«Bolamyn, tolamyn, keshegimning ornyn toltyryp, býginimdi әspetteymin, ertenimnen ýmit kýtemin» degen el zamanynda halqynyng maqtanyshy bolghan, júrtynyng ruhy bolghan, býtin bir jas úrpaqqa ýlgi-ónege bolghan tolymdy túlghalaryn kózi tirisinde de, qaytys bolyp ketkeninen keyin de úmytpaydy...

Biylghy jyldyng 17 mamyry kýni ataqty sportshy, bokstan Kenes Odaghynyng eki dýrkin chempiony Ábdirәshit Ábdirahmanov 73 jasynda ómirden ótti. Ol kenes zamanynda Qazaqstannan múnday ataqqa Vladimir Karimovtan keyin qol jetkize alghan ekinshi bylghary qolghap sheberi boldy. Ábdirәshit agha sonymen birge 30-gha juyq kórkem filimde basty rólderde oinaghan tanymal akter edi. Osy enbegi ýshin Qyrghyzstannyng halyq әrtisi de atandy. Mine, sporttan keyin ónerge ólsheusiz enbek sinirgen sonday túlgha qaytys bolyp jatqanda bizding mәdeniyet jәne sport ministrligimiz onyng otbasyna bir auyz kónil aitugha da jaramady. Búdan keyin múnday ministrlik pen ministrding bәsi bes tiyn, baqyr qúrly qúny joq. Oryssha aitqanda, «grosh im sena». Ol kezde búl ministrlikting basynda aty Arystanbek bolghanymen «ang patshasyna» úqsay qoyatyn eshbir qasiyeti joq, kelgennen júrttyng kýlkisine ainalghan Múhamediyúlynyng otyrghanyn bilesizder.

Al jaqynda kezinde qazaq futbolynyng eng tolymdy túlghalarynyng biri bolghan, qazaq jastary arasynan «KSRO sport sheberi» degen ataqqa Timur Segizbaevtan, Vladimir Asylbaevtan, Yuriy Musinnen keyin qol jetkizgen (Seyilda Bayshaqov ekeui bir jylda) ataqty qaqpashymyz Qúralbek Ordabaev 70-ke toldy. Bizding sýiikti ministrligimiz taghy da auzyna su jútyp alghanday ýnsiz qaldy. Qúddy múnday ataqty adam, sanlaq sportshy ómirde eshqashan bolmaghan siyaqty.

Bú qalay sonda? Zamanynda tútas bir respublikanyn, múqym halyqtyng maqtanyshy bolghan әigili perzentterimizding endi eshkimge keregi bolmay qalghany ma? Álde bizde aty anyzgha ainalghan tap osynday sayypqyrandar sonshalyqty kóp pe edi? Búl neni kórsetedi?

Búl eng aldymen bizding memleketimizde últtyq qúndylyqtardyng ayaqqa taptalyp kele jatqanyn tanytady. Tarlan túlghalardy kezinde jaqsy paydalandyq, endi jastary úlghayghan kezderinde nemese qaytys bolyp jatqandarynda mýlde kerek etpey qoya saldyq. Shyn mәninde olay da bolmauy kerek-tin. Turasynda Ábdirәshit sekildi ataqty sportshy әri akter dýniyeden ozyp jatqanda, onyng janazasyna ministrding ózi arnayy barugha tiyis edi ghoy. Biraq ol barmaq túrmaq, tipti bes auyz sózden túratyn jarty tilim jedelhatyn jiberuding ózin oilamady. Sol siyaqty Qúralbek agha jetpiske tolyp jatqanda ministrding ózi bolmasa da, sport komiytetining basshysy arnayy baryp qúttyqtap qaytsa, taghynan tayyp qalar ma edi?!

Osydan keyin myna ministrlik jastardy qalay sportty sýyge ýndey alady? Olardyng ataqty sportshylargha degen mynaday kózqarastary men qarym-qatynastaryn kórgen jas tolqyn búlardyng tuy astynda sayysqa shyghugha qúlyqty bola qoyar ma eken? Jalpy, qúndylyq degenning ne ekenin tolyq úghyna almay otyrghan múnday ministrlik halyqtyng qúrmeti men qoshemetine qalay ie bolady? Al qay qoghamnyng da eng basty qúndylyghy – adam. Adamdy qúrmettey almaytyn qogham – irip-shirigen qogham. Sebebi, adamsyz qogham da bolmaydy. Kez kelgen halyqtyng últtyq qúndylyghy adam tәrbiyesining jiyntyghynan qúralady. Onyng negizin adamgha degen qúrmet qalaydy.

«Últtyq qúndylyq degenimiz – әldeqanday bir etnikalyq qauymdastyq ókilderining ruhany iydealdarynyng jiyntyghy» delingen ensiklopediyalyq sózdikterdegi últtyq qúndylyq turaly týsindirmede. Al biz jogharyda aityp ótken túlghalar tap osy kórsetilgen shenberding shyrghasyna shaq keletin sanlaqtar edi.

Taghy bir mәsele. Qazaq halqynyng kenes dәuirindegi eng kórnekti túlghalarynyng qatarynda ghylym akademiyasyn qúryp, ghylymdy jolgha salyp bergenining ózin bylay qoyghanda, respublika jerindegi qazba baylyqtardyng denin tauyp, elding iygiligine ainaldyryp ketken ataqty akademik Qanysh Sәtbaev ta bar. Sonday asyldyng tughanyna biyl 120 jyl tolyp otyr. Qazir jyldyng jartysy da auyp, sonyna qaray aqyryn jaqyndap keledi. Soghan qaramastan, osy data turaly bir auyz sóz aityp, bir shara ótkizuge, alashtyng asyp tughan ayauly perzentining el-halqynyng aldynda sinirgen enbegin jetkizuge niyet etip otyrghan bir sheneunikti kórmey otyrmyz әli. Myna qalpymyzben qayda baramyz?

Serik Pirnazar

Abai.kz