Ақпанның 12-сі күні Алматыда Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының VI пленумы өтті. Қаламгерлер бас қосқан жиналысты одақ төрағасы Нұрлан Оразалин ашып, алдағы құрылтайда одақ төрағалығының сайлауына түспейтінін мәлімдеп, «Бесінші съезде сайлауға түспейтінімді тағы да қайталап айтамын», – деді. Ал пленумның негізгі баяндамасын одақ төрағасының бірінші орынбасары Ғалым Жайлыбай жасап, одақтың ұлт өміріндегі маңыздылығына тоқталды. Баяндамашы қоғамдық ұйым – Жазушылар одағының мемлекеттен бір тиын алмайтынын, өз күнін өзі көріп отырғанын және де 2014 жылдан бері жүріп келе жатқан әлемдік экономикалық дағдарыс одақты да айналып өтпегенін, тіпті соның салдарынан қаржы үнемдеу мақсатында ұйым қызметкерлері қызметтік көліктен бас тартқанын да айтты. Баяндамадан соң, тағы да сөз алған Н.Оразалин Жазушылар одағының кезекті құрылтайын 24 ақпанда өткізу туралы әңгіме жүріп жатқанын, оған қарсылығы жоғын, егер қаламгерлер сол күнге құрылтай өтуі қажет деп тапса, ұйым жарғысы бойынша өткізуге болатынын айтып, осы мәселеге қатысты жарыссөз жариялады. Әуелі әдебиет сыншысы Серік Қирабаевтың пленумға қатысушыларға арнап жазған хаты оқылды. Сөйтіп, жарыссөз басталып, Қабдеш Жұмаділов, Төлен Әбдік, Дулат Исабеков, Сәбит Досанов, Иран-Ғайып қатарлы қаламгерлер өз ойларын ортаға салды.

Сәбит Досанов, жазушы:

Кім келсе де, соны қолдайық, соған қызмет етейік

– Екі мәселе бойынша пікір айту керек деді ғой. Бірінші – жұмысқа баға беру керек, екінші – құрылтайдың уақытын белгілеуге қатысты пікір айту. Сөзді көп созбайын, мен Серік Қирабаев ағамыздың пікіріне толық қосыламын. Өздеріңіз білесіздер, Нұрланның жұмысының үш жылы отпен, сотпен өтті. Өзінің беделінің арқасында, президенттің, сіз бен біздің көмегімізбен сатылып кеткен, шашылып кеткен дүниенің бәрін жинады. Мұны үлкен еңбек деп қана емес, үлкен ерлік деп бағалау керек. Одан кейінгі жұмыстарды бір-ақ сөзбен айтатын болсақ, жұмыс өз қалыбымен жүріп жатты. Біздің эмоцияға берілетін ағайындарымыз бар, кей кезде артық айтып қоямыз. Бір кезде мынадай әңгіме де болған: осы одақтың керегі не, тек өлік шығарады, мерейтой өткізеді деп. Жұрттың бәрін опера театрынан шығармайды ғой, ол да үлкен жұмыс. Ал енді Нұрланның тағы бір еңбегін айтайын, қаламақы мәселесін депутат кезінде де елбасына дейін барып, көтерді. Бір мысал айтайын, осыдан үш-төрт жыл бұрын мемлекеттік хатшы үш-төрт жазушыны қабылдады. Сонда мен де болдым. Сол жерде де қаламақы мәселесін табандап тұрып айтты. Ең үлкен еңбегінің бірі – қаламақы мәселесін шешкені. Әрине, кемшілік бар. Күн бар жерде көлеңке болады, жұмыс бар жерде кемшілік те болады. Ал енді тұтас алғанда одақ өзінің жұмысын абыроймен атқарып келеді. Сондықтан, менің ұсынысым, одақтың жұмысына қанағаттанарлық деген баға берсек. Құрылтайды 24 ақпанда өткізейік дегенге өз басым үзілді-кесілді қарсымын. Неге? Құрылтай өткізу оңай емес. Біздің облыстарда жатқан 300-дей мүшеміз бар. Құрылтайға солардың бәрі қатысуы керек. Олардың бәріне хат жазу, шақыру, құрылтайды ұйымдастыру кәдімгідей процесс. Кім келсе де, өз бауырымыз келер. Реніштің бәрін жиып қойып, кім келсе де, соны қолдайық, соған қызмет етейік. Жаңа басшыға бәрін итеріп тастасақ ол қиындау болады. Сондықтан, менің ұсынысым, құрылтайды мамырдың екінші жартысында өткізу керек. Ұсынысым сол, өздеріңіз шешесіздер.

