Qazaqstan Respublikasy Mәdeniyet jәne sport ministri Arystanbek Múhamediyúly Nauryz meyramyn jana ýlgide atap ótu qajettiligi turaly óz oiyn qogham talqysyna úsynyp otyr. Ministr qazaqtyng últtyq meyramyna halyqtyng últyna, diny senimine qaramastan Qazaqstan halqy týgel toylaytynday mazmún beru kerektigin algha tartady. Ol ýshin búl merekeni balalardyng kóz quanyshyna ainaldyryp, oqushylardyng ýshinshi toqsandyq demalysyn nauryz merekesine ýilestiru, Nauryzdyn  atributtyq belgisi, emblemasy hәm simvolikasyn bekitu, osy meyram ayasynda tal egu, kórisu, t.b qúndylyqtardy dәripteu, merekeni zamanauy últtyq kiyimdermen qarsy alu, t.b kerektigin algha tartyp otyr. 

Biz Abai.kz aqparattyq portaly oqyrmandarynyng nazaryna Arystanbek Múhamediyúlynyng maqalasyn tolyq úsynyp otyrmyz. Aytar oi-pikirleriniz bolsa, marhabbat! 

Abai.kz aqparattyq portaly

Nauryz meyramyn jana ýlgide atap óteyik

Nauryz - әlemning eng kóne merekelerining biri. "Nauryz" jana kýn degen maghynany beredi.   Halyq arasynda erekshe qoldaugha ie búl mereke 18 ghasyrgha deyin Ejelgi Grekiyada, Ejelgi Rimde, Úlybritaniyada, 1700 jylgha deyin ejelgi Rusite de toylanyp kelgen.

Nauryz merekesi 1991 jyly, 15 nauryzda Qazaqstan Preziydenti Jarlyghynyng negizinde memlekettik mәrtebege ie bolyp, 2009 jyldyng 24 sәuirinde nauryz aiynyng 21, 22, 23 kýnderine "Nauryz meyramy" degen ataq berildi.

Naq, osy kýnnen bastap, respublikamyzda Nauryz meyramy keninen atap ótile bastady.

NAURYZ – JANA FORMATTA

Elbasy N. Á. Nazarbaev   «Jyl basy Nauryzben birge yzgharly qystyng ornyn shuaqty kóktem basyp, tirshilik qayta týleydi. Búl kýni adamdar búlaq kózin ashyp, tal ekken, joq-jitikke jәrdemdesken. Alys ketken aghayyn qauyshqan, araz jandar tatulasyp, qayta tabysqan» dep, Nauryzdyng tәlimdik әri tәrbiyelik mazmúnyn ashyp kórsetip berdi.

Endi zaman talabyna say Nauryzdyng formatyn týbegeyli ózgertu qajet. Nauryzdyng airyqsha tәlim-tәrbiye,   qadir-qasiyet beretin  týrleri óte erekshe. Sondyqtan, Nauryz meyramyna jana renk beru ýshin, adamnyng últyna, diny baghynystylyghyna qaramastan, adamgershilik qúndylyqtargha mәn bere otyryp, Qazaqstan halqy týgel qamtylatynday mazmúnyn jasau kerek.

El arasynda  «Nauryz merekesi búqaralyq sipattan ajyrap, sahnalyq keyipke enip, azdaghan júrtshylyqtyng qyzyqtauyna ghana ainalghan foliklorlyq qoyylym kórinisinen aspauda» degen  pikir qalyptasty. Sondyqtan merekening ózine sәikes atributtaryn qalpyna keltirip, foliklorlyq-etnografiyalyq auqymnan jalpy qazaqstandyq mereke dәrejesine jetkizgen jón. Merekede baqylaushylar bolmaydy, bәri de qatysushy.

Nauryz merekesining negizgi maghynasy:

Últtyq namys pen ruhany bolmysymyzdy janghyrtu

Sondyqtan da Nauryzgha irgeli izdenister men  tarihi, әri zamanauy sharalar kerek. Múnyng birneshe joly bar. Atap aitqanda:

BASTY QÚNDYLYQ - BÝLDIRShINDER

Jana jylda Ayaz Atanyn, Rojdestvoda Santa-Klaustyng sәbiylerge  syilyq  berui, otbasy  mýshelerining bir-birine tartu-taralghy jasauy siyaqty dәstýrding berik ornyghuy búl merekelerdi halyqqa barynsha jaqyndatqany mәlim. Jana jyldan әrbir bala tosyn janalyqtar kýtedi. Nauryzda da balalardyng esinde qalatynday mereke syilaghanymyz jón.

Demek, Nauryzdy toylau arqyly biz bar jaqsylyghymyzdy, sharapatymyzdy býldirshinderge arnauymyz kerek.

Qazirgi zamangha layyqtap, shokoladpen kómkerip, kórneki qaptamasyn jasap, kóz tartar qorapqa salyp, últtyq tagham ayasynda әzirlenetin jent, talqan, balqaymaq,  kilegey,  qúrt,  sýzbe,  uyz, irimshik jәne taghy basqalaryn әdemi de shaqty etip әzirleu prosesin jolgha qoyatyn mezgil jetti.

