19 sәuir 2019 jyly Almaty qalasynda «BilGen Álippe» túsaukeseri ótti.

Álippe tarihy!

Qazaq tilindegi «әlippe» sózi arabsha A әrpining atauy әlip (aliyf) pen B әrpining atauy by sózderining tirkesuine («әlipbi» nemese «әlippe») kelip shyqqan.

Álippe – sauat ashu oqulyghy. Ghúlama ghalym A.Baytúrsynovtyng jana әlipbii (tóte jazu) ýlgisimen jazylghan «Oqu qúraly» (Orynbor, 1912) qazaq mektepterining әlippege degen súranysyna tolyq jauap bergen. Onda shәkirtterding sózdik qoryn barynsha sauat ashu maqsatyna tiyimdi paydalanu maqsaty kózdelgen. Ahmet Baytúrsynúly qazaq әlippesi men qazaq tili oqulyqtaryn jazudy 1910 jyldardan bastap qolgha alghan. Ahmet Baytúrsynúlynyng әlippesi «Oqu qúraly» degen atpen 1912-1925 jyldary arasynda 7 ret qayta basylyp, oqytu isinde úzaq әri keng qoldanysta boldy.
Búl sóz tilimizge arab jazuyn paydalanghan erterek kezde enip, 1929 jyly latyn, al 1940 j. osy kýngi orys alfaviytine kóshkenimizden keyin de, mektep tabaldyryghyn túnghysh attaghan balalardyng aldymen tanysatyn sýiikti oqulyghynyng atauy Álipby bolyp qalyp keldi.

Adam balasy talay zamandar boyy jasaghan, jinaghan bilimning asyl qazynasyna alghash jol ashatyn oqu qúraly dep әlippeni ýlken de, kishi de sýiip qasterleydi.

Sol qasterli úghymdy 2015 jyly joghalttyq. «Sauat ashu» pәnine ózgergen «Álippe» atty qasiyetti, qasterli úghymymyzdan ajyradyq.
Osynshama uaqyttan beri kele jatqan Álippe bizge ne ýiretti?
Ádemi surettermen júmys jasaudy ýirene otyryp, suretter boyynsha súraqqa jauap beretinbiz. Ángime aitugha jattyghatynbyz, basqa balalardyng әngimesin estiytinbiz. Kitabymyzdyng 32-shi betine kelgende alghashqy A әrpimen tanysatynbyz. Dybystar dauysty jәne dauyssyz bolyp bólinetindigin, dauysty dybys arqyly sózderdi buyngha bólip ýirenetinbiz. Endi suretter arqyly syzba boyynsha sóilem qúrastyrudy mengerdik. Ár dybysty ótken sayyn oqityn buyn, sózder kýrdelene beredi. Oqulyghymyzdyng әr beti qyzyqty surettermen bezendirilgen. Biz bilmeytin, maghynasyn týsinbeytin sózder bolsa, kitap avtorlary olardyng suretterin bergen. Sol arqyly jәne olardy týsindirgennen tolyq maghlúmat aldyq.

Alghashqy 8 sózden qúralghan mәtinnen bastalghan Álippemizden ayaqtar aldynda oqyghan әngimelerden dos boludy, ýlkendi syilaudy, qamqorlyq jasaudy, Otandy qadirleudi ýirengen edik. «Álippe qoshtasu» biz ýshin mereke edi... Álippemen qoshtasqan son, oqy almau bizge úyat, syn edi... Álippemen qoshtasu bizdi eseytkendey, aqyl toqtatqanday motivasiya beretin edi... Al, qazirgi tanda bir jyl boyy sauat ashudy әli ayaqtamay, ne oquy ilgerilemey, әli ózderin bala sezinetindi aqiqat.

Endi osy 2015 jyly «Sauat ashu» pәnine ózgergen «Álippeni» 2019 jyly qayta qalpyna keltiremiz. Onyng latynmen nemese kirillisamen shyghatynyn kelesi jyldyng basynda naqty sheshemiz. Biraq biz keyinge qaldyrmaymyz. Búl turaly QR Bilim jәne ghylym ministri Erlan Saghadiyev «Habar» telearnasyna bergen súhbatynda aityp ótken. Endi ministrimiz auysty. Zor ýmit kýtilude.

Bilgen ortalyghy da qarap otyrmady. Ata-analar pikirin de eskerdi, qasterli úghymymyzdy da joghaltpaudy jón kórdi, qoghamdaghy týrli pikirlerdi zerttelip, oqulyqtyng salmaghynyng bala densaulyghyna ziyan keltirmeuin de esepke alyndy. Nәtiyjesinde mine osynday «Bilgen-Álippe» úsynyldy. Ereksheligi - búrynghy әlippemizdey, bir ashsan, qayta-qayta asha berip, kórging kele beretin suretter, jana zaman aghymyna qaray qalyptasugha tiyis 4 daghdy (tyndalyp, aitylyp, oqylym, jazylym), jazu kalligrafisy, syn júmysyna da dayyndyq toptastyrylyp, oqulyq bólek, dәpter bólek bolmaytynday, bir oqulyqqa jinaqtalghan.

Negizgi bilimning bastauy - Álippe! Eng qyzyghy, bastauysh mektepterde әlippe qoldanbasa da, әlippemen qoshtasu bar. Búl әlippening statusynyng joghary ekendigining taghy bir dәleli.

«BilGen әlippe» avtory Ásheke Marjan Toqtarbayqyzy. Ózining bar yntasyn arnap, býldirshinderge jana formattaghy oqu qúralyn úsynuda.

Atalghan oqu qúralynyng artyqshylyghy qazirgi tehnologiyalardyng damyghan zamanynda QR-code arqyly smart qosymsha arqyly paydalana alady.

Bilge basshysy Ákim Túrsún jәne ony komandasyn shyn jýrekten qúttyqtaymyn!

Múrat Ábenovtyng facebook paraqshasynan

Abai.kz