سونىمەن كەزەكتى رەت كەزەكتەن تىس وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋى اياقتالدى. ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ باسقاراتىن پارتيانىڭ وكىلى جەڭىسكە جەتتى. ول – قازىرگى پرەزيدەنت مىندەتىن اتقارۋشى قاسىم-جومارت توقاەۆ. ەندى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ەل-حالىقتىڭ الدىندا انت بەرەدى. ءسويتىپ، رەسمي – تۇردە پرەزيدەنت اتانادى.

كەشەلى-بەرى الەۋمەتتىك جەلىدە جۇرت شۋلاسىپ جاتىر. «داۋىس بۇرمالاندى» دەدى. «سايلاۋ ءادىل وتپەدى» دەدى. بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن، كەشەگى سايلاۋدىڭ ءۇش رەسمي ناتيجەسىنە شولۋ جاسايىق.

اۋەلى «قوعامدىق پىكىر» ينستيتۋتى 13 مىڭنان اسا ادامنىڭ پىكىرىن الىپ، سايلاۋدىڭ الدىن-الا ناتيجەسىن، بولجامىن جاريا ەتتى. ول بويىنشا توقاەۆ جەڭىپ شىققان ەدى.

«ەxit poll» ناتيجەسى:

1. قاسىم-جومارت توقاەۆ – 70,13%،

2. ءامىرجان قوسانوۆ – 15,39%،

3. دانيا ەسپاەۆا – 5,32%،

4. جامبىل احمەتبەكوۆ – 3,86%،

5. تولەۋتاي راقىمبەكوۆ – 3,03%،

6. امانگەلدى تاسپيحوۆ – 1,41%،

7. سادىبەك تۇگەل - 0,86%.

كەشە ءدال وسى «ەxit poll» ەسەبى جاريالانىسىمەن-اق، جۇرت سايلاۋدى تۇيىندەپ تاستادى. اقپارات قۇرالدارى «توقاەۆ جەڭدى» دەپ جارياعا جار سالدى. انىعىندا بۇل رەسمي قورىتىندى ەمەس ەدى. رەسمي ناتيجە دەۋگە كەلمەيدى دە. سەبەبى «قوعامدىق پىكىر» ينستيتۋتى اينالاسى 13 مىڭ ادامنىڭ اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزگەن. ال قازاقستاندا بەلسەندى ەلەكتورات – 12 ميلليونعا جۋىقتايدى. ياعني، 12 ميلليوننىڭ داۋىسىن 13 مىڭ ادامنىڭ پىكىرىمەن تۇيىندەۋ – ادىلەتسىز.

9 ماۋسىمدا جاريا بولعان ەكىنشى ەسەپ «جاستار» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنا تيەسىلى. ولار دا «ەxit poll» ەسەبىن جۇرگىزىپتى. جوعارىداعى ەسەپپەن سالىستىرىپ قاراساق، الىپ بارا جاتقان ايىرماشىلىق جوق. سوندا دا:

«جاستار» عزو ەسەبى:

1. قاسىم-جومارت توقاەۆ – 69,94%،

2. ءامىرجان قوسانوۆ – 14,96%،

3. دانيا ەسپاەۆا – 4,78%،

4. جامبىل احمەتبەكوۆ – 3,06%،

5. تولەۋتاي راقىمبەكوۆ – 2,71%،

6. امانگەلدى تاسپيحوۆ – 2,63%،

7. سادىبەك تۇگەل - 1,92%.

ال پرەزيزەنت سايلاۋىنىڭ رەسمي قورىتىندىسىن ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى جاريالاۋى ءتيىس بولعان. كەشە كەشكى ساعات 20:00-دە داۋىس بەرۋ اياقتالىپ، بيۋللەتەندەر ەسەپتەلە باستادى. بۇگىن وسك سايلاۋدىڭ قورىتىندىسىن جاريا ەتتى. ول بويىنشا قاسىم-جومارت توقاەۆ جەڭىسكە جەتىپتى. ال ەل-حالىقتىڭ ەرەكشە ىقىلاسىنا بولەنگەن كانديدات ءامىرجان قوسانوۆ ەكىنشى ورىنعا جايعاسقان ەكەن.

وسك مالىمەتى:

1. قاسىم-جومارت توقاەۆ – 70,76%،

2. ءامىرجان قوسانوۆ – 16,2%،

3. دانيا ەسپاەۆا – 5,2%،

4. تولەۋتاي راقىمبەكوۆ – 3,2%،

5. امانگەلدى تاسپيحوۆ – 2,7%،

6. جامبىل احمەتبەكوۆ – 1,82%،

7. سادىبەك تۇگەل - 0,92%.