NAURYZ KANIKULY

Mysaly, kýntizbelik Jana jyl – 1 qantar ózining myqty iydeologiyasymen, san aluan belgilerimen otbasylyq merekege  ainalghany mәlim. Búl orayda, studentter men oqushylardyng últtyq meyramdy otbasynda, jaqyndarynyng janynda qarsy alugha mýmkindik tughyzu maqsatynda 14-23 nauryz aralyghynda (10 KÝN) nauryz kanikuly belgilenui tiyis.

Búl jerde mektep oqushylarynyng búrynghy 24 nauryz ben 1 sәuir aralyghyndaghy III-toqsan kanikuly on kýnge jyljyp, olar osy Nauryz meyramyn otbasymen, aghayyn-tumalarymen qarsy alugha mýmkindik alar edi. Sonday-aq, toqsan aralyq kanikuldardyng arasynda jiyilik tepe-tendigining  saqtaluyna mýmkindik tuady.

Kanikuldar arasyndaghy jiyilik

NAURYZ NYShANY

Jauqazyn, bәisheshek nemese qyzghaldaq Nauryzdyn  atributtyq belgisi, emblemasy retinde bekitudi qajet etedi. Gýlding adamgha degen әseri óte mol. Sebebi gýlden erekshe súlulyqpen birge adam nәr alady. Gýl túrghan jerde biyik sezim payda bolady. Mereke kýni analargha, qyz-kelinshekterge  gýl syilau kónilderge qúshtarlyq syilaydy. Búghan qosa mekemeler, kósheler, sayabaqtar jauqazyn gýlimen kómkerilip, abattandyrylsa núr ýstine núr. Sol arqyly biz Europagha erekshe qasterlenetin  qyzghaldaqtyn, jauqazyn men bәisheshekting týpki otany qazaq dalasy ekenin de úrpaq sanasyna sinire týser edik.

NAURYZ SIMVOLIKASY

Kýn men týnning tenelui - astronomiyalyq kóktemning tuuy. Astronomdardyng tilimen aitar bolsaq, búl kezde Kýnning ortalyghy óz qozghalysy barysynda Jer ekvatoryn kesip ótedi. Ghylymda kóktem tuatyn mezgildi týrlishe shamalau әdisi qalyptasqan. Kýn qozghalysyna negizdelgen esep boyynsha naghyz kóktem osy - KÝN men TÝNNING (21-nen 22-ne qaraghan týni) tenelu sәti. Týn ortasy aughanda jappay  JANA KÝNDI qarsy alu dәstýrin týletkenimiz abzal. Elbasy óz sózinde «Halqymyz qashanda  jana jyldan jaqsylyq kýtip,  keler kýnnen ýmitin ýzbegen. Býginin bolashaghymen baylanystyratyn bar izgilikting bastauyn iygi niyetten izdegen. Sondyqtan tirshilik janaratyn nauryzda әr adam jaqsylyqqa  niyet etui tiyis» degen. Endeshe  jaryqtyng úzaratyn,  kýn núrynyng molyghatyn JANA KÝNNEN ýlken de, kishi de jaqsylyq tileytin.

BASQA HALYQTARGhA QARAGhANDA, QAZAQSTAN HALQYNYNG JANA JYL – NAURYZDY QARSY ALUY OSY QASIYETIMEN BASYM.

TAL EGU

Nauryz meyramy tek toy toylau ghana emes, sonymen qatar jappay tazalyq sharalaryn ótkizu kerek. «Bir tal kessen, on tal ek!» degendey, kóshet otyrghyzu nauqanshyldyq emes, dәstýrge ainalghany abzal jәne sol egilgen taldargha aiyryqsha kýtim bolsa.

AGhAYYNMEN KÓRISU

Úlys kýni Últ Kóshbasshysy  el damuynyn  kepili retinde belgilep bergen birlik, tatulyq, otbasyny qasterleu siyaqty adamzattyq  qúndylyqtargha  qúrylghan.

Osyghan oray, Nauryz meyramynyng ruhaniy-mәdeny tәrbiyelik mәnin is jýzinde ómirge engizudi úsynamyz. Búl maqsatta Nauryzdyng sipatyn ashatynday әri  últtyq  tanym men dәstýr  saltty  janghyrtatynday  kórisu kýni, qayyrymdylyq jasau kýni, ata-babany eske  alu kýni, aq dastarhan kýni dep mazmún bere otyryp, ruhany is-sharalardy qalyptastyru qajet.

ÁLEUMETTIK ShARALAR

Dәl osy «Nauryz meyramy» kýnderi ayasynda elimizding isker azamattary, mesenattar, qoghamdyq úiymdar men mekemeler  balalar ýilerine,   túrmysy tómen otbasylargha jәne qoghamnyng әleumettik qorghalmaghan toptaryna  jәrdem jasap, qayyrymdylyq sharalaryna kónil bólgeni jón. Búl iygi iste Qazaqstannyng belsendi jastarynyn  basyn biriktirip, volonterlar korpusyn Nauryzdyng jana túrpatta toylanuyna  júmyldyru kerek.

