Ótkende QHR-dyng elimizdegi tótenshe jәne ókiletti elshisi Chjan Syao «Beyjing sarayy» qonaqýiinde Qytayda bilim alghan qazaqstandyq studentterge arnalghan jiynda: «Preziydent (Núrsúltan Nazarbaev – avtor) qytay tilin ýirenuge kezdeysoq shaqyrghan joq» (Elshining búl aqparatty qaydan alghany týsiniksiz. Elbasy qytay tilin ýirenuge eshkimdi de shaqyrghan joq. Tek strategiyalyq túrghyda búl tilding manyzy bar ekenin atap ótti) degenin jazyp, elshining birdi eki dep qosa sóilegenine narazylyq bildirgen edik. Sóitsek, bizding bilgenimiz ber jaghy ghana eken. Elshi myrza óz elinde kóldey maqala jazyp, býkil Qazaqstannyng qytay tilin qúlshyna ýirenip jatqanyn aityp, sýiinshilep tastapty.

Aldymen Chjan Syao myrzanyng qazaqstandyq studenttermen kezdesude aitqan sózderin eske ala keteyik. Diplomat ol kezde «Preziydent (Núrsúltan Nazarbaev - avtor) qytay tilin ýirenuge kezdeysoq shaqyrghan joq. Endi Preziydent tapsyrmasyn oryndau maqsatynda biz Qazaqstanda altynshy Konfusiy institutyn ashu jaghyn oilauymyz kerek. Qazirgi uaqytta Qazaqstanda bes institut júmys istep jatyr. Qyzyghushylyq joghary jәne bes institut әli shegi emes. Instituttar qazaqstandyq jastar arasynda súranysqa ie jәne tanymal», - dep soqqan bolatyn.

Endi Qytaydaghy «halyq toraby» atty iri aqparat agentiginde Chjan Syau elshining kýndeligi retinde jariyalanghan «Qazaqstanda qytay tilin ýirenu jalpylyq auqymgha ainaldy» degen maqalagha nazar audarayyq. Elshi-avtor maqalasynda Qazaqstan preziydenti Nazarbaev jergilikti mektepterding birinde "barlyq oqushylardy qytay tilin ýirenuge shaqyrdy" dep jazady. Ári maqalada Preziydent sózin "Qytay tili Qazaqstan jóninen óte manyzdy. Qazaqstannyng QHR-men sauda-sattyq kólemi — 20%. Qytay tilin ýirenu arqyly 1,5 milliard adammen sóilesuge bolady" dep keltiredi.

Týsinikti bolu ýshin Elbasynyng qytay tili jayly qayda, kimderge, ne aitqanyn jazayyq. Ótken jyl jeltoqsan aiynyng basynda Nazarbaev uniyversiytetinde «Úly dala múragerleri» atty oqushylar men pedagogtardyng forumy ótken. Osy forumgha qatysqan Elbasy «Nazarbaev Ziyatkerlik mektepterinin» oqushylaryna qazirgi tanda әlemdegi eng manyzdy halyqaralyq til aghylshyn men ispan tili ekenin aita kelip, strategiyalyq túrghyda elimiz ýshin ispan tiline qaraghanda qytay tili manyzdyraq ekenin aitqan. Búl jerde Elbasy "barlyq oqushylardy qytay tilin ýirenuge shaqyryp" otyrghan joq.  Elshi jazghanday Qytay syrtqy saudadaghy basty serigimiz. Qytaymen sauda-sattyq kólemimiz shynymen 20%-gha jetip otyr. Eki elding sauda-sattyghy ótken jyly alghashqy on aidyng ózinde 16 milliard dollargha jetken. Dese de, búl jalpy qazaqtyng jappay qytay tilin ýirenip jatqanyn bildirmeydi.

«Halyq jýregining toghysuy – eki el qatynasynyng damuyndaghy manyzdy negiz. Tilding toghysuy – halyq jýregin toghystyrudaghy manyzdy alghy shart» dep dәriptegen Chjan Syau elshi Qazaqstan halqynyng qytay tilin ýirenuge qyzyghuy asa joghary ekenine óz elin barynsha sendiripti. Tipti «Qazaqstannyng el ishindegi әrqaysy salada qytay tiline súranys artyp keledi» deydi. «Qazaqstanda qytay tilin ýirenu jalpylyq auqymgha ainaldy» degen Elshi óz sezine dәlel de keltirgen. Onyng aituynsha, elimizde 5 Konfusiy instituty ashylyp, onda 14 myng student bilim alyp jatyr eken. Avtor maqalasyn «adamdar arasyn jalghaytyn til kópirin jaqsy salyp, Qazaqstan men Qytay halqynyng jýrekterin toghystyrayyq» degen úranmen ayaqtaghan.

Qytaydyng elimizge yqpaly jyldan-jylgha artyp keledi. Shyghystaghy kórshimizding ekonomikalyq jәne sayasy shyrghasyna shym-shymdap batyp bara jatqanymyz shyndyq. Resmy jәne beyresmy derekterde Qytaydan alghan qaryzymyzdyng az emes ekeni aitylady. Búghan qosa qazba baylyqtarymyzdyng da qyzyghyn qysyq kózder kórip jýr degen sózder bar. Qysqasy, qúdayy kórshimizding qazaq dalasy degende qúlqyny kenip, arany ashylyp keledi. Búghan dәlel elimizdegi bas elshisining qazaq pen qytay halqynyng jýregin toghystyru kerek degen sózi.

Sóz sonynda aitarymyz, Qytay bolsyn Resey bolsyn kez-kelgen kórshimiz Qazaqstandy bes sausaghynday biledi. Tipti kórshilerimiz ghana emes, alys-juyq shetel aqparat qúraldary elimizdi alaqanyndaghyday andyp otyr. El ne deydi, Elbasy ne deydi bәrin kózben kórgendey jazyp-syzady. Al elimiz aqparat qúraldary alys sheteldi aitpaghanda strategiyalyq manyzy bar kórshilerimizding kýi-jayyna kóz salmaydy. Basqasha aitsaq, «Putin ai minip, ang aulaydy» nemese «Qytayda úrlyq jasaghan adamnyng sausaghyn kesedi» degen anyz-әngimelerden asa alghan joqpyz...

Quanysh Qappas

Abai.kz