2018 jyly 19 aqpanynda Elbasynyng №637 Jarlyghymen latyn grafikasyna negizdelgen qazaq әlipbii bekitildi.

Qazaq tilining jetilui zaman talabany say ózgerip otyrghany bizge mәlim. Tariyhqa jýginetin bolsaq, qazaq halqy ózge týrki halyqtary siyaqty 4-5 ghasyr boyy arab jazuyn paydalandy. HIH ghasyrdyng ekinshi jartysynan bastap ziyalylar, onyng ishinde Ybyray Altynsarin tәrizdi aghartushylar, qazaqtyng últtyq jazba әdeby tilin qalyptastyru ýshin onyng dybystyq jýiesin tolyq bere alatyn jana alfavit qabyldaudy ne osy jazudy jetildirudi kýn tәrtibine qoya bastady.

Qazaq jazuy - qazaq tilining әrip tanbalarynan túratyn jazu jýiesi. Kóne zamannan beri qazaqtar әrtýrli jazu jýiesin paydalanyp kelgen. Olapdyng alghashqysy qazaqpen birge basqa da týrki halyqtaryna ortaq bolghan runa jazuy. Osy jazu ýlgicinde Kýltegin, Bilge qaghan eskertkishteri siyaqty kóne týrki múralary saqtalghan. V-HII ghasyrlapdy qamtityn runa jazuy Orhon, Eniysey, Talas ózenderi boyynan tabylyp otyr. Múnyng ózi bizding ata-babalarymyzdyng ómir sýpgen geografiyalyq opyndapyn kórsetedi. VIII-IH ghacyrlarda qazaq dalacyna músylman dinining kelui - arab jazuyn ala keldi. Arab grafikasyna negizdelgen jazu ýlgici 1929 jylgha deyin caqtalyp keldi. Yaghny ocy túcqa deyin jazylghan enbektep arab jazuy negizinde hatqa týsti. Ony  Sh.Uәlihanov, A.Qúnanbaev, Mәshhýr Jýsip, Shәkәrim ciyaqty úly túlghalar qoldandy. HH ghasyrdyng basynda A.Baytúrsynúly arab jazuyn qazaq tilining zandylyqtaryna opay beyimdep, qazaq әlipbiyin jasady. Osy әlipby negizinde kitaptar jaryq kórdi, shәkirttep bilim aldy. Maghjan, Abay, Múhtar sekildi alyptardyng enbekteri osy әlipby negizinde jazyldy. 1929-1940 jyldar aralyghynda halqymyz latyn grafikasy negizindegi әlipbiydi paydalandy. 1940 jyldan bastap qazipgi qoldanystaghy kirilisagha negizdelgen әlipby qoldanyluda. Qazirgi kezde memleketimiz latyn әlipbiyine kóshuge qyzu dayyndyq ýstinde.

Latyn әlipbiyin paydalanu Týrkiya, Ázirbayjan, Ózbekstan, Týrkimenstan siyaqty memleketterding tәjiriybesinen sәtti ótken. Dýniyejýzilik aqparatta latyn әlipbiyining orny ýlken. Sondyqtan latyn әlipbiyine kóshu mәselesi kezek kýttirmeytin mýndet. Álemdegi qazaqtar ózderining túratyn memleketterine qaray apab, latyn, kirilisa tanbalaryna negizdelgen әlipbiydi qoldanuda. Osy túrghydan kelgende optaq әlipbiyding boluy halqymyzdyng bir-birin týsinisuine ong yqpal tiygizetini búghan deyin san mәrte aityldy. Ony býgin qayta dәleldeuding qajeti de joq. Elbasy tapsyrmasyna say býgingi tanda latyn grafikasyna kóshu júmysy songhy dayyndyq mezgiline jaqyndap keledi.