Nauryzdyng ruhany mәrtebesi arta týsui ýshin, jyl sayyn qys ailarynda dәstýrli beriletin әdebiyet pen óner salasy qayratkerlerine arnalghan stiypendiyalardy tabys etu merzimin Nauryz meyramyna auystyrghan abzal.

ÚLTTYQ KIYIM

Sonday-aq, Nauryzgha  әbden jattandy bolghan shapan men kamzoldyng ornyna, osynday qasiyetti de erekshe   kýnderi әrkim ózine jarasatynday, sәn-saltanatymen, maqtanyshpen kiyetindey qazirgi zamanghy últtyq kiyim ýlgilerin tiktirgeni abzal jәne Nauryz merekesin barsha qazaqstandyq sol últtyq kiyimmen qarsy alsa, núr ýstine núr bolar edi!

Sonymen, gýl syilau ýrdisi, últtyq taghamnyng yqshamdalghan ýlgisin әzirleu, kreativti kiyim ýlgilerine súranys tughyzu, nauryz belgilerin aishyqtaytyn kәdesyilar, suvenirler jasau – bәri ainalyp kelgende, ysyrapqa emes, kerisinshe ekonomikamyzdyng da qozghaushy kýshterining birine ainalady.

QYRYQTYNG BIRI – QYDYR

Qydyr baba (Qyzyr) bar jaqsylyqtyn, molshylyq pen berekening iyesi, ýmitting shyraghyn jaghatyn kiye. “Qyryqtyng biri - Qydyr” sózining astarynan osynday týsinikten tuyndaghan moralidyq faktordy kóremiz. Ádette, biz Qydyr babany kóbinese kópshilikting aldyna shygharyp, aq tilek aitqyzyp, aq bata bergizemiz de, odan әri onyng qiyaldy úshtay týsetin mýmkindigin eskermeymiz. Endeshe, Qydyr babany  Nauryz meyramyn ótkizu barysynda útymdy paydalanghan abzal. Aytalyq, ol júrtqa bata berumen ghana shektelmey, syilyqtar da ýlestiretin bolsa. Ásirese, Qydyr atanyng meyirimi býldirshinder kónilimen úshtassa, merekening mәni men sәni arta týsedi.

Elimizding batys ónirlerinde Nauryz meyramyna aldyn ala ýlken  dayyndyqtar jasalady.14 nauryz kýni tanghy saghat 6-dan bastap  júrttyng bәri ýi-ýidi  jaghalap   kórisedi. «Kim erte túryp, 40 ýige kirip, kórisetin bolsa, soghan Qydyr ata nesibesin beredi» degen de sóz bar. Sol nesibeni alyp qalu ýshin kishkentay býldirshinder tang atpay erte túryp, ýi-ýige jýgirip,  ata-әjelerge  baryp kórisetin. Ýlken adamdar «Býgin kórisuge adamdar keledi» dep, ýiining ainalasyn, ishin tazalap, jana kiyimder kiyip, kýtip otyrady.

Nauryz meyramy tek toy toylau ghana emes, sonymen qatar jappay tazalyq sharalaryn ótkizu kerek. «Bir tal kessen, on tal ek!» degendey kóshet otyrghyzudy  dәstýrge  aynaldyru qajet.

SPORTTYQ ShARALAR

Nauryz meyramy ayasynda memlekettik dengeydegi dәstýrli mәdeny jәne sporttyq  is-sharalar úiymdastyrudy jandandyru kerek. Sonday-aq, búqaralyq sportty jәne halyqtyq dәstýrlerdi nasihattau maqsatynda, velosheru, marafon sekildi  býkil halyqtyq sipaty bar sport sayystarymen qatar   últtyq oiyndardan  jyl  sayynghy  respublikalyq  «Nauryz» spartakiadasyn úiymdastyrudy úsynamyz.

NAURYZDY NASIHATTAU

BAQ mýmkindikterin paydalanugha airyqsha nazar audarghanymyz abzal. Barlyq búqaralyq aqparat qúraldary Nauryz meyramyn toylau barysynda ótkizilip jatqan sharalardyng tanymdyq jәne mazmúndyq jaghyna mәn berse.

Nauryz iydeyasyn nasihattau barysynda aimaqtar arasynda telekópirler ótkizu, telemarafondar men taqyryptyq baghdarlamalar, aqparattyng basqa da formalaryn úiymdastyrudyng manyzy zor.

Jogharyda aitylghandardy qorytyndylay kele, ejelgi Nauryz meyramy qazirgi zamangha beyimdelip, qoghamda sayasy túraqtylyqty, dostyq pen kelisimdi nyghaytudyn, jalpy qazaqstandyq, otbasylyq merekening tetigine ainala týsedi degen qorytyndy jasaugha bolady.

Arystanbek Múhamediyúly,

Qazaqstan Respublikasy Mәdeniyet jәne sport ministri

Abai.kz