Toqsanynshy jyldardyng atysy men shabysyna toly alasapyranyn qalalyq prokuraturada tergeushi bolyp jýrip tarih tabaldyryghynan úzatyp salghan Onghar odan keyin de oqaly kiyimin on jyl kiydi. Birneshe basqarmany basqardy. Ákesi Týgel marqúm qoy auzynan shóp almaytyn momyn kisi edi, beting bar, jýzing bar demey, tike aitatyn qasiyetting Onghargha qaydan júqqanyn qaydam, keybireuler tәrizdi zapyrany kómeyine lyqsyp kelip túrsa da aitar oiyn ishke býgip, basshylardyng ynghayyna qaray jyghylyp, bas shúlghu  onyng qanyna sinbegen, kónildegisin laq etkizip aqtara salady. Álde shen men shekpenning qyzuy ma júrttyng badyrayyp kórinip túratyn minin ataq mansabyna qaramay, tóbeden qoyghanday dýnk etkizip aita salatyn Onghardan әriptesteri týgili keybir lauazymy jogharylardyng ózderi qatty jasqanady. Tergep әkelgen isterin Onghardyng synynan ótkize almay, qoltyqtap keri qaytatyn tergeushiler qauymy da ailap atqarghan júmysyn ainaldyrghan on minuttyng ishinde iske alghysyz etip tastaytyn basqarma basshysymen ashyq aitysugha dәtteri jetpegendikten bylay shygha bere kýnkildep, jeti atasyn «týgendep» ketedi. Tergeuding zandylyghyn qadaghalaytyn prokurordyng orynbasary, ýnemi túmau tiygen adamday túmsyghy sulanyp, qayta-qayta týshkirip, qol oramalymen sýrtinip otyratyn Marat Baghysbaev ta Onghargha aitatyn qolqasyn birden aqtara salmay, aitar sózin alystan oraghytyp bastap, saqtyq jasaydy. Onyng  «dәmdep» aitatyn әngimelerining mazmúny bylay bolyp keler edi.

– Býgin Bas Prokuraturadan Álekenning ózi telefon shalyp, ótken aidyng esebin súrap, qylghynyp jatyr. Neni jiberemiz, ótken aida prokuraturagha kelip týsken jýz isting bar bolghany sotqa qyrqyn ghana jiberippiz. Ne degen súmdyq! Álekeng «ne, senderde qylmys azayyp ketti me, kórsetkish qayda» dep biraz shanymdy qaghyp, silkilep aldy. Ne isteymiz? Ótken jolghy Kerimbaevtyng isi ne boldy, ainalayyn-au, qylmysy dәleldenip túr emes pe? Neni kýtip otyrsyn? Ángimesining basyn maydan qyl suyrghanday bipazdap bastaytyn Marat Baghysbaevtyng jogharydan úrys estip, jany múrnynyng úshyna kelip tirelgende bastyq ekendigi esine týsip kete me, oqta-tekte qatqyldau sóilep qoyatyny da bar.

–Mәke is myna qalpynda sottan ótpeydi, Kerimbaevtyng qasaqana kisi óltirgeni dәleldenbey túrsa, maghan ne deysiz? Pyshaq qayda? Kriminalist kezdikting sabynda Kerimbaevtyng sausaqtarynyng izi joq ekendigin bekitip otyrsa, kýni erteng sotqa qatysatyn prokuror ne aitady? Ángime osy jerge kelgende әlginde ghana ekpindegen prokurordyng orynbasarynyng ýni bәsensip qalady. Kezinde tergeuding qatal mektebinen ótken Onghardyng jalghan sóilemeytinin biledi. Alayda ishki jýiening qaghazda jazylmaghan tәrtibining basybayly qúlyna ainalyp ketken Marat Baghysbaev ta qayta qoymaydy.

