Sonymen kezekti ret kezekten tys ótken preziydent saylauy ayaqtaldy. Eks-preziydent Núrsúltan Nazarbaev basqaratyn partiyanyng ókili jeniske jetti. Ol – qazirgi preziydent mindetin atqarushy Qasym-Jomart Toqaev. Endi Qasym-Jomart Kemelúly el-halyqtyng aldynda ant beredi. Sóitip, resmy – týrde preziydent atanady.

Kesheli-beri әleumettik jelide júrt shulasyp jatyr. «Dauys búrmalandy» dedi. «Saylau әdil ótpedi» dedi. Búl súraqqa jauap bermes búryn, keshegi saylaudyng ýsh resmy nәtiyjesine sholu jasayyq.

Áueli «Qoghamdyq pikir» instituty 13 mynnan asa adamnyng pikirin alyp, saylaudyng aldyn-ala nәtiyjesin, boljamyn jariya etti. Ol boyynsha Toqaev jenip shyqqan edi.

«Exit poll» nәtiyjesi:

1. Qasym-Jomart Toqaev – 70,13%,

2. Ámirjan Qosanov – 15,39%,

3. Daniya Espaeva – 5,32%,

4. Jambyl Ahmetbekov – 3,86%,

5. Tóleutay Raqymbekov – 3,03%,

6. Amangeldi Taspihov – 1,41%,

7. Sәdibek Týgel - 0,86%.

Keshe dәl osy «exit poll» esebi jariyalanysymen-aq, júrt saylaudy týiindep tastady. Aqparat qúraldary «Toqaev jendi» dep jariyagha jar saldy. Anyghynda búl resmy qorytyndy emes edi. Resmy nәtiyje deuge kelmeydi de. Sebebi «Qoghamdyq pikir» instituty ainalasy 13 myng adamnyng arasynda saualnama jýrgizgen. Al Qazaqstanda belsendi elektorat – 12 milliongha juyqtaydy. Yaghni, 12 millionnyng dauysyn 13 myng adamnyng pikirimen týiindeu – әdiletsiz.

9 mausymda jariya bolghan ekinshi esep «Jastar» ghylymiy-zertteu ortalyghyna tiyesili. Olar da «exit poll» esebin jýrgizipti. Jogharydaghy eseppen salystyryp qarasaq, alyp bara jatqan aiyrmashylyq joq. Sonda da:

«Jastar» GhZO esebi:

1. Qasym-Jomart Toqaev – 69,94%,

2. Ámirjan Qosanov – 14,96%,

3. Daniya Espaeva – 4,78%,

4. Jambyl Ahmetbekov – 3,06%,

5. Tóleutay Raqymbekov – 2,71%,

6. Amangeldi Taspihov – 2,63%,

7. Sәdibek Týgel - 1,92%.

Al preziyzent saylauynyng resmy qorytyndysyn ortalyq saylau komissiyasy jariyalauy tiyis bolghan. Keshe keshki saghat 20:00-de dauys beru ayaqtalyp, bulletender eseptele bastady. Býgin OSK saylaudyng qorytyndysyn jariya etti. Ol boyynsha Qasym-Jomart Toqaev jeniske jetipti. Al el-halyqtyng erekshe yqylasyna bólengen kandidat Ámirjan Qosanov ekinshi oryngha jayghasqan eken.

OSK mәlimeti:

1. Qasym-Jomart Toqaev – 70,76%,

2. Ámirjan Qosanov – 16,2%,

3. Daniya Espaeva – 5,2%,

4. Tóleutay Raqymbekov – 3,2%,

5. Amangeldi Taspihov – 2,7%,

6. Jambyl Ahmetbekov – 1,82%,

7. Sәdibek Týgel - 0,92%.

Búl aqyrghy esep emes.  Saylaudyng songhy sandary 17 mausymgha deyin jariyalanady.

Endi osy ýsh resmy nәtiyjege toqtalayyq. Eks-preziydent Nazarbaev basqaratyn partiyanyng ókili Qasym-Jomart Toqaev ainalasy 70 payyzdyn  tónireginde dauys jinapty.

Nazarbaevtyng eng tómengi nәtiyjesi hәm Toqaevtyng 70 payyzy

Qazaqstan Tәuelsizdik alghan 28 jylda kezektisi bar, kezeksizi bar, әiteuir 5 ret preziydent saylauyn ótkizdi. Eks-preziydent Nazarbaev ol saylaulardyng barlyghyna qatysty. Barlyghynda jenip shyqty.

1991 jyly – 98 payyz,

1999 jyly – 81 payyz,

2005 jyly – 91,15 payyz,

2011 jyly – 95,55 payyz,

2015 jyly  - 97,75 payyz.

Núrsúltan Nazarbaev 30 jyl el basqarghanda kórgen eng tómengi nәtiyjesi sonau 1999 jylghy 81 payyz ghana. 1999 jyldyng 10 qantarynda ótken saylauda Nazarbaevqa sayasy opponent bolyp qazirgi qazaq oppozisiyasynyng aqsaqaly Serikbolsyn Ábdildin týsken. Ábdiyildindi ol kezde oppozisiyalyq kolalisiya qoldaghan edi.  Nәtiyjesinde 12 payyz dauys búiyrghan. Búl Nazarbaevtyng osyghan deyingi barlyq opponentterining ishindegi eng jogharghy nәtiyje edi.