Жаңағы Серік Қирабаев ағамыздың ағалық, баталы сөзі. Бір-біріміздің жағамызды жыртпайық, өкпе-ренішті кейінге қоялық. Пленумға сәттілік тілеймін!

Қабдеш Жұмаділов, жазушы:

Жаңғырмай тұрып қалған мекеме – біздің Жазушылар одағы

– Ал енді айтатын сөз көп емес, жаңа Сәбит Досановқа біраз ақыл айтып кетті. Ақылды жігіттердің бірі ғой. Мынау құрылтайды қашан өткізу керек, одақтың жұмысына – Оразалиннің жұмысына қалай баға беру керек деген нәрселер: ол – принципті мәселелер. Енді екі ауыз сөз сол туралы.

«Рухани жаңғыру» деген ұран көтерілді, бір жылға тақап қалды ма, жарты жолды ма?! Ол дер кезінде көтерілген ұран. Бір ғана әттеген-айы бар, өте кеш айтылды. Ол осыдан 25 жыл бұрын айтылуы керек еді. Біз рухани деген нәрсені сәл-пәл бүлдіріп алып, артынан барып есімізге түсті. Жемқорларды көбейтіп алып, қылмыскерлерді, қатыгездерді көбейтіп алып, артынан ұран шақырып жатырмыз, ештен кеш жақсы. Рухани жаңғырып жатқанда, жаңғырмай ортасында тұрып қалған мекеме – біздің Жазушылар одағы. Төраға 22 жыл отырдым деп отыр ғой, мен Ғабиден Мұстафиннен бергі төрағаларды бастан кешіріп келе жатырмын, жасым 80-нен асты. Сол төрағалардың ешқайсысы төрт-бес жылдан аспаған екен. Әнуар Әлімжанов қана тоғыз жыл отырды. Есесіне қандай жұмыс бітірді. Мына отырған ғимаратты, анау қытайдың қонақүйі болған жазушылардың шығармашылық үйін Әлімжанов салдырып кетті. Қанша жазушыға үй әперді. Ал Оразалин 22 жылда не істеді дегенде, даулы нәрсе көп. Алғашқы 10 жылы өз кезегі, екі съезд, екі сайлаудың арасы. Мейлі, отырды делік. Кейінгі 12 жылы ырың-жырыңмен өтті. Біреулер «Нұрлан, жолыңа түс, сен де жазушысың ғой, отырып жаз, ылғи мансапта отыра бермей, кет» деді. Әй, Нұрлан, мен сені жақсы көрем, талантың бар әжептәуір. Бұрынғы төрағалар «мені босатыңдар, жазуымды, қалам-қағазымды сағындым» деп рұқсат сұраушы еді. Ал мына Нұрлан кетпеудің қамын қатты қарастырды. Әлгі «Алаш» сыйлығын бір күнде 42 адамға үлестіру – өзіне дауыс жинап, өмірі кешпейтін нәрсе. Нұрланның бетінде қалады ол. Алаш деген атты аяққа салып, 42 адамға бір күнде үлестіру деген, не болды сонша, не жетті? Бұрын ол сыйлықты ұзаса екі-үш адам алатын, өзіміз сол сыйлықты беру комиссиясының мүшесі едік. Ал Нұрлан сол комиссияның бәрін жиып қойып, өз үлестірді. Менің Нұрланға кешпейтін бір нәрсем – осы. Ол Алаштың, одақтың мәртебесін көтеру емес, өзінің мәртебесін көтеру, орынтағын сақтап қалу, жалпақ тілмен айтқанда, басқа не ол?!

Екінші бір мәселе – Әди Шәріпов бастап, Әнуар Әлімжанов салып беріп кеткен шығармашылық үйдің есігінен сығалай алмай қалдық, кіре алмаймыз. Өткен жылы ма, бір шаруамен сол жаққа барып, кіре кетейін десем, автомат асынған күзетші маңайына жолатпайды. Соның қазір қытайдың қонақүйі болып отырғанына ішің удай ашиды. Нұрланға екінші кешпейтін нәрсем – осы. Қаламақыны қайта-қайта айта береді, ол бәріміздің шулап жүріп жеткен нәрсеміз.

Жазушылар одағы мыңдаған қоғамдық ұйымның бірі екен. Бұл – жазушыларды қорлаудың ең жоғарғы түрі. Біз халықтың рухани дүниесін жасап отырмыз ғой. Одақты қоғамдық ұйым деген тізімнен алдыра алмадық. Үш жыл сенатор болып отырғанда осы туралы бір ауыз сөз айтқан жоқ.

Ал енді пленум, құрылтайдың уақытына келсек, екеуі де уақытынан көп кешігіп өтіп келеді. Мен тіпті екеуін бірге өткізуге де қарсы емеспін. «Темірді қызған кезінде соқ» дейді. 24 ақпанда құрылтайды өткізу керек. Жұртты тағы да партия-партияға бөлмей, әркім өз «поклонниктарын» соңдарынан ертпей. Дайындық деген – сол. Ондай дайындықтың түкке керегі жоқ. Енді құрылтайды кім өткізеді дегенге келсек. Құрылтайды мына команда өткізе ме? Жаңа Оразалин айтты. Оны орнынан түсті деп есептеуіміз керек. Сөйтіп, құрылтайды өткізетін комиссия құруымыз керек.

Жарайды, менің айтарым, осы жігіттер! Баяғыда құрылтайда да айтқанмын. Нұрлан Оразалинді дұрыстап шығарып салайық, сосын алдағы тіршілігімізді ойлайық.

Иран-ҒАЙЫП, ақын:

– «Оразалин ұзақ отырды» дейсіңдер, таласаңдар, билікте бұдан да ұзақ отырғандар бар ғой.

Марал Ысқақбай, жазушы:

Не деген асығыстық екенін түсінбеймін

– Сөзім басқашалау болар деп ойлап ем. Сөйлеушілердің бағыты адамды жаңылдырып жібереді екен. Нұрланды жақсы көрейік, жек көрейік, сайлауға түсем деп жатқан жоқ қой, жағасынан ала бергенде қайтеміз. Тағы да түсем десе, жағалассаңдар жарасады. Кетем деп отырған адамды төмпештеп кетіреміз деу болмайды. Сондықтан істің бағытын білмейтін кісі болып сөйлемеуіміз керек. Қоғамдық мекеменің аты – қоғамдық мекеме. Заманымыз Совет Одағының заманы емес. Мұны айтып отырғаным, мен де бір қоғамдық мекеменің бастығымын. Сексенге келдім. Айтылып жатқан қиындықтар біздің де басымызда бар. Үкіметтен ешқандай көмек жоқ. Сондықтан осындай қиын жағдайда Жазушылар одағын құлатып алмай, осы күнге жеткізгеніміз үшін бәріміз өзімізге өзіміз рақмет айтамыз ба, жоқ әлде қосылып Нұрланға айтамыз ба, ол – басқа мәселе. Нұрланның да, біздің де еңбегіміз бар. Нұрланды мақтайын деп тұрған жоқпын, 22 жылғы жұмысына баға бергелі жатқан да жоқпын, Серік Қирабаев ағамыздан асырып ештеңе айтпаймыз. Бәрімізге белгілі нәрсе ғой.

24 ақпанда съезд өткізейік дегенді мен қазір естіп отырмын. Бұл не деген асығыстық екенін түсінбеймін.  Бес жылдан бері роман, повесть, әңгімелер жазылды. Съезде біз соны қорытындылауымыз керек емес пе?! Соншалықты күйіп бара жатқан не бар?

Төлен Әбдік, жазушы:

Тақ үшін күрескенді қояйықшы

– Әдебиетіміздің қарашаңырағы деп жүрген Жазушылар одағының тағдыры бәрімізді ойландырады, толғандырады. Заман өзгеруде, заманға қарай адам да, қоғам да өзгеруде.Осы заман тудырып отырған жаңа талаптарға жауап беріп жатырмыз ба, соған осы біздің ұйым лайық па деген мәселелер айтылмағалы көп болды. Жаңағы жігіттер әртүрлі пікір айтып жатыр. Біреулер қанағаттанарлық, жақсы деп те жатыр. Сын айтып жатыр.  Егер Жазушылар одағында ешқандай проблема жоқ десек, әрине, қателесеміз. Ол проблемаларды айтпай, жауырды жаба тоқып, бәрі тамаша, жақсы болды, кетіп бара жатыр ғой, рақмет айтайық десек, онда сол жабулы қазан жабулы күйінде қалады. Сол проблемамен тағы да қаламыз. Сондықтан шындықты айтуымыз керек, жолдастар! Шындықты айтсақ, Нұрланның осы қызметке келуіне ықпал еткен адам – менмін. Оны өзі де біледі. Керек кезінде қолдадық. Жүрдік. Қызмет қылдық. Бірақ енді заман өзгереді, уақыт өзгереді. Бұл – қоғамдық ұйым. Қоғамдық ұйым демократиялық негізде құрылуы керек. Басшылықтың ауысып тұруы деген бар, ол да болуы қажет. Бір адам шектен тыс отырса, ол өзіне-өзі проблема жасайды. Проблеманы оның төңірегіндегілер жасайды. Ол айтылып жүр. Оған Нұрлан ренжуге тиісті емес. Қаржылық мәселелерді айтып жатады. Мен оны толық біле қоймаймын. Бірақ оған толық жауап берілуі тиіс. Жазушылардың шығармашылық үйінде 20 жылдан астам уақыт демалмай жүрміз деуі ойландыра ма, ойландырады. Егер ол жалға берілген болса, ол аз ақша емес, съезд өткізуге, адамдарға айлық беруге неге жетпей жатыр? Соған жауап берсін, сонда жұрттың бәрі тоқтайды. Жаңа Қабдеш ағамыз айтып жатыр ғой, сөзінің көбіне қосыламын. Өйткені ол шындықты тура айтатын жігіт. Жазушылар одағы қоғамдық ұйым екені рас. Оны одан алып тастай алмаймыз. Жазушылардың ерікті қоғамдық ұйымы. Бұған бюрократия, бастықтық деген жүрмейді. Билікпен айтысудың, тартысудың қажеті жоқ. Бірақ Жазушылар одағы халықтың сөзін сөйлейтін, қажет болса билікке қарата сын айта алатын ұйым болуы керек. Бұлай жүре беруге болады.  Жазушылар одағы бұрын талантты қаламгерлердің ортасы болатын. Жұрт келіп-кетіп жататын. Қазір сұрасам, «одаққа бармаймыз» дейді. Сонда Жазушылар одағы кімге керек? Біз баяғыда одақтан шықпайтынбыз. Ешкім келмесе, ұрпақ пен ұрпақтың байланысы үзіледі. Келесі келетін басшылықтан сұрайтынымыз, одақтың жұмысы ашық болуы керек. Ашық болмаса, онда өсек-аяң дамиды. Егер бір мәселе туындайтын болса, оған анық жауап берілуі керек. Содан кейін, ағайындар, тақ үшін күрескенді қояйықшы. Жарғыны өзгерту деген қиянат. Әр келген басшы жарғыны өз ыңғайына қарай өзгертетін болса, не болады? «Құрметті төраға» деген не сөз? Нұрлан, айналайын, саған ешқандай қарсылығым жоқ, өткен пленумда естідім, Құрметті төраға сайланған төрағаның үстінен қарайды екен. Ондай нәрсе қоғамдық ұйымда болмайды ғой деп едім, жұрттың бәрі сонда маған жабылып қарсы сөйлеп, мен залдан шығып кетуге мәжбүр болдым. Мұның арты жақсылыққа апармайды. Осындай нәрселер айтылуы керек. Мұны айту біреуге жамандық ойлағаннан емес, әлгіндей дүниелер жалғаспау үшін, қайталанбау үшін.

Жаңа жігіттер «құрылтайға біз неге асығамыз» деп отыр ғой, құрылтай бір жарым жылға кешігіп отыр. Бұған қарап отырсаңыз, басшылық легитимді емес болып шығады. Асықпайтын ештеңе жоқ емес, асығу керек. Өйткені мерзім өтіп кетті. Енді тағы да дау тудырмау үшін құрылтайды ақпанның 24-інде өткізіп жіберейік деген пікірді мен қолдаймын.

Темірхан Медетбек, ақын:

…Жазушылар одағы бүгжиіп отырды

– Серік Қирабаев ағамыздың сөзін алға тартты. Ол кісінің ынтымаққа, бірлікке шақырған, бір-бірінің жағасынан алмасын деген сөзін тыңдадық. Бірақ мен сол кісінің өзін үлкен мәртебелі, үлкен тұлға деп ойламаймын. Ол кісі кезінде Қасым Аманжоловтың қанатын қайырған, Мұқағали Мақатаевтың маңдайын айырған адам. Енді бүгін келіп бірлікке шақырады. Әркім де бірлікке шақырады. Мен не бірлікке қарсымын ба, ынтымаққа қарсымын ба? Құрып кетсін ондай дүние, одан да өле қалған жақсы.

Жазушылар одағының атағынан ат үркетін, аяғын тартатын айбары жоқ. Жазушылар одағы айбардан жұрдай болды. Мәселен, баяғы Колбинді осы жерге шақырып алып тұрып, Жұбан Молдағалиевтің, Сафуан Шаймерденовтің сөйлеген кезіндегі айбары қандай еді! Ал кешегі Жаңаөзен оқиғасы, «жер сатылмасын» деген оқиғаларда Жазушылар одағы бұғып, бүгжиіп отырды. Сол оқиғалар кезінде Қабдеш Жұмаділов, Ғаббас Қабышевтар үн қатты. Жаңаөзен оқиғасы кезінде Әбдіжәміл Нұрпейісов қандай сөз айтты… Солардың құлағын құнтитып, мұрнын шұнтитқан ешкім жоқ. Қан төгіліп жатыр. Жер сатылайын деп жатыр. Сол кезде Жазушылар одағы бүгжиіп отырды. Қан төгілмесін, жер сатылмасын дегеннің қандай саясатқа қарсылығы бар, айналайын, жазушылар-ау! Ешқандай саясатқа қарсылығы жоқ қой. Елің мен жерің, тіліңнен басқа нең бар?! Міне, осындай нәрселерді көргенде адам күйеді, күйінеді.

Баяғыда пленумнан кейін іле-шала құрылтай өтетін. Сондықтан құрылтай 24 ақпанда өтуі керек. Әйтпесе арада тағы да небір интрига, шантаж нәрселер болатынын біз естіп, көріп жатырмыз.

Бексұлтан Нұржекеев, жазушы:

Жазушылардың беделін құртып жатқан өзіміз

– Тыңдау үшін, пікірімізді айту үшін келдік. «22 жыл отыру ұят емес пе, ыңғайсыз емес пе?» деп айтып жатырмыз. Өзіміз кезінде сайлап аламыз да, өзіміз келіп неге отырасың дейміз. Осының өзі заңдылық па, адамгершілік пе? Соны ойлайтын, түсінетін, заңды білетін жасқа келмедік пе, бәріміз де? Бәрімізді зорлап, көзімізді жұмып, алдап келіп отырып алған сияқты. Әр съезд сайын есеп беріледі, тыңдаймыз, дауыс береміз, сайлаймыз, содан кейін келіп неге отырасың дейміз. Біз заңды сыйлайтын, бағалайтын жасқа жетпедік пе, бәріміз? Қайта-қайта Совет өкіметінің кезін айта бересіңдер, оны келіп салыстырасыңдар. Жаңа Марал көкем айтты ғой, мен де осындай қоғамдық ұйымды басқарып отырмын, мәңгі басқара беруіме болады деп. Өйткені халқың сені дұрыс деп сайласа болды. Жарғыны оқымайсыздар ма? Жазушылардың беделі құрыды дейсіздер, оны құртып жатқан өзіміз ғой. Жазушыларда пәтуа жоқ дейді. Кеше ғана мен елу жыл дос болып жүрген досыма айттым: әй, көкем, он екі күннің ішінде съезд дайындау деген не сұмдық? Бес күн қонақ шақырсаң, бес күн даярланамыз. Он екі күннің ішінде 780 жазушыны шақыру… Әлде Оразалин съезд өткізе алмай масқара болсын деп отырсыңдар ма? Жазушылардың, біздің абыройымыз ғой ол. «Кетем» деді, осыған енді бір лайық інілеріңізді қойыңыздар деді. Рақмет дедім. Сөйтіп аламыз да, бүйректен сирақ шығарамыз. Сосын 47 адамға «Алаш» сыйлығын берді, сүйтті, бүйтті деп. Берілмесін деген заң бар ма? Мен ойлаймын, «Алаш» сыйлығын ала алмай қалғандар риза емес шығар деп. Ол сыйлық бекерден-бекер берілмейді, оған 100 мыңнан, 70 мыңнан ақша керек. Сол ақша табылған кезде беріп қалу керек. Әйтпесе ана демеуші ақшаны саған күніге дайындап бермейді. Соны біліп отырсаңыздар да, білмегенсисіздер. Бұл бола ма екен, енді? Маған «сен ініңе жақтасып отырсың» дейді. Әй, көкелерім, сайлауды ағам, інім үшін ғана өткізіп отырсақ, онда жетіскен екенбіз. Ол не деген сұмдық! Сонда мен інім болғаны ғана үшін Жазушылар одағы керек, Оразалин жоқ болса түкке қажеті жоқ деймін бе? Жазушылар одағы 80-нен асқан Қабдешке, мына Төлен, Дулатқа, маған керек болмауы мүмкін, онсыз да күн көресің, мына артымыздан келе жатқан жастар бар, олар орден, сый-сияпат алып, ұйымдасып, Жазушылар одағы деген ұйым бар екенін көруі керек. Ол ұйымның ғимараты болуы керек. Біз солар үшін қам жеуіміз керек қой. 22 жыл бойы әр съезде ревизия комиссиясының есебі тыңдалып, дауыс беріп келеміз. Құрылтайды комиссия құрып өткізу деген – жарғыны білмейтін адамның сөзі. Съезд сайланған құрам ғана өткізеді деп жарғыда жазылған. Жарғыны бұзатын біз соншалықты кімбіз? Бүйректен сирақ шығарып дауласамыз да, сырттағыларға ұятқа қаламыз. Құрылтайды 24 ақпанда өткізу деген өзімізді де, Жазушылар одағын да масқара қылу деп есептеймін. Мамырда өткізу тым кеш десеңдер, онда бері, көкекке қойыңдар. Жау қуып келе ме, жау шапқалы жатыр ма? Өзімізді-өзіміз шабатындай не көрінді бізге? Сондықтан, менің ұсынысым, Жазушылар одағының жұмысын қанағаттанарлық дейік, құрылтайды мамырдың яки болмаса көкектің ішінде өткізейік делік.

Енді менің бір ұсынысым бар. «Съезді 24 ақпанда өткізейік» деп елдің бәрі хат жазып жатыр деген соң, мен де президенттің атына бір хат дайындап әкелдім. Үштілділік туралы. Үш тілді балабақшадан бастап оқыту керек деп жатыр. Міне, осыған орай, үштілділікті бастауыш сыныптардан кейін ғана енгізу жөнінде хат жазып алып келдім.

V пленумдағы жарыссөздің негізі осылай өрбіді. Әр сөйлеушіні мінбеге шақырып отырған Нұрлан Оразалин сынға қатысты жауап беретінін айтып отырды. Бірақ құрылтай өткізілетін уақытқа дауыс беру аяқталған соң қаламгерлер тарап кетті де, одақ төрағасының қорытынды сөз айтып, сынға жауап қатуға мүмкіндігі болмады.

Пленумға қатысушылар басым дауыспен Жазушылар одағының кезекті құрылтайын 12 наурызға белгіледі.

Түпнұсқадағы тақырып: «Таласаңдар, бұдан да ұзақ отырғандар бар ғой…»

"Жас Алаш"