–Ne isteymiz endi..-dep sharasyzdyqpen alaqanyn jayady. «Isti aiyptau qorytyndysymen sotqa jiberiniz» dep kesip aita almay amaly qúridy. Isting shala tergelip kelgenin ishi sezedi.

–Mәke, eger isti osy qalpynda jiberemin deseniz, erkiniz  bilsin , tek jauapkershilikti moynyma alyp, jazyqsyz adamnyng obal-sauabyn moynyma alghym kelmeydi. Onghar alyp kelgen isti basshynyng aldyna tastay salghan. Qúdanyng qúdireti keyin sol is sottan ótip, adam óltirgen degen aiyp taghylghan Kerimbaev on jylgha sottalyp ketti. Marat Baghysbaev qaytadan shaqyrtty. Ana jolghyday emes, tym kónildi. Jayrandap amandasyp:

–Kórding be, Kerimbaevyng on jyldy arqalap ketti, al sen pyshaqtyng sabyndaghy sausaqtyng izin qaytemiz dep edin. Aynalayyn, qoghamnyng jyrtyghyn ekeumiz jamay almaymyz. Myna jýie sening onday ústanymyng men birbetkeyligine  kónbeydi, taptap tastaydy. Eki-ýsh mәrte onbay tayaq jep, tauyng shaghylghannan keyin  ómirding qayda qaqpaylasa, sonda ilbip jýre beretin kók esegine ainalghanyndy ózing de sezbey qalasyn. Álde men osy qalpymda dýniyege keldi deysing be, joq, tirshilik osylay qalyptastyryp, tәrbiyeledi.

Sóitken Onghardyng endi qalalyq sotqa sudiya bolyp auysayyn dep otyrghany mynau. Oqu bitirip kelgennen keyingi on bes jyldyng qas qaghym sәtte qalay óte shyqqanyna ózi de tang qalyp otyr. Jalyndaghan jastyq shaghy men ómirining tәtti kezenderi de prokuraturanyng qabyrghasynda ótipti. Áyeli Zeyneshpen de osynda tanysty. Kisining betine tura qaray almay, eki beti uyljyp pisken almaday qyzaryp, «aghay» dep syzylyp túratyn qyz edi, qúdaydyng bergeni shyghar, Onghargha eki úl men qyz syilaghan bir kezderdegi qúlyn mýsindi Zeyneshting  ornynda bóksesi jayylghan kelinshek otyr.

– Ósetin uaqytyng boldy, qashanghy qaghaz shúqylap, tergeushining qateligin jóndep jýresin. Qazir bәrin de sot sheshedi, bedel de solarda. Oilanba,-dedi advokat bolyp qyzmet atqaratyn Zeynesh te Onghardyng sotqa auysqanyn janymen qalap. Aytugha bәri de onay, on bes jyldyq ghúmyryn úrlaghan prokuraturamen qoshtasu Onghargha  ghana onay tiymedi. Qapiyada asyl nәrsesinen aiyrylyp qalayyn dep túrghan adamday jyp-jyltyr ýstelining ýstin sipap,  bógeldi. Prokurordyng ózi  újymdy jinap, sotqa auysyp bara jatqan Onghargha  aq jol tiledi.

– Prokuraturanyng jaqsy mamandaryna «qúda» týsetinder kóbeydi. Nesi bar, sotta óz mamanymyzdyng otyrghany maqtanysh emes pe dep qoydy. Tipti qyzmet barysynda talay ústasyp, jýz shayysqan Marat Baghysbaev ta ótirigi me әlde shyny ma bauyryna qysyp:

– Onghardyng orny oisyrap kórinip túratyn boldy. Qaytemiz, ómir solay,-dedi ókingen keyip tanytyp.