Al keshe she? Keshe Qasym-Jomart Toqaev 70 payyz dauys jinady. Ras, Toqaevty Nazarbaevpen salystyrugha kelmeydi. 28 jyl boyy ózi ústazy sanaytyn Nazarbaevtyng sayasy elitasynda jýrgen, el aldyna kóp shygha bermegen Toqaev osydan artyq nәtiyje kórsete almas ta edi. Búrynghyday 80-90 payyzgha endi júrt senbeydi. Múny Aqorda iydeologtary da jaqsy týsinedi. Óitkeni osy 28 jylda biylik jýiesine degen senim (kredit doveriya) azayghan. Onyng dәleli – bir-eki aidan beri ótip jatqan narazylyq aksiyalary. Ol aksiyalardyng sony Almaty, Núr-Súltan men Shymkent qalalarynda bolghan keshegi baykotshylar mitingisi boldy.

Búl oqighalardyng barlyghy derlik keshegi saylau qorytyndysyna sózsiz әser etti. Qasym-Jomart Toqaev resmy qyzmetine endi kirisedi. Qasym-Jomart Toqaevtyng qyzmettik tәjirbiyesi turaly osyghan deyin de jazdyq. Ol Reseyding de, Qytaydyng da, tipti Europanyng da tilin tauyp, júmys jasaghan adam. Senator qyzmetinde otyrghanda eldegi ishki әleumettik problemalargha qatysty oilaryn ashyq aityp jýrdi. Sondyqtan, Toqaev sayasy biylikti shyn mәninde óz qolyna alatyn bolsa, qanday da bir ózgeristerding bolatynynan ýmittimiz, әriyne.

IYә, keshe Tәuelsizdik tarihynda osymen altynshy ret preziydent sayladyq. Sol saylaudyng artyqshylyghy men kemshiligi turaly jazayyq endi... Preziydent Toqaev әuelde saylaudyng әdil ótetinine kepildik berdi. Ýmitkerlerge birdey mýmkindik jasalatynyn aitty.

Keshegi saylaudan biz ne kórdik?

Birinshiden, saylaugha 7 ýmitker qatysty. Búl osyghan deyingi saylaulardyng ishindegi maksimaldy kórsetkish.

Ekinshiden, 30 jyl el basqarghan Núrsúltan Nazarbaev búl saylaugha týsken joq.

Ýshinshiden, sayasy oppozisiyanyng ókili qatysty. Jәne oppozisiya  aldyn ala boljam boyynsha ekinshi oryndy iyelendi. Meyli, jýz jerden qyrqylyp, pishilgen nәtiyje desek te, oppozisiya ókilining 16 payyz dauys aluy tarihy oqigha, tarihy nәtiyje edi. Biylik 16 payyzdy resmy moyyndady.

Tórtinshiden búl saylaugha túnghysh ret әiel ýmitker qatysty. Aldyn ala boljam boyynsha әiel ýmitker ýshinshi oryn aldy.

Besinshiden, halyqtyq baqylaugha rúqsat etildi. Halyq saylaugha belsendi qatysty. Ortalyq saylau komissiyasy 12 million saylaushynyng 77,4 payyzy dauys bergenin habarlap aitqan edi. Búl shamamen 9 milliongha juyq halyq óz tandauyn jasap, dauys berdi degen sóz. Halyqtyng keshegi saylaugha baqylaushy boluy, әdildikti talap etui – eldegi sayasy belsendilikting oyanghanyn dәleldedi. Halyq júmyldy. Halyq óz qalauyn talap ete bildi.

Ras, dauystardy búrmalau, uchaskelerde toptap bulleteni salu, baqylaushylardyng júmysyna kedergi keltiru, siyasy óshiriletin qalammen qol qoi, qaytys bolghan adamdardyng tizimge enui sekildi jýzdegen derekter anyqtaldy. Olardyng barlyghy derlik әleumettik jelilerde viydeo, suret týrinde ashyq jariyalanyp jatty. Keybir ónirlerde Ámirjan Qosanovtyng aiqyn basymdylyqpen jengeni turaly aqparattar da tarady.

Halyq osydan keyin preziydenttik saylaudyng ekinshi tury ótedi dep sengen. Alayda olay bolmady. Saylau favoriytine, Qasym-Jomart Toqaevqa bәsekeles bolady degen Ámirjan Qosanov alghashqy «exit poll» esebi jariyalanysymen-aq, Toqaevty jenisimen qúttyqtap, ózining jenilisin moyyndady. Osydan keyin-aq, Qosanovty qoldaghan halyq onyng búl әreketin syngha aldy. Júmsartyp aitsaq, osy, mine.

Týiin

Ary ait ta, beri ait, keshegi saylau salystyrmaly týrde, osyghan deyingi saylaulardyng ishindegi demokratiyalyq erejege baghynghan doda boldy. Demokratiyaly elde barlyq mәseleni halyqtyng dausy sheshetinin әigilep, soghan jarym-jartylay bolsa da qadam jasadyq. "Asatpay jatyp qúldyq" jasaytyn el emespiz. Qazaq Toqaevqa eki shylbyr bir tizgindi ústatty. Búl saylau ol tizginning bir úshy qalyng búqaranyng qolynda bolatynyn bayqatty. Ázirge, osyghan da shýkir!

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz