Tәuelsiz Qazaqstannyng birinshi preziydenti el basqarghan 30 jylda qashan, qay uaqytta Senatta júmys jasaghanyn esimizge týsire almadyq. Áyteuir biletinimiz, túnghysh preziydentting túnghysh qyzy búryn senator bolghan, qazir sol Senattyng spiykeri.

Nege Senat turaly sóz qozghady deysizder ghoy... Janaghy Darigha Núrsúltanqyzy basqaratyn Parlamentting jogharghy palatasy Núrsúltan Nazarbaevqa taghy bir ataq bermek kórinedi. Sol turaly tarqatyp jazayyq endi...

Álginde Senat Burosynyng otyrysy ótken. Oghan spiyker Darigha Nazarbaevanyng ózi tóraghalyq etken. Sol jiynda bir top senator aqyldasa kele Núrsúltan Nazarbaevqa «Qúrmetti senator» deytin darday ataqty beretin bolyp kelisipti. Shataspanyz, әlgi ataqty әli bergen joq. Beruding jolyn qarastyryp jatyr eken.

Ne ýshin, kim ýshin?

«Qúrmetti senator» ataghy Núrsúltan Nazarbaevqa – Qazaqstannyng memlekettiligining negizin qalaghany, Konstitusiyagha qorghan bolghany, azamattardyng qúqyghy men bostandyghyna kepil bolghany, qoghamnyng túraqtylyghyn saqtap qalghany, memleketting strategiyalyq damu baghytyn aiqyndaghany, Qazaqstannyng qúqyqtyq-konstitusiyalyq negizin qalaghany, demokratiyalylyqty, zayyrlylyqty ornatyp, qúqyqtyq-әleumettik memleket etkeni, eldegi parlamentarizmdi damytqany t.b. ýshin beriledi eken-mis.

Búl janaghy sizding ne ýshin, kim ýshin degen súraghynyzgha resmy aqparattyng bergen jauaby. Negizi eks-preziydent Núrsúltan Nazarbaevqa «Qúrmetti senator» ataghyn beru turaly iydeyanyng avtory – qazirgi preziydent mindetin atqarushy, ertengi preziydenttikke ýmitker Qasym-Jomart Toqaev. Esterinizge sala keteyik, Nazarbaev otstavkagha ketkende onyng mindetin, mandatyn Qasekeng qabyldap alghan. Teleekran arqyly el-halyqqa ant berip, preziydenttik qyzmetine kirisken. Kirisip túryp Toqaev, ózining sayasattaghy «ústazy» Núrsúltan Nazarbaevqa osynday ataq berudi aitqan.

Sodan beri 2 ai, 7 kýn ótkende senatorlar Toqaevtyng tapsyrmasyn oryndaugha kirisip ketti, әne. Olar búl bastamany sózsiz qoldaydy eken. Ózderi aityp jatyr.

Bekzat Beknazarov deytin Senattyng viyse-spiykeri, Darigha Núrsúltanqyzynyng orynbasary: «Tәuelsizdik jyldaryndaghy Qazaqstannyng Elbasy basshylyghymen jetken jetistikteri bizding alghan baghytymyzdyng dúrystyghyn kórsetti. Elbasy әrkez Senattyng júmysyna kónil bólip otyrdy. Senattyng Elbasy bastamalaryn jýzege asyrudaghy júmysy dúrys jýrui ýshin barlyq jaghdaydy jasady» depti.

Al kezinde ministr bolghan, bir jyldary Bas partiyada Nazarbaevtyng orynbasary bolghan Múhtar Qúl-Múhamed: «Bizding Konstitusiya, sol Konstitusiya boyynsha júmys jasaytyn qos palata Elbasy bastamasymen, Elbasy avtorylyghymen qúrylghan. 1995 jyly qabyldanghan Konstitusiya bizge postkenestik kenistikte alghash bolyp qos palataly Parlament jasaqtauymyzgha mýmkindik berdi. Býginde Senat  alghashqy qúrylghan sәtinen bastap qazirge deyin tikeley Elbasynyng qamqorlyghynda, basshylyghynda kele jatyr dep kәmil aita alamyz. Elbasy – memleket pen Qazaqstan Tәuelsizdigining ghana emes, ol qos palataly parlamentarizmning negizin qalaushy túlgha. Sondyqtan da biz Qasym-Jomart Kemelúlynyng búl bastamasyn qoldaymyz» dep aghynan jarylypty.

Georgiy Kiym deytin deputat: «Men búl bastamany tolyqtay qoldaymyn. Sebebi, búl Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyna qayshy kelmeydi. Konstitusiyada Elbasynyng memleketting qalyptasuy men damuyna qosqan enbegi aishyqtalyp jazylghan» depti.

Áytimovasy bar, basqalary bar, taghy biraz adam sóz qosqan eken. Aytary bir bolghandyqtan, osy ýsheuimen shektelgendi jón kórdik. Senattyng Buro otyrysy osylay kelisipti.

«Qúrmetti senator» degen Núrsúltan Nazarbaevtyng alghaly otyrghan alghashqy ataghy emes. Osyghan deyin birinshi preziydentke (ózimizdi bylay qoyyp) 50-den astam sheteldik jogharghy marapattar berilgen bolatyn.

Týiin

Elbasynyng bir basyna jeterlik ataq-abyroyy bar. Túnghysh preziydent óz ornyn Toqaevqa bosatqan kýni Ata Zanymyzda jazylghanday "Halyq qaharmany" ataghyn da aldy. Osynday alyp ataqty alghan Elbasygha nege senatorlar "Qúrmetti senator" degen kishkene ghana marapatty bergeli otyr. Týsiniksiz.  Núrsúltan Nazarbaevqa «Qúrmetti senator» ataghyn beru mәselesi endi 30 mamyrdaghy palata otyrysynda talqylanady. Al ol jiynda senatorlar birauyzdan (al bizde basqasha boluy mýmkin emes) «Qúrmetti senator» deytin ataqty beretini de anyq sekildi. Sonda ne boldy?  Senattyng múnysy "Halyq qaharmany" atanghan Elbasygha jasaghan qúrmeti me, joq әlde qiyanaty ma? Ýlken túlghagha kishi shapan tura keler me eken?

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz