«Дәл осы сәтінде маған ақиқат болып көрінетін ой-пікірлермен ғана келісетінмін, егер олар бүгін ескіріп жатса, өзімнің де, өзгелердің де кешегі ұстанымдарына қарсы шығатынмын. Өйткені шындыққа барар жол сенің ішкі дүниеңде тынымсыз мәжіліс жасап жатқан ақыл-ойдың сот-таразысы арқылы өтеді».

Олжас Сүлейменов. Аз и Я.

Алматы қаласы, 1975.

"Аз и Я". Бұл кітап есіңізде шығар? Осы кітапқа қатысты жайт есіме түссе, әлі күнге төбе құйқам шымырлайды. Біз бұл кітапты жатақханада ешкімнің көзіне түспей, ел ұйқыға жатқанда жасырынып оқитынбыз. Әлдекім әлдебір жаққа хабарлап қоймасы үшін. Кітапты тартып алып кетпесі үшін.

Бұл кітапты оқып шығу өзіндік ойлауға үйрететін, немесе ақыл толықтыруға арналған тест тапсырумен бірдей еді. Сол кезде осылай болатын.

Бұл кітаптың авторына біз ынты-шынтымызбен табынатынбыз, пір тұтатынбыз. Ешқандай әсірелеусіз, боямасыз. Автор бүгінгі күні де жас буынның табынатын піріне айнала алар еді. Әсіресе, бүгінгі күні.

Бірақ, біз табынған пір қарақан басының қамын күйттеп кетті. Өз уақытының, өмірлік жағдайлардың  тұрмыстық мүдденің тұтқынына айналды. Бақ пен сордың арасы бір-ақ қадам екен. Аянышты-ақ...

Барша нәрсенің шегі, мерзімі, өз уақыты болады екен. Тіпті, біз құлай табынған пірлердің де.

«Дәл осы сәтінде маған ақиқат болып көрінетін ой-пікірлермен ғана келісетінмін, егер олар бүгін ескіріп жатса, өзімнің де, өзгелердің де кешегі ұстанымдарына қарсы шығатынмын. Өйткені шындыққа барар жол сенің ішкі дүниеңде тынымсыз мәжіліс жасап жатқан ақыл-ойдың сот-таразысы арқылы өтеді».

Олжас Сүлейменов. Аз и Я.

Алматы қаласы, 1975.

"Аз и Я". Бұл кітап есіңізде шығар? Осы кітапқа қатысты жайт есіме түссе, әлі күнге төбе құйқам шымырлайды. Біз бұл кітапты жатақханада ешкімнің көзіне түспей, ел ұйқыға жатқанда жасырынып оқитынбыз. Әлдекім әлдебір жаққа хабарлап қоймасы үшін. Кітапты тартып алып кетпесі үшін.

Бұл кітапты оқып шығу өзіндік ойлауға үйрететін, немесе ақыл толықтыруға арналған тест тапсырумен бірдей еді. Сол кезде осылай болатын.

Бұл кітаптың авторына біз ынты-шынтымызбен табынатынбыз, пір тұтатынбыз. Ешқандай әсірелеусіз, боямасыз. Автор бүгінгі күні де жас буынның табынатын піріне айнала алар еді. Әсіресе, бүгінгі күні.

Бірақ, біз табынған пір қарақан басының қамын күйттеп кетті. Өз уақытының, өмірлік жағдайлардың  тұрмыстық мүдденің тұтқынына айналды. Бақ пен сордың арасы бір-ақ қадам екен. Аянышты-ақ...

Барша нәрсенің шегі, мерзімі, өз уақыты болады екен. Тіпті, біз құлай табынған пірлердің де.

Бұл туралы айту да оңай         емес. Ал жазу одан да қиын. Осы тұрғыда Олжас Омарұлының өз сөзі ойға оралады: "Сен өз ұстаздарыңның еңбегін бағалағанда еркін болуға тиіссің. Бұл - шығармашылық өмірдің тәжірибесі сағат сайын дәлелдеп отырған бұлжымас қағида".

Өз басым "Қазправданы" жаздырып алмаймын. Бірақ, кей-кейде оқып тұрам. Онда да Ораз Жандосовтың айтуымен. Ол тендер мен аукциондар туралы хабарландыруларды қалт жібермей, үзбей оқып тұрады. Біздің экономикамыздың қайда бет алып бара жатқанын біліп отыру үшін.