بۇل اقىرعى ەسەپ ەمەس.  سايلاۋدىڭ سوڭعى ساندارى 17 ماۋسىمعا دەيىن جاريالانادى.

ەندى وسى ءۇش رەسمي ناتيجەگە توقتالايىق. ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ باسقاراتىن پارتيانىڭ وكىلى قاسىم-جومارت توقاەۆ اينالاسى 70 پايىزدىڭ  توڭىرەگىندە داۋىس جيناپتى.

نازارباەۆتىڭ ەڭ تومەنگى ناتيجەسى ءھام توقاەۆتىڭ 70 پايىزى

قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان 28 جىلدا كەزەكتىسى بار، كەزەكسىزى بار، ايتەۋىر 5 رەت پرەزيدەنت سايلاۋىن وتكىزدى. ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ ول سايلاۋلاردىڭ بارلىعىنا قاتىستى. بارلىعىندا جەڭىپ شىقتى.

1991 جىلى – 98 پايىز،

1999 جىلى – 81 پايىز،

2005 جىلى – 91,15 پايىز،

2011 جىلى – 95,55 پايىز،

2015 جىلى  - 97,75 پايىز.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ 30 جىل ەل باسقارعاندا كورگەن ەڭ تومەنگى ناتيجەسى سوناۋ 1999 جىلعى 81 پايىز عانا. 1999 جىلدىڭ 10 قاڭتارىندا وتكەن سايلاۋدا نازارباەۆقا ساياسي وپپونەنت بولىپ قازىرگى قازاق وپپوزيتسياسىنىڭ اقساقالى سەرىكبولسىن ءابدىلدين تۇسكەن. ءابديىلديندى ول كەزدە وپپوزيتسيالىق كولاليتسيا قولداعان ەدى.  ناتيجەسىندە 12 پايىز داۋىس بۇيىرعان. بۇل نازارباەۆتىڭ وسىعان دەيىنگى بارلىق وپپونەنتتەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جوعارعى ناتيجە ەدى.

ال كەشە شە؟ كەشە قاسىم-جومارت توقاەۆ 70 پايىز داۋىس جينادى. راس، توقاەۆتى نازارباەۆپەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. 28 جىل بويى ءوزى ۇستازى سانايتىن نازارباەۆتىڭ ساياسي ەليتاسىندا جۇرگەن، ەل الدىنا كوپ شىعا بەرمەگەن توقاەۆ وسىدان ارتىق ناتيجە كورسەتە الماس تا ەدى. بۇرىنعىداي 80-90 پايىزعا ەندى جۇرت سەنبەيدى. مۇنى اقوردا يدەولوگتارى دا جاقسى تۇسىنەدى. ويتكەنى وسى 28 جىلدا بيلىك جۇيەسىنە دەگەن سەنىم (كرەديت دوۆەريا) ازايعان. ونىڭ دالەلى – ءبىر-ەكى ايدان بەرى ءوتىپ جاتقان نارازىلىق اكتسيالارى. ول اكتسيالاردىڭ سوڭى الماتى، نۇر-سۇلتان مەن شىمكەنت قالالارىندا بولعان كەشەگى بايكوتشىلار ميتينگىسى بولدى.

بۇل وقيعالاردىڭ بارلىعى دەرلىك كەشەگى سايلاۋ قورىتىندىسىنا ءسوزسىز اسەر ەتتى. قاسىم-جومارت توقاەۆ رەسمي قىزمەتىنە ەندى كىرىسەدى. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قىزمەتتىك تاجىربيەسى تۋرالى وسىعان دەيىن دە جازدىق. ول رەسەيدىڭ دە، قىتايدىڭ دا، ءتىپتى ەۋروپانىڭ دا ءتىلىن تاۋىپ، جۇمىس جاساعان ادام. سەناتور قىزمەتىندە وتىرعاندا ەلدەگى ىشكى الەۋمەتتىك پروبلەمالارعا قاتىستى ويلارىن اشىق ايتىپ ءجۇردى. سوندىقتان، توقاەۆ ساياسي بيلىكتى شىن مانىندە ءوز قولىنا الاتىن بولسا، قانداي دا ءبىر وزگەرىستەردىڭ بولاتىنىنان ءۇمىتتىمىز، ارينە.

ءيا، كەشە تاۋەلسىزدىك تاريحىندا وسىمەن التىنشى رەت پرەزيدەنت سايلادىق. سول سايلاۋدىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگى تۋرالى جازايىق ەندى... پرەزيدەنت توقاەۆ اۋەلدە سايلاۋدىڭ ءادىل وتەتىنىنە كەپىلدىك بەردى. ۇمىتكەرلەرگە بىردەي مۇمكىندىك جاسالاتىنىن ايتتى.

كەشەگى سايلاۋدان ءبىز نە كوردىك؟

بىرىنشىدەن، سايلاۋعا 7 ۇمىتكەر قاتىستى. بۇل وسىعان دەيىنگى سايلاۋلاردىڭ ىشىندەگى ماكسيمالدى كورسەتكىش.

ەكىنشىدەن، 30 جىل ەل باسقارعان نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇل سايلاۋعا تۇسكەن جوق.

ۇشىنشىدەن، ساياسي وپپوزيتسيانىڭ وكىلى قاتىستى. جانە وپپوزيتسيا  الدىن الا بولجام بويىنشا ەكىنشى ورىندى يەلەندى. مەيلى، ءجۇز جەردەن قىرقىلىپ، پىشىلگەن ناتيجە دەسەك تە، وپپوزيتسيا وكىلىنىڭ 16 پايىز داۋىس الۋى تاريحي وقيعا، تاريحي ناتيجە ەدى. بيلىك 16 پايىزدى رەسمي مويىندادى.

تورتىنشىدەن بۇل سايلاۋعا تۇڭعىش رەت ايەل ۇمىتكەر قاتىستى. الدىن الا بولجام بويىنشا ايەل ۇمىتكەر ءۇشىنشى ورىن الدى.

بەسىنشىدەن، حالىقتىق باقىلاۋعا رۇقسات ەتىلدى. حالىق سايلاۋعا بەلسەندى قاتىستى. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى 12 ميلليون سايلاۋشىنىڭ 77,4 پايىزى داۋىس بەرگەنىن حابارلاپ ايتقان ەدى. بۇل شامامەن 9 ميلليونعا جۋىق حالىق ءوز تاڭداۋىن جاساپ، داۋىس بەردى دەگەن ءسوز. حالىقتىڭ كەشەگى سايلاۋعا باقىلاۋشى بولۋى، ادىلدىكتى تالاپ ەتۋى – ەلدەگى ساياسي بەلسەندىلىكتىڭ ويانعانىن دالەلدەدى. حالىق جۇمىلدى. حالىق ءوز قالاۋىن تالاپ ەتە ءبىلدى.

راس، داۋىستاردى بۇرمالاۋ، ۋچاسكەلەردە توپتاپ بيۋللەتەن سالۋ، باقىلاۋشىلاردىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرۋ، سياسى وشىرىلەتىن قالاممەن قول قويۋ، قايتىس بولعان ادامداردىڭ تىزىمگە ەنۋى سەكىلدى جۇزدەگەن دەرەكتەر انىقتالدى. ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۆيدەو، سۋرەت تۇرىندە اشىق جاريالانىپ جاتتى. كەيبىر وڭىرلەردە ءامىرجان قوسانوۆتىڭ ايقىن باسىمدىلىقپەن جەڭگەنى تۋرالى اقپاراتتار دا تارادى.

حالىق وسىدان كەيىن پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ ەكىنشى تۋرى وتەدى دەپ سەنگەن. الايدا ولاي بولمادى. سايلاۋ فاۆوريتىنە، قاسىم-جومارت توقاەۆقا باسەكەلەس بولادى دەگەن ءامىرجان قوسانوۆ العاشقى «ەxit poll» ەسەبى جاريالانىسىمەن-اق، توقاەۆتى جەڭىسىمەن قۇتتىقتاپ، ءوزىنىڭ جەڭىلىسىن مويىندادى. وسىدان كەيىن-اق، قوسانوۆتى قولداعان حالىق ونىڭ بۇل ارەكەتىن سىنعا الدى. جۇمسارتىپ ايتساق، وسى، مىنە.

ءتۇيىن

ارى ايت تا، بەرى ايت، كەشەگى سايلاۋ سالىستىرمالى تۇردە، وسىعان دەيىنگى سايلاۋلاردىڭ ىشىندەگى دەموكراتيالىق ەرەجەگە باعىنعان دودا بولدى. دەموكراتيالى ەلدە بارلىق ماسەلەنى حالىقتىڭ داۋسى شەشەتىنىن ايگىلەپ، سوعان جارىم-جارتىلاي بولسا دا قادام جاسادىق. "اساتپاي جاتىپ قۇلدىق" جاسايتىن ەل ەمەسپىز. قازاق توقاەۆقا ەكى شىلبىر ءبىر تىزگىندى ۇستاتتى. بۇل سايلاۋ ول تىزگىننىڭ ءبىر ۇشى قالىڭ بۇقارانىڭ قولىندا بولاتىنىن بايقاتتى. ازىرگە، وسىعان دا شۇكىر!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz