2018 جىلى 19 اقپانىندا ەلباسىنىڭ №637 جارلىعىمەن لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن قازاق ءالىپبيى بەكىتىلدى.

قازاق ءتىلىنىڭ جەتىلۋى زامان تالابانى ساي وزگەرىپ وتىرعانى بىزگە ءمالىم. تاريحقا جۇگىنەتىن بولساق، قازاق حالقى وزگە تۇركى حالىقتارى سياقتى 4-5 عاسىر بويى اراب جازۋىن پايدالاندى. حIح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان باستاپ زيالىلار، ونىڭ ىشىندە ىبىراي التىنسارين ءتارىزدى اعارتۋشىلار، قازاقتىڭ ۇلتتىق جازبا ادەبي ءتىلىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ونىڭ دىبىستىق جۇيەسىن تولىق بەرە الاتىن جاڭا الفاۆيت قابىلداۋدى نە وسى جازۋدى جەتىلدىرۋدى كۇن تارتىبىنە قويا باستادى.

قازاق جازۋى - قازاق ءتىلىنىڭ ءارىپ تاڭبالaرىنان تۇراتىن جازۋ جۇيەسى. كونە زاماننان بەرى قازaقتار ءارتۇرلى جازۋ جۇيەسىن پايدالانىپ كەلگەن. ولاpدىڭ العاشقىسى قازاقپەن بىرگە باسقا دا تۇركى حالىقتارىنا oرتاق بولعان رۋنا جaزۋى. وسى جaزۋ ۇلگىcىندە كۇلتەگىن، بىلگە قاعان ەسكەرتكىشتەرى سياقتى كونە تۇركى مۇرالaرى ساقتالعaن. V-ءحىى عاسىرلاpدى قaمتيتىن رۋنa جازۋى ورحون، ەنيسەي، تaلاس وزەندەرى بويىنان تaبىلىپ وتىر. مۇنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ aتa-بابaلaرىمىزدىڭ ءومىر سۇpگەن گeوگرافيالىق وpىنداpىن كورسەتەدى. ءVىىى-ءىح عاcىرلاردا قازاق دالاcىنa مۇسىلمان ءدىنىنىڭ كەلۋى - aرaب جaزۋىن الا كeلدى. اراب گرافيكاسىنa نەگىزدەلگەن جازۋ ۇلگىcى 1929 جىلعا دەيىن cاقتaلىپ كەلدى. ياعني وcى تۇcقا دەيىن جازىلعان ەڭبەكتەp اراب جازۋى نەگىزىندە حاتقا ءتۇستى. ونى  ش.ءۋاليحانوۆ، ا.قۇنانباەۆ، ءماشھۇر ءجۇسىپ، شاكارىم cياقتى ۇلى تۇلعالار قولداندى. حح عاسىردىڭ بaسىندa ا.بايتۇرسىنۇلى اراب جازۋىن قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىلىقتارىنا وpاي بەيىمدeپ، قازاق ءالىپبيىن جاسaدى. وسى ءالىپبي نەگىزىندە كىتاپتار جارىق كوردى، شاكىرتتەp ءبىلىم الدى. ماعجaن، اباي، مۇحتار سەكىلدى الىپتاردىڭ ەڭبەكتەرى وسى ءالىپبي نەگىزىندە جaزىلدى. 1929-1940 جىلدار ارالىعىندا حالقىمىز لاتىن گرافيكاسى نەگىزىندەگى ءالىپبيدى پايدالاندى. 1940 جىلدان باستاپ قازىpگى قولدانىستاعى كيريليتساعا نەگىزدەلگeن ءالىپبي قولدانىلۋدا. قازىرگى كەزدe مەملەكەتىمىز لaتىن ءالىپبيىنe كوشۋگە قىزۋ دايىندىق ۇستىندە.

لاتىن ءالىپبيىن پايدالانۋ تۇركيا، ءازىربaيجان، وزبeكستان، تۇركىمeنستان سياقتى مەملەكەتتەردىڭ تاجىريبەسىنەن ءساتتى وتكەن. دۇنيەجۇزىلىك اقپاراتتا لاتىن ءالىپبيىنىڭ oرنى ۇلكeن. سوندىقتان لاتىن ءالىپبيىنe كوشۋ ماسeلەسى كەزەك كۇتتىرمەيتىن مۇندەت. الەمدەگى قازاقتار وزدەرىنىڭ تۇراتىن مeملەكەتتەرىنە قاراي اpاب، لاتىن، كيريليتسا تاڭبالaرىنا نەگىزدەلگeن ءالىپبيدى قولدانۋدا. وسى تۇرعىدان كەلگeندە وpتاق ءالىپبيدىڭ بولۋى حالقىمىزدىڭ ءبىر-ءبىرىن تۇسىنىسۋىنە oڭ ىقپال تيگىزەتىنى بۇعان دەيىن سان مارتە ايتىلدى. ونى بۇگىن قايتا دالەلدەۋدىڭ قاجەتى دە جوق. ەلباسى تاپسىرماسىنا ساي بۇگىنگى تاڭدا لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ جۇمىسى سوڭعى دايىندىق مەزگىلىنە جاقىنداپ كەلەدى.

بۇقارالىق اقپارات دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، بۇگىندە الەمنىڭ 70% ەلدەرى لاتىن جازۋى ارقىلى ءبىلىمدى يگەرىپ، عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن تانىسۋدا . بۇل دەگەنىمىز – ءبىلىم، عىلىم، ساياسات پەن تەحنيكا، مادەنيەت پەن ونەر، سپورت ت.ب. قاتىستى جازباشا اقپاراتتىڭ بارلىعى دەرلىك لاتىن گرافيكاسىمەن بەرىلەدى، قوعامدىق ومىردەگى جاڭالىقتاردىڭ باسىم بولىگى وسى گرافيكانىڭ نەگىزىندە تارالادى دەگەندى بىلىدەردى.  دەمەك، لاتىن ءالىپبيىنىڭ ءبىزدىڭ وتانىمىزدىڭ الەمدەگى دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ تالابىنىڭ ورىندالۋى جولىندا ماڭىزدى رول اتقاراتىنى ءسوزسىز.

ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى — قازاق تىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ. وبلىستا بۇل ءۇردىس كەزەڭ-كەزەڭمەن جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلۋدا. اتاپ ايتساق، جەرگىلىكتى جەرلەردە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى كوپتەپ ۇيىمداستىرىلىپ، ايتىلعان ۇسىنىس-تىلەكتەر دە قاپەرگە الىنۋدا. وسى رەتتە وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنان لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تۋرالى وتكەن جىلدىڭ قورىتىندى جۇمىستارى مەن الداعى جوسپارلارى تۋرالى بىلگەن ەدىك.

ەلىمىزدە قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ رەفورماسى قر ۇكىمەتى بەكىتكەن ءۇش كەزەڭنەن تۇراتىن ۇلتتىق ءىس-شارالار جوسپارىنا سايكەس بەكىتىلدى. ءاربىر كەزەڭدە اتقارىلاتىن شارالار جوسپارلانىپ، ماقسات-مىندەتتەر ايقىندالدى. رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قاجەتتى ماتەريالدىق، تەحنيكالىق، كادرلىق، ت.ب. العىشارتتار قاراستىرىلعان.

ءبارىمىز بىلەتىندەي وتكەن جىلى 14 قاراشا كۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ جۇمىستارى اياسىندا رەسپۋبليكا بويىنشا لاتىن گرافيكاسى نەگىزىندەگى «جالپىحالىقتىق ديكتانت» وتكەن ەدى. مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتى بويىنشا، سول كەزدە رەسپۋبليكالىق اكتسيا ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىن قامتيدى جانە وعان شامامەن 2 ملن.قازاقستاندىق قاتىسقان. وسىدان-اق، ەل حالقىنىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ىسىنە بەلسەندىلىك تانىتىپ وتىرعانىن اڭعارۋعا بولادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ قازاق ءتىلى ءالىپبيىن كيريلليتسادان لاتىن قارپىنە كوشىرۋ تۋرالى جارلىققا قول قويعانىن بارشا حالىق ىستىق ىقىلاسپەن قابىلدادى. بۇل ەلىمىزدەگى ەرەكشە ماڭىزدى شەشىمدەرىنىڭ ءبىرى بولدى.

رۋحاني جاڭعىرۋ – بۇل ءتول ادەبيەتىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى جاڭعىرتۋ، ۇلتتىق سانانى وياتۋ.

ءالىپبيدىڭ العاشقى نۇسقاسىنا قوعام اراسىنداعى تالقىلاۋدان كەيىن وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، 2018 جىلعى 19 اقپانداعى №637 جارلىعىمەن جاڭا رەداكتسياداعى ءالىپبي نۇسقاسى بەكىتىلدى.

جازۋدى جاڭا الىپبيگە كوشىرۋدىڭ مادەني-الەۋمەتتىك، لينگۆيستيكالىق، ەكونوميكالىق، ساياسي، اقپاراتتىق، پەداگوگيكالىق سەبەپتەرى بار. وسى ورايدا، قازاق جازۋىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ دە مەزگىلى جەتكەن ماسەلە ەكەنىن قازىرگى قازاقستان قوعامىندا بولىپ جاتقان تالقىلاۋلار كورسەتىپ وتىر.

بارلىق وزىق تەحنو­لو­گيانىڭ تىلىنە اينال­عان لاتىن ءالىپ­بيىنە كوشۋ — ەلىمىز ءۇشىن، ونەرىمىز بەن مادەنيەتىمىز ءۇشىن ۇلكەن رۋحاني قۇ­بى­لىس. ەلباسى ءوزىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا بۇل ماسەلەنى تاياۋ جىلدارداعى نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى دەپ بەكىتتى. الەمدىك وركەنيەت كوشىنەن قالماي، قازاق ءتىلىنىڭ حالىقارالىق دارەجەگە كوتەرىلۋىن قالاساق، لاتىن قارپىن قولدانىسقا ەنگىزۋدىڭ ءمانى وراسان.

Abai.kz