Мен әдетте ең алдымен газеттің тақырыптарына көз жүгіртіп өтем. Әсіресе, бадырайған, айқайлап тұрған, мызғымайтын тақырыптарға. Өзгермейтін, өзгеруді қаламайтын тақырыптарға қарап, бәрін де түсіне беруге болады.

Рас, кейде қызықты тақырыптар да кездеседі. Иісі бұрқырап, алыстан көз тартып тұратын. Мәселен, жақында осындай тақырыпқа кезіктік: "Демократия дегеніміз - ойға келгеннің бәрін жасай беру емес".

Әдетте мұндай сөзді президент айтатын. Он бес жылдан бері айтып та келеді. Әрине, құрғақ тезис. Құрғақ әрі үйреншікті. Құлақты мезі ететін...

Мұндай сөзді "Ақорданың" ортанқол кеңсе қызметкерлері де айтады. Әсіресе, "отандықтар" мен "азамат-аграрлықтар" үзбей айтады. Кейде "асарлықтар" да айтып қалады. Мұның кісі таңданатындай ештеңесі жоқ. Қауын пәлегінен ұзай қоюшы ма еді.

Күллі дүние тап бір "демократия дегеніміз не?" деп пікірталас өткізіп жатқандай-ақ, дәл осы тақырыпқа жіп таққанын қайтерсіз. Батыстың демократиясына "ойға келгеннің бәрін жасап беру", немесе "ойына келгеннің бәрін жасай бермеу" қауіп төндіріп тұрғандай-ақ.

Осы тақырыптың үстіңгі жағында тұрған автордың аты-жөнін оқығанда, өз көзіме өзім сенбедім. Қателескен шығармын деп те ойладым. Бұл жерде шын мәнінде "Сүлейменов" дегеннің орнында "Назарбаев" деген фамилия тұрса, әлдеқайда жарасар еді. "Гауһарға малынған қол" фильмінде айтылатындай: "Оның орнында мен тұруға тиісті едім" - "Сен де тұрарсың! Өлердей ішіп алсаң!".

Көзәйнегімді сүртіп, қайта үңілдім. Жоқ, қателеспеппін. Соның аты-жөні. Суреті де басылыпты.  Жоқ, қателеспеппін...

Еріксіз мақаланы оқуға тура келді. Шынымды айтсам, оқығаныма өкіндім. Оқығаным былай тұрсын, енді бұл туралы жазуға да тура келіп тұр...

Ақыл-ой туралы...

Бәрін басынан бастайықшы. Ең әуелі мәтінге үңілелік. Олжас Омарұлы былай дейді: "Саяси процестерді орынсыз жеделдетіп, оны экономикалық реформадан оздырып жіберген бұрынғы кеңестік кеңістіктегі республикаларда түрлі катаклизмдер орын алды. Қазақстанда бәрі басқаша өрбіді.  Біздің Президенттің еңбегі де осында жатыр ғой деп ойлаймын, ол алдыға да жүгіріп кеткен жоқ, асығыстыққа да ұрынған жоқ, көрші мемлекеттерде не болып жатқанын ұдайы бақылаумен болды".

Осыны Олжас Сүлейменов бір жерден ұрлап алған жоқ па? Бірінші сөйлем Назарбаевтың баяндамасынан алынған үзіндіге қатты ұқсайды.

Ал екінші Терещенконың айтқанымен үндесіп тұр. Немесе Қарағанды облысының әкімі Қамалтин Мұхамеджановтың пікірін қайталап тұрғандай. Сонда Олжастың өзі қайда, өмірдегі һәм өнердегі жалғандық пен жасандылыққа қарсы күрескен Олжас қайда?

Меніңше, Олжастың жоғарыдағы айтқаны өзіндік пікірден гөрі ұжымдық көзқарасқа көп келіңкірейді. Оның шетелге кеткеннен кейін Назарбаевпен телефон арқылы жиі сөйлесуі де мүмкін. Баспасөз арқылы Тасмағамбетовпен хат жазысып, жауаптасқаны да белгілі. Сол кезде бірлесіп, өз бағыттарын айқындап та алған шығар. Дей тұрсақ та, Олжастың пікірі оғаштығымен көзге ұрып-ақ тұр.

Ақын бұл жерде қандай "көрші мемлекеттерді" айтып отыр? Әзірбайжанды ма? Түрікменстанды ма? Өзбекстанды ма? Бірақ, бұларда саяси реформаның өзі тұрмақ, ізі де болған жоқ қой. Қанды оқиғалардың болғаны рас. Мұндай келеңсіз оқиғалар неге орын алды?  Ең алдымен, саяси реформа жоқ болғандықтан!

Бәлкім, Олжас Грузия мен Украинаны айтты ма екен? Мүмкін Қырғызстанды айтқан болар? Бірақ, онда реформалар енді ғана басталды ғой. Авторитарлық былық-шылықты тазалауға да енді кірісті. Бұрынғы билеушілер ұрлады-жырлады, элитаны азғындыққа ұшыратты. Енді осы былық-шылықпен билікке жаңадан келгендер күресіп жатыр. Міне, мүдделер қақтығысы да осыдан келіп өрбиді.

Бәлкім, Ресейді айтты ма екен? Ресейдің империя болғанын ұмытпайық. Ресей өз басынан талай өткелекті өткізді, үлкен моральдық күйзелісті бастан өткерді. Жараланды. Жапа шекті. Қансырады да. Ресей әлі өз-өзіне келген жоқ. Құрылымдық реформалар тоқтап қалды.

Енді қандай "көрші мемлекеттер" бар? Автор Беларуссияны меңзеді ме екен? Күдігіміз бар...

Осы жерде енді сұрақ туындайды, біз неге осы мемлекеттерді ғана "бақылап", осы мемлекеттерге ғана қарауымыз керек? Балтық бойындағы мемлекеттерге неге көз салмаймыз? Олар саяси реформалар жасады. Және саяси реформаны экономикалық реформадан бұрын жасады. Кейбірі  бұл екі реформаны бір мезгілде жүзеге асырды. Ештеңесі қисайып, бүлініп қалған жоқ.  Бұл елдер қазір жақсы өмір сүріп, өте бақуат тұрмыс кешіп жатыр.  Әлемдік рейтинг бойынша 30-бен 40-ыншы орындардың ортасынан ойып тұрып орын алды (біз секілді 80-інші орында емес). ІЖӨ-і де жоғары! Тұрмыс деңгейі де биік! Өзге әлеуметтік көрсеткіштер бойынша да бізден көш ілгері! Біздегі сияқты мұнда сыбайлас жемқорлық та жоқ! Біздегідей мұнайы жоқ болса да, газы жоқ болса да, күйлі, аса бақуатты өмір сүріп жатыр!

Бәлкім біздің президент пен Олжекең бұл елдерге назар аудармаған да болар? Назар аударуы керек-ақ еді! Біздің 15 миллион халқымыз Түрікменстан мен Сингапурдың арасында қашанға дейін талтайып тұра бермек? Обал емес пе...

Енді Олжекеңнің мына пікіріне көз тоқтаталықшы: "Билік қоғамнан қол үзіп, алшақтап кеткен жоқ, керісінше, оның аса маңызды органына айналып отыр. Қоғамның миы, ақыл-ойы кім қазір? Ол - Парламент, Үкімет, зиялы қауым, бизнес. Қоғамдық көзқарас ұдайы қайнап, буырқанып жатады - міне Үкіметке жол сілтеп, оған не істеу керектігін көрсетіп отыратын азаматтық қоғам дегеніміз де осы".

Әрине, поэзия  емес екені беп-белгілі. Көсемсөз деуге де аузымыз бармайды. Бірақ, Олжас Омарұлы тереңнен қазып, түпкірлеп ойлайтындай. Олжасша айтсақ, біздің Парламент - біздің "ақыл-ойымыз" екен.

Жандосов пен Ертілесова - біздің "ақыл-ойымыз" емес. Ал, Ағатаева мен Бояркин - біздің "ақыл-ойымыз".

Депутат Нехорошев - біздің "ақыл-ойымыз"! Әрине, Нехорошевтың "хлеб" деген сөздің қазақшасы "нан" екенін, сонан кейін президенттің аты-жөнін ешкіммен шатастырмайтынын біз де жақсы білеміз...

Олжекеңнің қисынына жүгінсек, академик Жұрынов - біздің "ақыл-ойымыз" емес. Парламентке өтпей қалғаны да сондықтан. Ұлттық Ғылым академиясының білдей президенті болса да!

Қазақстан экономикасының көшбасшы-ақсақалы Дәулет Сембаев та - "ақыл-ой" емес! (партиялық тізімнен ысырып тастағаны да содан). Белгілі мемлекеттік қайраткер Төлеген Жүкеев те - "ақыл-ой" емес!

Болат Әбілов те - "ақыл-ойдан" жұрдай. Оны тіпті сайлауға жолатуды қойды!

Ғалымжан Жақиянов та - "ақыл-ой" емес. "Ақыл-ой" болғанның өзінде де, өте қауіпті "ақыл-ой". Оны түрмеде қамап ұстап отырғаны да содан.

Профессор, ғылым докторы Оразалы Сәбден де - "ақыл-ой" емес! Оның Парламентке "өтпей" қалғаны да сондықтан!

Ал өзгелер - біздің "ақыл-ойымыз"! Айна қатесіз!

Енді айналамызға қарайықшы, осы "ақыл-ойлар" қалай жұмыс істеп жатыр? Мәселен, Парламент. Мұнда пікірлер таласы, көзқарастар қақтығысы бола ма? Ақыл-ой тартысы ше? Шынымен-ақ, парламент қайнап, буырқанып жатыр ма? Жоқ, әлде өлген сиырдың мүйізіне ұқсап...

Үкімет те - "ақыл-ойдың" ордасы екен! Азаматтық қоғамды "мұқият тыңдап, соның жол сілтеуімен" жұмыс істейді екен! Бізде "азаматтық қоғам" бар ма? Жоқ қой! Жоқты қайдан таппақшы Үкімет? Сүлейменовтің "ақыл-ой" тізіміне, неге екені белгісіз, Президент енбей қалыпты. Сонда президент "ақыл-ой" емес қой, шамасы. Онда президенттің кім болғаны?

Юпитерге рұхсат етілген...

Президент түрліше сөйлейді. Бүгін басқаша, ертең - одан да басқаша айта береді. Жақында былай деп қойып қалды: "Қазақстанда, қазақтарда ешқашан шекара болған жоқ. Бүгінгі шекара шегінде ешқашан да мемлекеттілік болмаған". Тікелей эфирден осылай деді! 10 телеарна бойынша берілген тікелей эфирден!

Мен ойлап едім, енді айтыс-тартыс қызатын шығар деп. Ештеңе де болған жоқ. Бәрі тілін жұтып қойғандай үнсіз қалды. Ау, бағанағы "ақыл-ойларымыз" қайда? Неге үн қатпайды?

Парламент ләм-мим деген жоқ.  Президентті өз отырыстарына шақырып,  түсіндірме талап еткен жоқ. Халықтан кешірім сұрауды да талап  етпеді. Ең аяғы профессор-депутат  Айталы да жұмған аузын ашқан жоқ. Президенттің осы сөзінің қисынсыз екенін жете түсініп, оны өзгелерден гөрі тереңірек біліп тұрса да.

Жарайды, Ағатаева мен Нехорошевті білмейді-ақ делік. Бірақ, ХХ ғасырдың басында Әлихан Бөкейханов, Әлімхан Ермеков және Алашорданың өзге де аяулы азаматтарының Мәскеуге арнайы барып, еліміздің бүгінгі күнгі шекарасын белгілеп, нақтылап бергенін Айталы біледі ғой. Өздерінің білімі мен білігіне сүйеніп, тарихи айғақтар мен деректерді көлденең тартып, Алаш азаматтарының біздің шекарамызды айқындап кеткенін неге ұмытуға тиіспіз?

Үкімет те үнсіз қалды. Үкімет әманда үнсіз ғой.

Олжекеңнің өзі де тіс жарған жоқ. Неге тіс жармағанының себебін енді білдік.  Қалғандары қайда? Зиялыларымыз бар емес пе?

Белсеніп шыққан зиялыны көрмедім. Намысқа шапқан академик-жазушыларды да байқай алмадым. Ғалымдарымыз президентке ашына отырып ашық хат жазуға тиіс еді. Президенттің мұндай қателікті енді қайтып қайталамасы үшін. Ғылымға жат, тарихқа қайшы, ел мен халықты мазақ еткен мұндай қорлықты сөзді екінші қайтара аузына алмасы үшін. Халықтан кешірім сұрату үшін. Бірақ, ешкім бас көтермеді. Тек Зардыхан Қинаятұлы ғана өз ойын ашық айта алды. Зардыхан Қинаятұлы - Моңғолияда туып, азамат ретінде Моңғолияда қалыптасқан тұлға. Шындықты айтқаны да содан болар...

Жириновскийді есіңізге түсіріңізші. Осыған ұқсас пікірді ол да айтқан. Сол кезде, намыс, ашу-ыза қалай тасқындап еді. Кемерінен асып кетіп еді ғой. "Жириновскиймен болған сұхбатты жарияладың" деп, оппозициялық газетке қанша қара күйе жағылды?! Ал, енді дәл осындай пікірді біздің президентіміз айтып еді - жым-жырт қалдық. Өлі тыныштық! "Ақыл-ойларымыз" ұйықтады да қалды!

Президент не деп еді? Президентке сенсек, бізде шекарада болмаған. Территория да жоқ. Мемлекеттілігіміз де болмапты! Сонда біз сығандармен туыс болып шықтық қой. Дөңгелекті ойлап тапқан, өркениеттің өрісін кеңейткен, Батыс пен Шығыстың арасына алтын көпір салған өзге бір сығандар болды ғой шамасы...

Ал, біз байғұс, маң далада, құла түзде қаңғи беріппіз. Домбыра тартыппыз. Қымыз ішіппіз. Қамсыз болыппыз. Оңтүстік көрші мемлекетте қыстаппыз, Шығыстағы көршімізге көшіп барыппыз, Солтүстік көршілермен сауда жасаппыз. Солай ғой?

Ал, олай болса, мына ұланғайыр, кеңбайтақ жер бізге қалай мұра боп қалған? Жоңғарлармен неге 300 жыл бойы жолбарысша жұлқысып, арыстанша алыстық? Не үшін күрестік?

1991 жылы ғайыптан тайып "бағымызға" Құдай бір билеушіні бере салыпты. Мемлекетті де сол жасапты! Шекараны да сол анықтапты. Және біз үшін жерді де іздеп тауыпты. Жер болғанда қандай! Мұнайы да,  көгілдір отыны да, хромы да, мырышы да, көмірі де, темірі де, алтыны да бар жер! Менделеев кестесіндегі бүкіл металдар табылатын таңғажайып жер! Орманы қандай, көлі қандай! Әрі баспана, әрі ұстахана, әрі сауықтыру орны! Бақыт деген осы емес пе?! Тіл-көзім тасқа, тіпә-тіпә...

Осы дұрыс па? Осы шындық па?

Егер шындық болса, онда Олжастың "Қыш кітабы" өтірік болғаны. Екінің бірі...

Бәлкім біздің "ақыл-ойларымыздың" адамгершілігінде бір кілтипан бар шығар? Мұнайдың бағасын 35 доллар етіп бюджетке енгізген де осы "ақыл-ойлар" ғой. Шын мәнінде мұнайдың 60 доллардан кем емес бағаға сатылатынына сенсек, жақын уақытта мұнайдың бағасы 100 долларға дейін көтерілмек. Сол кезде бюджетке мұны қанша доллар етіп енгіземіз? 50 ме? 55 пе?

Басқа қырынан алғанда, бұлар ауыздан шыққанды жерге тастамайды. Қажеті бола қалып еді, бұлар 100 миллиард теңгені де тауып берді. Жоғарыдан "жарлық" түскенде таппай қоймайды. Жерден қарады ма, көктен шұқыды ма, әйтеуір тапты. Міне, бұлар қалай-қалай қимылдайды?!

Біз қандай халықпыз?

Онан әрі үзінді келтірейін. Олжекең былай дейді: "Біздің халқымыз - жай халық емес, негізгі басым көпшілігі - консерветивті, өзгерістерді  аса сақ қабылдайды. Біздің халқымыз талай қиындықты бастан өткерді: аштық, соғыс, сталинизм, 37-жыл. Кеңес одағының құлауы мен тәуелсіздіктің алғашқы жылдарын да аса ауыр қабылдады. Бұл өзгерістер қуаныш әкеле қойған жоқ. Әрбір қарапайым  отбасы өзінің жинап-тергенін жоғалтты. Бүкіл Одақтың халқын либералдардың, нақтырақ айтсақ, демократпыз деп жүргендердің қисынсыз іс-әрекетінен қатты тоналды. Олар социализмнен капитализмге өтуді шұғыл қолға алды.  Бұрын-соңды  көрмеген құқайымыз Теория бойынша, капитализмнен социализмге өтуге болады, ал біз  керісінше жасадық. Социализм жетілмеген, кемелденбеген болса да, бізді идеологиялық тұрғыдан біріктіріп, болашақтан үлкен үміт күттіретін.  Кенеттен осының бәрін басынан аяғынан келтіріп, төңкердік те тастадық, ата-бабаларымыз бен әкелеріміз қарғап өткен капитализмді орнатуға кірістік".