Onghar әsheyinde sotqa kelip ketip jýrgen kezinde bayqamapty, basyna mantiya kiyip, bólek bólmede otyrady dep oilaytyn qazynyng júmysy da qauyrt eken, prokurorlardyng qanyn basyna shapshytyp, shashyn aghartatyn kýldibadam ister búl jerde de aldyn oraghytyp jýrgizbeydi. Jamauy әr-әr jerden kórinip túratyn  shalaghay, shala júmystar. Qarjy polisiyasy tergep әkelgen on bes tomdyq isti apta boyy shúqshiyp oqyghannan keyin  ishinen  taban tireytindey dәlel tappay, tergeushini shaqyrtty.

–Mynau ne, dedi Onghar aldynda qalanyp túrghan  papkalardy kórsetip, Tergeushi týsingisi kelmedi me eken, әlde qúzyrly organnan kelip otyrghannan song  qúrandy erden  týskendi ar kórdi me:

–Tergelip kelgen is ekenin kórip otyrghan joqsyz ba,dedi –Prokuraturanyng aiyptau qorytyndysy aldynyzda jatyr. Endi maghan ne deysiz?

–Myna on bes tomgha jinalyp, tigilgen iste jeke kәsiporynnyng qarjylyq esep-qisaby men chekterinen basqa týk te joq ghoy. Saraptamanyng qorytyndysy qayda? Basshynyng ishken-jegenin qalay dәleldeymiz, sonda.

–Sudiyasyz ghoy, bagha beretin siz emessiz be, dep iyghyn qozghady tergeushi de. Tipti mynau sudiya eken dep qynyp otyrghan joq. Onghar shashyn qysqa etip qyryqtyrghan juan moyyn jigitting kómeyinde «bayqanyz, qolgha týsip qalyp jýrmeniz» degen  eskertuding keptelip  túrghanyn oqyp ýlgergendey boldy.

–Onda aiyptalushygha aiyptau ýkimin shygharghannan basqa amalym joq, dedi Onghar. Tergeushi  de iylikpedi, sol bayaghy sústy qalpyn joghaltpastan:

–Erkiniz bilsin, dep shyghyp jýre berdi. Kek týiip ketkenin bildi. Aradan azdaghan uaqyt ótkennen keyin hatshy qyz sot tóraghasynyng shaqyryp jatqanyn qaperine saldy. Meyram Qarabaev bayaghy qalpynsha jayrandap amandasqanymen tyrysqan qabaghynda  yzghar bar edi .

–Omeke ýstinizden shaghyp týsip jatyr ghoy,-dedi ol zorlana ezu tartyp.–Sol pәle izdep jýretin organmen  aytyspay-aq qoysanyz qaytedi. Jazanyng ortanghy shegin bere salynyz. Ýkiminizdi appelyasiyalyq saty bәribir kýshinde qaldyrady. Abyroydy da oilaghan dúrys ghoy, Omeke, saqtyq kerek, saqtyq kerek,-dedi dausyn sozyp. – Ári beriden song osy isti óziniz qyzmet atqarghan prokuraturanyng basshylary maqúldap jiberip otyrghan joq pa? Onghar Meyram Qarabaevtyng alghashqy әngimesindegi «zangha baghynghan dúrys, biraq sottyng ishki óz tәrtibi bar ekendigin de úmytugha bolmaydy» degen sózining tórkinin endi týsindi.

Kompaniya basshysynyng ýstinen qozghalghan qylmystyq is sotta bir ay qaraldy. Kil oidan qúrastyrylghan aiyptaular. Ayyptalushynyng advokaty da qaytpaytyn bireu eken. Qorghauyndaghy adamnyng kinәsizdigine dәlelder keltirip, memlekettik aiyptaushyny qaraday qobaljytyp tastady. Ángimesin «úly mәrtebeli sot» dep bastaytyn advokat keybireuler tәrizdi jón-josyqsyz oraghytyp shaba bermey, talan-tarajgha týsken degen qomaqty qarjynyng da esebin shygharyp berdi. Onghar mәjiliske memlekettik aiyptaushy retinde qatysyp otyrghan Qambargha qarap edi, ol  aitargha jauap tappay, shekesinen shyp-shyp shyqqan terdi sýrtip, әure bolyp ketti. «Memlekettik aiyptaushy advokattyng uәjine alyp qosarynyz bar ma» dep edi,  ornynan jarym jartylay  sozalandap kóterilgen Qambar sol bayaghy  bir saryndy  jauabyn qaytalady:

–Úly mәrtebeli sot mәselege bagha berudi ózinizding qúzyrynyzgha qaldyrdym.

«Au, mening qúzyryma nesine qaldyrasyn,  taghylghan aiypty dәleldeytin sen emessing be?» Taraptardyng jaryssózi ayaqtalyp, kuәlardan jauaptar alyndy. Kompaniyanyng esep-qisabyna  tekseru  jýrgizgen  mamandardyng da pikirleri tyndaldy.  Tek aiyptalushynyng qazyna qarjysyn jymqyryp,  ysyrap jasaghanyn kórsetetin bir de bir dәlel tabylmady, kópirme kóbik sóz. Ýkim shygharu ýshin kenesu bólmesine  Qambar da ilese kirdi.

–Omeke ne isteymiz, dedi ol sasqalaqtap.

–Ne isteytini bar, aqtau ýkimin shygharamyn, basqa jol joq, dedi Onghar jaybaraqat.

–Tym qúrysa, taghylghan aiyptyng bóligin jenildetinizshi, aqtaytyn bolsanyz, Bәkenning minezin bilesiz ghoy, ayamaydy, onsyz da tisin basyp jýr edi...Qúty qashqan Qambardyng әbirjigen týri óz aldyna Onghardyn  aqtau ýkimin shygharugha bet búrghanyn estigen sot tóraghasy Meyram Qarabaev ta qaraday býlinip, tulap týsti. Búl joly Omeke dep kótermelep sóilegen joq:

–Aqtaymyn degen ne sóz,  aynalayyn-au, qarjy polisiyasyn sotqa qarsy qoyyp, qyryna iliktireyin dep jýrsing be?  Álde olar andyp sonyma týsse týk tappaydy, perishtemin dep oilaysyng ba?

Onghar eki ottyng ortasynda qaldy. Amal joq kompaniya basshysynyng kinәsin dәleldeytindey ilik tappasa da baptyng bóligin jenildetip, shartty jazamen shektedi. Alghash ret jylarman keyipke týsken Qambardy ayady. Ayyptalushynyng qorghaushysy ýkimmen kelispey:

–Kassasiyalyq alqagha shaghymdanamyz, dep ketti.

Búl Onghardyn  Qarabaev bastaghan eski jýiemen kýresining basy eken. Osy bir betkeyligi men tazalyghynyn  arqasynda  eki jyldan son  qalalyq sottyng appelyasiyalyq  alqasyna jogharylatyldy. Múnda alyp bara jatqan auyr júmys joq eken. Sot tóraghasy  demalysqa ketken kezde  Onghardyng aldyna  kisi óltirgen degen aiyppen on jylgha kesilip  jazasyn ótep jatqan Quandyq Sәrsenbaevtyn  isin qayta qarau jónindegi shaghymy kelip týsken.Sudiya on bettik shaghymdy den qoyyp oqyp shyqty. Ayyptalushygha  ózining baldyzyn qatygezdikpen óltirgen degen aiyp taghylghan. Sottalushynyng әielining tughan sinlisine qastandyq jasauyna  qalay dәti bardy eken? Búl saualgha tergeu organy men isti qaraghan sot satylary da jauap izdemegen tәrizdi. Qandy oqigha  osydan  segiz jyl búryn  bes adamnyng ortasynda bolghan. Quandyq  búl әuletke kýieu bala.  Qúrylysta júmys istep  bala shaghasyn asyrap, nәpaqasyn tauyp jýrgen  qarapayym adam. Odan keyingi bajasy Jeksen jeke kәsipker.  Áuletting kishi kýieu balasy Túrsyn jogharghy oqu ornyn endi bitirgen, júmyssyz. «Qúday aldynda  da, adam aldynda da aqpyn, baldyzym Kәmshatty óltirgen joqpyn. Ony әielim de, qayyn atam men qayyn enem de bәri jaqsy biledi. Bar aiybym oqystan ózge adamnyng qolynan qaza tapqan baldyzymnyng qasynan tabylghanym ghana. Marqúmdy basynan kótergenimde ol әldenәrse aitpaqshy bolghanymen  óneshten shapshyp aqqan qanyna túnshyghyp, eshnәrse  dey  almady, tek esik jaqqa  qaray bergen. Qolym qangha malynghannan keyin ózimdi aqtap eshnәrse aita almadym. Ólimge sebep bolghan pyshaq ta tabylmady. Keyin tergeu barysynda saby kók jelimmen oralghan pyshaqty kórsetti. Biraq onda sausaghymnyng izi bar ekenin eshkim dәleldemedi» Qysqa jazylghan hattyng mazmúny osy edi.