Búqaralyq aqparat derekterine sýiensek, býginde әlemning 70% elderi latyn jazuy arqyly bilimdi iygerip, ghylymy zertteulermen tanysuda . Búl degenimiz – bilim, ghylym, sayasat pen tehnika, mәdeniyet pen óner, sport t.b. qatysty jazbasha aqparattyng barlyghy derlik latyn grafikasymen beriledi, qoghamdyq ómirdegi janalyqtardyng basym bóligi osy grafikanyng negizinde taralady degendi biliderdi.  Demek, latyn әlipbiyining bizding otanymyzdyng әlemdegi damyghan 30 elding qataryna qosylu talabynyng oryndaluy jolynda manyzdy roli atqaratyny sózsiz.

Elbasynyng «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty maqalasynyng basym baghyttarynyng biri — qazaq tilin latyn әlipbiyine kóshiru. Oblysta búl ýrdis kezen-kezenmen jýieli týrde jýzege asyryluda. Atap aitsaq, jergilikti jerlerde týsindiru júmystary kóptep úiymdastyrylyp, aitylghan úsynys-tilekter de qaperge alynuda. Osy rette oblystyq tilderdi damytu basqarmasynan latyn әlipbiyine kóshu turaly ótken jyldyng qorytyndy júmystary men aldaghy josparlary turaly bilgen edik.

Elimizde qazaq tili әlipbiyin latyn grafikasyna kóshiru reformasy QR Ýkimeti bekitken ýsh kezennen túratyn últtyq is-sharalar josparyna sәikes bekitildi. Árbir kezende atqarylatyn sharalar josparlanyp, maqsat-mindetter aiqyndaldy. Reformany jýzege asyru ýshin qajetti materialdyq, tehnikalyq, kadrlyq, t.b. alghysharttar qarastyrylghan.

Bәrimiz biletindey ótken jyly 14 qarasha kýni Qazaqstan Respublikasy Mәdeniyet jәne sport ministrligining úiymdastyruymen qazaq tili әlipbiyin latyn grafikasyna kóshiru júmystary ayasynda respublika boyynsha latyn grafikasy negizindegi «JALPYHALYQTYQ DIKTANT» ótken edi. Mәdeniyet jәne sport ministrligining aqparaty boyynsha, sol kezde respublikalyq aksiya elimizding barlyq ónirlerin qamtidy jәne oghan shamamen 2 mln.qazaqstandyq qatysqan. Osydan-aq, el halqynyng latyn әlipbiyine kóshu isine belsendilik tanytyp otyrghanyn angharugha bolady.

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti – Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng qazaq tili әlipbiyin kirillisadan latyn qarpine kóshiru turaly Jarlyqqa qol qoyghanyn barsha halyq ystyq yqylaspen qabyldady. Búl elimizdegi erekshe manyzdy sheshimderining biri boldy.

Ruhany janghyru – búl tól әdebiyetimizdi, mәdeniyetimizdi janghyrtu, últtyq sanany oyatu.

Álipbiyding alghashqy núsqasyna qogham arasyndaghy talqylaudan keyin ózgerister engizilip, 2018 jylghy 19 aqpandaghy №637 Jarlyghymen jana redaksiyadaghy әlipby núsqasy bekitildi.

Jazudy jana әlipbiyge kóshiruding mәdeniy-әleumettik, lingvistikalyq, ekonomikalyq, sayasi, aqparattyq, pedagogikalyq sebepteri bar. Osy orayda, qazaq jazuyn latyn grafikasyna kóshiru de mezgili jetken mәsele ekenin qazirgi Qazaqstan qoghamynda bolyp jatqan talqylaular kórsetip otyr.

Barlyq ozyq tehno­lo­giyanyng tiline ainal­ghan latyn әlip­biyine kóshu — elimiz ýshin, ónerimiz ben mәdeniyetimiz ýshin ýlken ruhany qú­by­lys. Elbasy ózining «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» maqalasynda búl mәseleni tayau jyldardaghy negizgi mindetterding biri dep bekitti. Álemdik órkeniyet kóshinen qalmay, qazaq tilining halyqaralyq dәrejege kóteriluin qalasaq, latyn qarpin qoldanysqa engizuding mәni orasan.

Abai.kz