Шынында да, біз - айрықша халықпыз. Өзіндік ерекшелігі бар. "Күрделі" халықпыз. Мұнымен келісуге болады. Бірақ, Олжас Омарұлының аса нәзік логикасымен келісе қоюға бола қояр ма екен?

Иә, біздің халқымыз талай өткелекті бастан өткерді. Қысталаң жылдар. Аштық. Соғыс. Атып-асу. Жаппай қоныс аудару. Империяның күйреуі. Мұның барлығы - шындық.

Бірақ, Олжекең неге меңзеп отыр? Біздің халықты алдан енді ешқандай жақсылық күтіп отырған жоқ дегісі келе ме? Жоқ әлде халыққа енді түк те керегі жоқ, тек соғыс болмаса болғаны дей ме?

Біздің елімізді дәл бүгінгі күйінде, дәл бүгінгі жағдайда қалдыруға болатын шығар, бәлкім? Халықты жақсы жаққа қарай сүйреудің де қажеті жоқ па? Үздік стандарттарға қарай? Озық, игілікті өмірге қарай? Жоқ әлде осылай өмір сүре берсін бе? Соғысты күтіп, күйзелісті күтіп? Егер көсемнің тәбеті шаппаса, жаһаннамға кетуге дайындалып, егер билеуші суық тиіп ауырып қалса, ақырзаманды төндірте бермекпіз бе?

Солай ғой?

Коммерсон өте дұрыс айтады, ол былай деген ғой: "Керітартпа адамнан гөрі мен тасбақаны көбірек сыйлаймын, өйткені ол ең құрығанда алға қарай жылжиды ғой, әйтеуір".

Қазір демократтарға тиісу, демократтарды жерден алып, жерге салу үрдіске айналды. Бұл үрдісті көптеген адамдар ұстанып та жүр. Кешегі күні өзі демократ болғандар да.  Олжекең де - сол демократтардың бірі. Енді келіп демократтарды сыбауға көшкен. Мейлі, сыбай берсін.

Елді кім күйретіп еді? Мұны ең алдымен партноменклатурадан сұрағанымыз жөн шығар? Олардың әлі күнге дейін қағанасы қорық, сағанасы сарық қой? Бәлкім, бүгінгі күнгі зейнеткерлер Рыжков пен Павловтан сұраймыз ба? Олардың халықты қалай тонағанын? Өйткені бұл кезде гайдарлар лаборатория меңгерушісі болатын.

Көрдіңіз бе, әңгіменің қалай өрбігенін?

Біздің еліміздің тізгінін "мықты басқарушы" ұстады ғой. Либерал да емес. Демократ та емес. Тіпті либерал-демократ та емес. Ал бірақ солай бола тұрса да, неге екені белгісіз, халықтың басым көпшілігі "шықпа, жаным, шықпамен" отыр ғой. Ал кейбіреулер мүлде адам төзгісіз жағдайда өмір сүріп жүр.

Сонан кейін, біз неге  капитализмге өтпеуіміз керек? Оған қалай бару, өту керек еді? Бүкіл әлем сияқты феодализм арқылы ғой? 400-500 жылдап? Егер осылай болса, Олжекеңнің айтқанындай болса, онда біз бүгінгі күні феодалдық қоғамды құруға бара жатырмыз. Онан кейін феодализм арқылы капитализм құратын боламыз!

Олжас Омарұлы былай дейді: "КСРО құлағаннан кейін орасан зор одақтық пирогты бөлісу басталды. Оның әрбір үзімі алтынға баланды, аса зор көлемдегі ақша шеттегі адамдардың қолында кетті. Мұның бәрі аяқ астынан келген жеңіл ақшалар еді, бұл ақша қоғамды азғындатып жіберді".