Sot otyrysy bastalyp, Quandyq Sәrsenbaev týzeu mekemesinen aidauyldarmen aldyryldy. Segiz jyl búrynghy oqighanyng mәn-jayy qayta tekserildi. Memlekettik aiyptaushy әdettegidey sottalushynyng kinәli ekendigin aityp, shaghymdy qanaghattandyrusyz qaldyrudy súrady. Onghar prokurordan:

–Kisi óltirgen qúral nege iske tigilmegen, dedi. Memlekettik aiyptaushy ony bilmedim  degendey iyghyn qozghady. Sottalushynyng advokaty qorghauyndaghy adamnyn  jazyqsyz  sottalghanyn aityp, dәlelder keltirdi. Sot zalyna oqigha ornynda bolghan bes adamnyng biri, Quandyqtyng bajasy Jeksen shaqyryldy. Sudiya manday shashy týsip, qasqalana bastaghan  jigit aghasynan:

–Siz sotta bergen jauabynyzda  Quandyqtyng adam óltirgenin óz kózimmen kórdim depsiz?

–Kóp nәrse  úmytyla bastady ghoy, kórdim dep aita almaymyn, tek temeki shegip ýige kirgenimde Quandyqtyng qoly qangha malynyp otyrghanyn  bayqadym.

–Pyshaqty kórdiniz be?

–Kórdim.

–Ol  sottalushynyng qay qolynda boldy?

–Qatelespesem, ong qolynda boldy...

–Pyshaqtyng týr-týsi esinizde qaldy ma?

–Saby kók jelimmen oralghan pyshaq, dep onyng úzyndyghyn qolyn sozyp kórsetti.

–Bәri dúrys tek Quandyqtyng solaqay ekendigi esinizde qalmaghan tәrizdi.

Sudiya oilandy. «Quandyqtyng solaqay ekendigi is materialdarynda dәleldenip túrsa da  tergeu men sot satylarynda ol nege eskerilmegen? Jeksen jalghan aityp otyr, ne ýshin? Aradan segiz jyl ótti, bәlkim, kóp nәrse úmytylghan da shyghar, alayda, pyshaqtyng sabynyng  kók jelimmen oralghanyn qalaysha esinde saqtap qalghan? Tergeushining ýiretkeni me?» Qalghan eki bajasy  esh nәrsening esinde qalmaghanyn aitty. «Quandyqtyng  qoly qan-qan bolyp otyrghanyn kórgen  jalghyz adam Jeksen degennen asa almady. Oqigha shamamen týski saghat  ekining shamasynda bolghan.  Jәbirlenushining qangha boyalyp, qyryldap jatqanyn kórgen jalghyz Quandyq. Sarapshy kriminalist marqúmnyng eki jarymda qaytys bolghanyn bekitken. Oghan deyin ýide kim bolghan? Jeksen be әlde Túrsyn ba? Qonaqta basqa bógde adam joq.

Ertesine Quandyqtyng advokaty  ólim bolghan kýni bankten alynghan bes million tengening qoldy bolghany turaly anyqtamany tapsyrdy. Qarjy bankten shamamen  bes kýn búryn alynghan. Qyzdyng júmbaq óliminen keyin aqsha da joq bolyp ketken. Kim aluy mýmkin? Marqúmnyng sheshesi qyzynyng bankten nesiyege sonshama qarjyny ne ýshin alghanyn da jasyrmady.

–Jaryghym, sýt kenjem edi, bir aidan keyin úzatylatyn bolyp, jasauyna dep aqsha alghan. Ózimiz esengirep jýrip, aqshamen de isimiz bolmapty. Keyin  sandyqty ashyp qarasaq, kók tiyn da joq. Qúdaydan tapqyr qaysysy eken, zar qaqsatyp, aqshany alyp ketken? Qanmen kelgen aqsha kimdi kógerter deysin, dep kóz jasyn syghyp aldy.

–Sol kýni qonaqta kimderding bolghany esiniz de bar ma, dedi sudiya.

–Nege bolmasyn, ýsh qyzym men kýieu balalarym boldy, dedi keyuana.

–Al, tórtinshi bolashaq kýieu balanyz she, dedi Onghar.

–Á, Marlen be, ol dastarhan basyna otyrmastan jarty saghat búryn qyzymmen әngimelesip ketti. Myng bolghyr bala eken Kәmshatym dýniyeden ótkennen keyin de kópke deyin habarlasyp, kómektesip túrdy. Ólmek artynan ólmek joq, qaytedi, keyin basqa bireuge ýilenip ketti.

Onghar istegi Marlenning tergeushige bergen jauabymen tanysyp shyqty. Sol Kәmshattyng anasynyng aitqanynday jarty saghat búryn kelip ketken. Bolashaq toydyng jospary turaly aqyldasqan. Bar bolghany osy. Onyn  Kәmshatpen sóilesip, әlden song asyghys ekenin aityp shyghyp ketkenin kuәlardyng bәri de maqúldady. Bylaysha qarasan, Marlennen kýdiktenuge kórinip túrghan negiz de joq. Kәmshattyng ýiine kelse, bolashaq jary. Sóilesti, ketti, onda túrghan ne bar? Tergeushi de osynday oigha kelse kerek. Mýmkin Marlen Kәmshattyng ýiinen birjolata ketpey, qonaqtardyn  týski ýziliske shyqqan sәtin paydalansa she? Onday jaghdayda  tym qúrysa, ayaq kiyimning izi men pyshaqtyng sabynda sausaqtyng tanbasy qalar edi oi. Tergeushining iske tikkeni mýlde basqa pyshaq.  Onghar sot mәjilisin keyinge qaldyryp, oqigha bolghan jermen qayta tanysty.Ýiding bastapqy jospary sәl ózgergenimen qúrylysy sol qalpy eken. Qonaqtar otyrghan  bólmeni kórdi. Múntazday taza. Tórde sýikimdi boyjetkenning sureti iluli túr.

–Jaryghym, oqu bitirgen jyly týsip edi,  qyzymnan qalghan jalghyz eskertkish osy ghana. Qariya kemsendegen.

–Al myna kiyim ilgishting ornynda ne bolghan, dedi Onghar qabyrghadaghy eski sylaqtyng izin bayqap.

–Á, búl jerde  búryn esik bolghan. Tura baqshagha  aparatyn. Osydan eki jyl búryn  zaldyng ar jaghynan qosymsha bólme qosyp, esigin basqa jaqtan shyghardyq, әitpese, әri-beri ótken qonaqtar myna jerdi mýlde atqorgha ainaldyryp jiberdi, dedi qariya.– Ýidi satyp alghanymyzda alma,órigi synsyghan baqshanyng ar jaghy bos bolatyn, keyin basqa bireuler satyp alyp, baspana túrghyzdy.

Onghar baqshanyng shetki syzyghynan ýige deyin jýrip ótip, qol saghatyna qarap edi, ýsh minut uaqyt ketti. «Marlenning kettim dep kóz aldap, baqshanyng ar jaghyndaghy iyesiz jer teliminen sekirip týsip, qonaqtar  ýiding syrtynda qauqyldasyp túrghanda jalghyz qalghan Kәmshatty mert etui de mýmkin ghoy. Ne ýshin? Áriyne, aqsha ýshin. Qannen qapersiz otyrghan marqúm qyz ózine tanys sýigen adamynan qauiptenbegen de boluy mýmkin. Onyng aiqaylap, ózgelerdi kómekke shaqyruyna oqystan orylghan  tamaq múrsha bermegen tәrizdi.  «Jolgha  ýsh minut, odan keyingi arpalysqa ketken bes minut, aqshany alghangha júmsalghan bes minut Marlen ainaldyrghan on bes minuttyng ishinde isin bitirip, kelgen izimen keri ketken.Qonaqtardyng otyrys bastalardan búryn qoshtasyp ketken Marlendi qayta kórmey qaluynyng bir syry osynda tәrizdi.  Biraq onyng qylmys jasaghanyn  qalay dәleldeydi? Onghar sol kezderdegi bankterge súrau saldy. Kóp keshiktirmey eki bankting múraghatynan  Marlen Orynbaevtyng búdan segiz jyl búryn eki jarym million tenge salymmen  eki  jerden depozit ashqany turaly  habar kelip týsti. Kómeski jaghdaydyng aqiqaty birte birte kórine bastaghan. Marlen múnday aqshany qalay jinap jýr? Kәmshat oqystan kisi qolynan qaza tapqanda ol joghary oqu ornyn endi bitirgen. Odan keyin qúrylys kompaniyasynda júmys istegen, ailyghy jýz jiyrma myng tengeden aspaghan.  Tipti ol as-auqatynan aiyryp, ay sayyn  elu myng tengeden depozitke salyp otyrdy degen kýnning ózinde bes milliondy jinau ýshin kemi jeti-segiz jyl uaqyt kerek. Sonda bes million tenge Marlenge  qolyna qalay týsip jýr?

Sotqa kuә retinde shaqyrylghan Marlenge osy súraq qoyylghanda  ol tútyghyp qaldy.

–Áke-sheshemning ýy alarsyn dep bergen aqshasyn depozitke salghanym ras, dedi jaybaraqat. –Álde ol qylmys pa?

–Búdan segiz jyl búryn әkenning bes jylqysy men on qoyy ghana bolghandyghy turaly  auyldyq okrugtegilerding bergen anyqtamasy mine, dedi Onghar. Marlen aitargha  sóz tappay, mýdirdi.

–Shyndyqtyng shyn mәninde qalay bolghanyn aitqynyz kelmese, jinaqtalghan dәlelderge qarap otyryp, ózim bayandap bereyin, dedi  sudiya. – Ras, sol kýni siz otyrystan   jarty saghat búryn kelip, qonaqtarmen qoshtasyp kettiniz. Biraq siz birjolata ketip qalghan joqsyz.

–Sonda qayda bolyppyn, dedi Marlen.

