جاۋاپكەرشىلىكتى  ارقالامايتىن بيلىك، جاۋاپكەرشىلىكسىز باسقارۋ ورگاندارىنىڭ بولۋى مۇمكىن بە؟ ارينە، مۇمكىن ەمەس. كەز كەلگەن بيلىك «مەن بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاپ ءجۇرمىن» دەيدى. ءيا، سولاي بولۋى ءتيىس. بۇل - اكسيوما،  ياعني دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن شىندىق. ال، بيلىكتىڭ جاۋاپكەرشىلىكسىز اقپارات قۇرالدارىنىڭ بولۋى مۇمكىن بە؟ ارينە، مۇمكىن ەمەس دەگەن جاۋاپ ەستيسىز. «ءبىز دە بيلىكپەن بىردەي جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاپ ءجۇرمىز» دەيدى ولار.

بىراق، شىن مانىندە ۇكىمەتتىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن بيلىكپەن بىرلەسىپ ارقالاپ وتىر دەپ ايتا الامىز با؟ جوق، ايتا المايمىز. ۇكىمەتتىك باق وتىرىك ايتسىن، بىرەۋگە جالا جاپسىن، اقتى قارا، قارانى اق  دەسىن، ونى بۇرىس جازدى، ايتتى دەپ ەشكىم ايىپتاي المايدى. سوتقا، جاۋاپقا ەشكىم تارتپايدى. سەبەبى، ودان ەش ناتيجە شىقپايدى. سوت تا، تورەشى دە، قارالاۋشى دا، اقتاۋشى دا ونىڭ قۇرىلتايشىسى - بيلىك.

جاۋاپكەرشىلىكتى  ارقالامايتىن بيلىك، جاۋاپكەرشىلىكسىز باسقارۋ ورگاندارىنىڭ بولۋى مۇمكىن بە؟ ارينە، مۇمكىن ەمەس. كەز كەلگەن بيلىك «مەن بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاپ ءجۇرمىن» دەيدى. ءيا، سولاي بولۋى ءتيىس. بۇل - اكسيوما،  ياعني دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن شىندىق. ال، بيلىكتىڭ جاۋاپكەرشىلىكسىز اقپارات قۇرالدارىنىڭ بولۋى مۇمكىن بە؟ ارينە، مۇمكىن ەمەس دەگەن جاۋاپ ەستيسىز. «ءبىز دە بيلىكپەن بىردەي جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاپ ءجۇرمىز» دەيدى ولار.

بىراق، شىن مانىندە ۇكىمەتتىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن بيلىكپەن بىرلەسىپ ارقالاپ وتىر دەپ ايتا الامىز با؟ جوق، ايتا المايمىز. ۇكىمەتتىك باق وتىرىك ايتسىن، بىرەۋگە جالا جاپسىن، اقتى قارا، قارانى اق  دەسىن، ونى بۇرىس جازدى، ايتتى دەپ ەشكىم ايىپتاي المايدى. سوتقا، جاۋاپقا ەشكىم تارتپايدى. سەبەبى، ودان ەش ناتيجە شىقپايدى. سوت تا، تورەشى دە، قارالاۋشى دا، اقتاۋشى دا ونىڭ قۇرىلتايشىسى - بيلىك.

ۇكىمەتتىك اقپارات قۇرالدارىن تىڭداساق، وقىساق، ەلدە جۇماق ورناعان، ءبارى تاماشا، ەشقانداي كەمشىلىك جوق. بىراق، شىن مانىندە سولاي ما؟ مىسالى، تەك قانا وتكەن جىلدىڭ وزىندە ەلىمىزدە 1600-دەن استام سىبايلاس جەمقورلىققا قاتىستى  قىلمىستىق ىستەر اشىلعان. ءبىر مينيستر، 5 ۆيتسە-مينيستر، 7 سۋديا، 44 اكىم، 58 قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرى، 31 سوت اكىمشىلىگىنىڭ وكىلى سوتتالعان. اشىلماعان ىستەر، ۇستالماي قاشىپ جۇرگەن، ىزدەۋ سالىنعاندارى قانشاما. وسى مىسالدىڭ ءوزى باق ءۇشىن قانشا زاڭسىزدىقتى، قانشا ادىلەتسىزدىكتى اشىپ بەرىپ وتىر. قانشا تاقىرىپتى، قانشا زەرتتەيتىن دۇنيەنى الدىنا جايىپ سالىپ وتىر!

بىراق بۇل دۇنيەلەردى اشىپ، جازىپ جاتقان اتقارۋشى بيلىكتىڭ اقپارات قۇرالدارىن كورمەيسىز. سەبەبى، ولاردىڭ وزىندە دە، قۇرىلتايشىلارىندا دا ەشقانداي جاۋاپكەرشىلىك جوق. جاۋاپكەرشىلىك - تەك قانا «ءبارىن قاپ-قارا دەپ كورسەتەتىن»، «تىرناق استىنان كىر ىزدەيتىن» وپپوزيتسيا مەن ونىڭ اقپارات قۇرالدارىندا عانا.

بۇلاي دەۋىمىزگە تولىق نەگىز بار. سوڭعى جيىرما جىل ىشىندە جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان، ايىپتالعان، سوتتالعان ۇكىمەتتىك باق رەداكتورىن، ءجۋرناليسىن، قۇرىلتايشىسىن، باسىلىمىن اتاپ بەرىڭىزشى. تيراجى باسپاحانادان ۇستالعان، بانكروت بوپ جابىلعان، ايىپ تولەگەن ۇكىمەتتىك باق كوزى قانشا ويلانسام دا ەسىمە تۇسپەي وتىر.

ولاي بولسا، بيلىك جاۋاپكەرشىلىكتى تەك قانا وپپوزيتسيالىق  باسىلىمدارعا، تاۋەلسىز جۋرناليستەرگە عانا ارتىپ  وتىر دەۋگە نەگىز بار. ۇكىمەت ورنىنا، ونىڭ شەنەۋنىكتەرىنە مىنا جەرىڭ قيسىق دەپ شامىنا  تيسەڭ  بولدى، سوتقا تارتىلاسىڭ، جابىلاسىڭ. جابىلعان، بانكروت بولعان «دات»، «سولدات»، «رەسپۋبليكا»، «تاسجارعان» سياقتى باسىلىمدار سونىڭ دالەلى، سوتتالعان رەداكتورلار ە.باپي، ر.ەسىرگەپوۆ سونىڭ كۋاسى. ءتىپتى وزدەرى سەنىم ارتقان دەپۋتاتتاردىڭ ءوز سايلاۋشىلارىن سوتقا بەرۋى، ر.مادينوۆ سياقتى دەپۋتاتتاردىڭ 30 ملن. تەڭگە ايىپ سالىپ «تاسجارعاندى» جابۋى جاۋاپكەرشىلىكتەن بيلىكتىڭ عانا ەمەس، پارلامەنتتىڭ دە جۇرداي ەكەنىنىڭ دالەلى بولسا كەرەك.

سوندا قالاي بولعانى؟ جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاعان بيلىك پەن ونىڭ تارماقتارى بار دا، ولاردىڭ قىزمەتى مەن ءىس-قيمىلدارىن حالىققا جاريالاپ وتىرۋعا مىندەتتى، جاۋاپكەرشىلىكتى ولارمەن بىردەي اتقارۋعا ءتيىس اقپارات قۇرالدارىنىڭ بولماۋى قالاي؟  ولار سول جاۋاپكەرشىلىگى ءۇشىن بيۋدجەتتىڭ، حالىقتىڭ اقشاسىن جەپ وتىر ەمەس پە؟ بىراق، ءىس جۇزىندە ولاي بولماي وتىر. ۇكىمەت باق-ى جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز قۇرىلتايشىلارىمەن بىردەي ارقالاماق ورنىنا، بيلىكتىڭ زاڭسىزدىقتارىن، ادىلەتسىز ءىس-ارەكەتتەرىن كورىپ، ءبىلىپ تۇرىپ جاسىرىپ وتىر. باسقا سوزبەن ايتقاندا، سول ءۇشىن ءوز قۇرىلتايشىلارىمەن بىرگە قىلمىستى، جاۋاپتى بولىپ وتىر دەگەن ءسوز.

قىزىلوردا قالاسى

«اباي-اقپارات»