Тамаша. Енді бәрін өз атымен атайықшы. Алып өнеркәсіптер кімнің қолында қазір? Бұларды олар қандай ақшаға жекешелендіріп-меншіктеп алды? Кімнің қолы жүрді? Алтынға кім, мысқа кім, көмір мен темірге кім ие болып қалды? Мұнайдан түсіп жатқан қыруар табыс қайда кетіп жатыр? Халықтың қалтасына түсіп жатпағаны онсыз да белгілі. Ашығын айтар болсақ, еліміздің ұлттың байлығы ат төбеліндей билеушілер мен  авантюралық капиталдың өкілдерінің қолында кетті. Бұлар алып өнеркәсіптің арқасында мыңғырған байлыққа ие болды. Байдың байына айналды.  Бұл ақшаға олар еліміздің кез келген пұшпағын, тіпті  ақыл-ойын да сатып ала алады.

Бәлкім планетарлық сана үшін мұның ұсақ-түйек болып көрінуі де мүмкін! Бірақ халық үшін мұны білу аса маңызды. Әрі принципті.

Мұның маңыздылығы сонда, қазір біздің еліміздің азаматтарының тең жартысынан астамы кедейшіліктің табалдырығында тұр.

Мұның аса маңыздылығы сонда, қазір Сейфуллин мен Сайын көшелерінің бойында біздің жұмыссыз азаматтарымыз өріп жүр.

Сүлейменов неге үнмедейді? Ол неге Қазақстанның "шын иелері мен қожаларын" атын атап, түсін түстеп бермейді? Миллиардер болып шыға келген "шеттегі адамдарды" атайық та ең болмағанда. Қазақстанға бұларды кім алып келіп еді, оны да анықтай кетейік. Олардың қолына одақтық пирогтың майлы бөлігін ұстатқан кім, оны да түстеп-тани жүрейік...

Украина туралы, Отбасы туралы және...

Кісі таңданарлығы, Олжекең бізді Түрікменстанмен емес, Өзбекстанмен емес, Еуропамен салыстырады. Ол былай дейді: "Қазақстандағы баспасөз шұғыл екіге жарылды: бірі - билікті қолдаса, екіншісі - билікке қарсы. Ежелден демократиялық дәстүрді ұстанып келе жатқан елдерде  мұндай әдет жоқ. Онда газеттер өз оқырмандарына неғұрлым қызықты материалдар ұсынуға тырысады. Егер биліктің жөнсіз іс-әрекетін көрсе, бұл жөнінде өзгелерден бұрынырақ айтуға, жариялауға ұмтылады. Ал бізде ше?  Бірнеше газет тек билікті жамандауға мамандаған. Биліктің дәлізінен "тарақан тауып алсаммен" әлек. Ал екінші бір газеттер "тарақанды қарсы лагерьдің дәлізінен тапсам екен" деп жанығуда.

Кім бөліп отыр?

Маған тағы да әліппелік қағиданы қайталауға тура келіп отыр. Бізде қалай? Журналистерді өлтіріп те жібереді. Полиция оппозициялық газеттерді тартып алады, тінту жүргізеді. Телефонын жасырын тыңдайды. Ізін аңдиды. Оппозиционерлерді түрмеге отырғызады. Әзірге әйтеуір жындыханаға түсіре қойған жоқ. Әзірге ғана...

Ал демократиялық елдерде мұндай сорақылық пен қасақылықтың бірде-бірі жоқ қой. Сондықтан онда баспасөз де басқаша.  Бізде 10 ұлттық телеарнаның 6-уын бір Отбасы ғана иемденіп алса, ол елдерде мұндай шектен шығушылық атымен де, затымен де жоқ. Сондықтан да Батыста сөз бостандығы  мен ой еркіндігі өркен жайып тұр.

Қазақстанның Франциядағы және Италиядағы бұрынғы елшісі ретінде Олжас Сүлейменовтың мұны  байқамағанына таңым бар. Жоқ әлде байқағысы келмеді ме екен...

Елші мырза тағы да былай деп жазады: "Мен Қазақстандағы жағдайды Еуразияда көрші мемлекеттерде болып жатқан оқиғалардың аясында ұдайы зерттеп, сараптап отырамын. Қазақстандықтарға Украинадағыдай  өзгеріс керек пе? Меніңше, бұл сұраққа алдағы президенттік сайлауда халық нақты жауап береді ғой деп ойлаймын".

Бұл пікірмен келісе алмаймын. Украинада билік ауысқаннан кейін ондағы журналистерді  өлтіріп кету сап тыйылды.

Материал Алтынбек Сәрсенбайұлы атындағы қордың сайтынан алынды.