–Aytayyn, Kәmshattyng toy jasauyna dep bankten nesiyege  alghan bes million  aqshasynyng qayda jatqanyn bilgennen keyin oiynyzgha aramdyq úyalay bastady. Syrt adamdargha  kýdik tudyrmas ýshin әri júrttyng esinde qaluy ýshin qonaqtardyng әrqaysymen jalpyldap,  qol alysyp, qoshtastynyz. Ári qaray ýy ainalyp, bas iyesiz jer teliminen baspananyng aldyn syrttay baqylap, qonaqtardyng syrtqa shyghyp, aua jútyp túrghanyn paydalanyp, ishke kirdiniz. Kәmshat sizden kýdiktengen joq, qayta kelgenine tanyrqay qarap túrghan sәtte qúshaqtaghan bolyp, aldyn ala dayyndap әkelgen pyshaqpen bayghús qyzdyng tamaghyn oryp jiberdiniz. Jaqyn adamynan múndaydy kýtpegen onyng ýni de shyqpay qaldy. Aqshany alghannan keyin kelgen izinizben keri qayttynyz. Marqúm Kәmshattyng jantәsilim eter aldynda esik jaqqa qaray  bergenining sebebi de sol edi. Órimdey qyzdyng ómirin qighan pyshaqty ózinizben birge alyp kettiniz. Aytynyzshy, kezdikti qayta jiberdiniz? Marlen aitargha sóz tappay, qara terge týsken. Sodan son  kózderi alayyp, aua jetpegendey kóilegining ýstingi týimelerin aghytty.

–Bәrine de qu joqshylyq ghoy kinәli, dedi mingirlep. – Óltireyin degen oiym bolghan joq, qu aqsha әzәzil bolyp, tura joldan taydyrdy. Qúday aqysy, óltireyin degen oiym bolghan joq. Dúrys týsininizder. Al, pyshaqty dәrethanagha tastap jiberdim.

Sot zalynda qozghalys payda bolyp, júrt oryndarynan dýr kóterilgen. Sudiya toqpaghyn tyqyldatyp, kópshilikti sabyrgha shaqyrdy. Osy sәt shetki jaqtan anyraghan ananyng dausy estilgen.

–Jauyz sen ekensing ghoy, eki dýniyeden de qyzyq kórmey ót.

Marlenning qolyna kisen kiygizildi. Onyng bop boz óninen eshqanday ózgeris sezilmedi. Tek kisen kiygizilip jatqan kezde:

–Segiz jyl boyyna qyr sonymnan qalmay qoyghan elesten endi qútylatyn shygharmyn ,dep kýrsingeni ghana estildi.

Quandyq qamaudan bosatyldy. Áriptesteri Onghardyng isti qarau sheberligine tәnti qalysyp, qolyn qysty. Quanbaghan kezinde osy isti qarap, aiyptau ýkimin shygharghan Meyram Qarabaev edi. Ol týnerip otyryp:

–Sizge tergep-tekseruding tolymsyzdyghyn jong maqsatynda óz bastamynyzben qosymsha dәlelder jinap, oqigha bolghan jerdi qayta tekseruge kim rúqsat berdi? dedi.

–Oghan sizding búdan segiz jyl búryn jazyqsyz adamdy sottaghan qateliginiz sebep boldy, dedi Onghar da sot tóraghasynyng sesinen ygha qoymay.

–Bәribir múny ayaqsyz qaldyrmaymyn, dedi sot tóraghasy yzbarlanyp.–Aytpady deme, ayaqsyz qaldyrmaymyn...

Onghar Qarabaevpen sóz talastyryp, ústasqanyna qaramastan denesining jenildep qalghanyn sezindi. Qalghyp ketken aqiqat bir sәt te bolsa, úiqysynan oyanyp, ýzilip qalghan  ghúmyr qayta jalghasty. Odan artyq ne kerek? Ghúlama Karl Marks «Ómir-kýres» dep qalaysha tauyp aitqan. Qarap otyrsa, adam balasynyng tútamgha tolmaytyn  ghúmyry  arpalyspen ótedi eken ghoy. Kýnde teketires. Nesine renjiydi,  Qarabaevtar  búrynda da bolghan, olar bola beredi de. Mýmkin, bir esepten qoghamdy keri sýireytin onday adamdardyng qarama qarsy qozghalys jasau ýshin  aramyzda jýrgeni de dúrys shyghar.

Onghar qarsy mandaydan uildey soqqan tentek jelge omyrauyn tosyp, keng kóshening boyymen erkin adymdap bara jatty.

Eleusiz Múrat

Abai.kz