Soghys kezinde nemister bir top ózbekstandyq soldatty Golllandiyagha alyp keledi de, sondaghy «Amersfort» deytin konslagerge әkep qamaydy. Búlar Stalingradtyng týbinde songhy oghy qalghansha soghysyp, tútqyngha týsken ózbekter (ishinde qazaqtar da bar shyghar) eken. Aydaladaghy menireu ormanda ashtyqtan búratylyp, keri sheginip bara jatqanda, bәri birdey qorshaugha týsip qalady.

Gollandiyagha alyp kelgende, jergilikti túrghyndar olardyng orystargha úqsamaytyn ózgeshe halyq ekenin bayqaydy. Ózbekterdi basqalar siyaqty barakqa emes, ashyq jerdegi tikenekti symtemirmen qorshalghan jerge әkep jatqyzypty. Tútqyndardy ýnemi ashúrsaq ústap, auyr júmysqa salady. Basqa tútqyndar búlardy nege ózderinen sonsha bólektep ústaytynyn, nege sonsha mal sekildi qaraytynyn týsinbeytin. Nasisterding olardy «untermenschen» (nedocheloveki) deytinin qaydan bilsin!

Biraz kýnnen keyin Germaniyadan bir top jogharghy shendiler, kinooperatorlar men rejisserler keledi. Lagerdegi ózbekterdi sapqa túrghyzyp qoyady. Olardyng aldynda jiptiktey bolyp, ózderin jogharghy nәsil - ariylikter sanaytyn nemisting boyshang ofiyserleri arly-berli oiqastap jýrdi. Olar kýnge kýiip, әden jýdep-jadap, qarayyp ketken tútqyndardyng qasynda ózgeshe, jurnaldyng betindegi modelider siyaqty sonshalyqty saltanatty bolyp kórinetin.

Bir uaqytta janaghy jerge nan tiyegen mәshiyneni alyp keledi. Jana pisken nannyng iyisining tónirekti týgel alyp ketkeni sonshalyq, tútqyndardy bylay qoyyp, nemis ofiyserlerining ózining de silekeyi shúbyryp ketedi. Osy kezde tútqyndardyng arasyna nandy laqtyryp jiberip, olardyng sol nangha talasyp jatqan sәtin kinokameragha týsirip almaqshy bolady. Sosyn ony nemis soldattaryna kórsetip: «Mynanday maldan beter halyqty ayaushy bolmandar!» dep aitqysy keledi. Nandy laqtyryp kep jiberedi. Tútqyndardyng arasynan eng jastauy kelip nandy kóterip alady. Bәri typ-tynysh bolyp qalady. Nemister olardy nangha talasyp, bir-birimen qyrylysatyn shyghar dep taghatsyzdana kýtip túrady. Janaghy jigit nandy aralaryndaghy eng ýlkenining qolyna aparyp beredi de, ózbekter maldas qúryp otyra qalady. Nandy әrqaysysy eppen ýzip alyp, kelesi adamgha beredi. Árqaysysy әlgi nandy alaqanyna ayalap salyp, «Húdogha shýkir!» dep baryp jepti. Nemister ne isterin bilmey, qatty abdyrap qalady.

Bir derekke qaraghanda, osy tarihy sәtke kuә bolu ýshin sonau Germaniyadan Gebbelisting ózi de arnayy kelgen eken sol kezde. Olar ózbekterdi maldan tómen qylyp beynelep, ózderining qanday mәdeniyetti halyq ekenin kórsetpek bolghan ghoy. Biraq aram oilary iske aspay qalady da, Orta Aziyadan kelgender ózderining mәdeniyeti qanday dengeyde ekenin nasisterge dәleldep beripti. Keyin ol tútqyndardy soqqygha jyghyp, sol mandaghy bir jerge aparyp atyp tastapty.

Gollandiyalyqtar marqúmdardyng basyna jylda baryp, qúrmetpen gýl qoyyp ketedi eken...

Jolymbet Mәkishting facebook paraqshasynan

Abai.kz