استانا. 19 تامىز. قازتاگ - يرينا نوس. بيىلعى تامىز قازاقستاندىق اۆتوكولىك يەلەرىنە تانىمال پروبلەما - بەنزين تاپشىلىعىن اكەلدى. بىرقاتار وڭىرلەردەن كەلىپ تۇسكەن حابارلارعا قاراساق، حالىق اراسىندا كەڭ تانىلعان اي-92 ماركالى بەنزيندى تەك قانا «تالون ارقىلى» ساتاتىن كورىنەدى. بۇعان نە سەبەپ بولعانىن قازتاگ باسەكەلەستىكتى قورعاۋ اگەنتتىگىنىڭ (بقا) توراعا ورىنباسارى ەركەعالي الىمقۇلوۆتان سۇرادى.

- قازىر مۇناي ونىمدەرىنىڭ ىشكى نارىعىندا نە بولىپ جاتىر؟ ءار ايماقتان ءبىز نە ججم تاپشىلىعى، نە ول تەك تالونمەن ساتىلىپ جاتقاندىعى تۋرالى، نەمەسە ولاردىڭ باعاسىنىڭ كوتەرىلگەندىگى تۋرالى حابار الۋدامىز...

- قازىر قازاقستاندىق ءۇش ءموز دە تولىق قۋاتىمەن جۇمىس ىستەۋدە، ازداعان جەتىسپەۋشىلىك پاۆلودار مۇنايحيميا زاۋىتىنىڭ (پمحز) 26 ماۋسىمنان 27 شىلدەگە دەيىن جابىق بولعاندىعىنا بايلانىستى بولدى. ءبىز بەنزين تاپشىلىعىنان بىرقاتار جقس-تارداعى بەنزين باعاسىنىڭ كوتەرىلۋ فاكتىسىن بىلەمىز.

سوندىقتان مەن وقىرماندار نازارىن 8 تامىزدا قابىلدانعان مۇناي جانە مۇناي ونىمدەرىنىڭ اينالىمىنا مەملەكەتتىك رەتتەۋ تۋرالى زاڭنىڭ كۇشىنە ەنگەندىگىنە اۋدارعىم كەلەدى. ودان باسقا ءبىز كەدەندىك وداق زوناسىندامىز، شەكارالار اشىق. بۇل نارىقتاعى باعاعا اسەر ەتەرلىك ەكى فاكتور.

استانا. 19 تامىز. قازتاگ - يرينا نوس. بيىلعى تامىز قازاقستاندىق اۆتوكولىك يەلەرىنە تانىمال پروبلەما - بەنزين تاپشىلىعىن اكەلدى. بىرقاتار وڭىرلەردەن كەلىپ تۇسكەن حابارلارعا قاراساق، حالىق اراسىندا كەڭ تانىلعان اي-92 ماركالى بەنزيندى تەك قانا «تالون ارقىلى» ساتاتىن كورىنەدى. بۇعان نە سەبەپ بولعانىن قازتاگ باسەكەلەستىكتى قورعاۋ اگەنتتىگىنىڭ (بقا) توراعا ورىنباسارى ەركەعالي الىمقۇلوۆتان سۇرادى.

- قازىر مۇناي ونىمدەرىنىڭ ىشكى نارىعىندا نە بولىپ جاتىر؟ ءار ايماقتان ءبىز نە ججم تاپشىلىعى، نە ول تەك تالونمەن ساتىلىپ جاتقاندىعى تۋرالى، نەمەسە ولاردىڭ باعاسىنىڭ كوتەرىلگەندىگى تۋرالى حابار الۋدامىز...

- قازىر قازاقستاندىق ءۇش ءموز دە تولىق قۋاتىمەن جۇمىس ىستەۋدە، ازداعان جەتىسپەۋشىلىك پاۆلودار مۇنايحيميا زاۋىتىنىڭ (پمحز) 26 ماۋسىمنان 27 شىلدەگە دەيىن جابىق بولعاندىعىنا بايلانىستى بولدى. ءبىز بەنزين تاپشىلىعىنان بىرقاتار جقس-تارداعى بەنزين باعاسىنىڭ كوتەرىلۋ فاكتىسىن بىلەمىز.

سوندىقتان مەن وقىرماندار نازارىن 8 تامىزدا قابىلدانعان مۇناي جانە مۇناي ونىمدەرىنىڭ اينالىمىنا مەملەكەتتىك رەتتەۋ تۋرالى زاڭنىڭ كۇشىنە ەنگەندىگىنە اۋدارعىم كەلەدى. ودان باسقا ءبىز كەدەندىك وداق زوناسىندامىز، شەكارالار اشىق. بۇل نارىقتاعى باعاعا اسەر ەتەرلىك ەكى فاكتور.

جاڭا زاڭنىڭ كۇشىنە ەنۋىمەن ونى اكىمشىلدەندىرۋگە قاتىستى، ول زاڭ نورمالارىنىڭ سالىق كودەكسىنىڭ نورمالارىنا سايكەستىگىنە قاتىستى ماسەلەلەر تۋىندادى. ءدال سول تۋىنداعان ساۋالدارعا قاتىستى ءۇش زاۋىت ورنالاسقان اۋماقتاعى سالىق دەپارتامەنتتەرى ونى وزدەرىنشە ۇعىنىپ وتىر.

پروبلەما بار، ءبىز سالىقشىلارمەن بىرنەشە رەت كەزدەسىپ، ولاردىڭ بولشەك ساۋداعا ججم بەرۋىن سۇرادىق. قازىر مۇناي ونىمدەرىن جونەلتۋ پروبلەماسى تۋىندادى. بۇل ماسەلە شەشىلىپ جاتىر.

- بىراق، قاشان؟ بەنزينا قازىردىڭ وزىندە جوق...

مەنىڭ بىلۋىمشە سالىق كوميتەتى تۇسىنىكتەمە بەرۋلەرى ءتيىس. شىنداپ كەلگەندە،  جاپپاي جونەلتۋ تەجەلىپ جاتقان جوق، جەكەلەگەن وقيعالار عانا بار.

بىراق بۇل ءبىرىنشى سەبەپ ەمەس. ەڭ باستىسى - قازىر پەتروپاۆل مەن باسقا دا شەكارا ماڭىنداعى جاعدايدا. ولاردا تالونمەن ساتىلۋدا. ونى ءبىز رەسەيلىكتەردىڭ ۇلكەن كولەمدە قازاقستاندىق بەنزين مەن ديزەل وتىنىن ساتىپ الىپ كەتىپ وتىرعاندىمەن تۇسىندىرەمىز.

كەلەدى دە تولتىرىپ الىپ (بەنزيندى - قازتاگ), كەرى كەتە بەرەدى.

- سوندا بەنزوۆوز تسيستەرنالارىمەن كەلىپ الىپ كەتىپ جاتقانى عوي؟...

- جوق، بەنزوباكتارى ۇلكەن كولىكتەرمەن كەلىپ، بولشەك ساۋدادان ساتىپ الىپ كەتىپ وتىرادى. قازاقستاننىڭ سولتۇستىك اۋداندارىندا وسىلاي ەتۋدە.

- بىراق وسىنداي جاعداي سوڭعى كۇندەرى الماتىدا دا شىمكەنتتە دە بايقالۋدا. ول جاققا ەشقانداي رەسەيلىكتەر كەلمەيدى عوي... سوندىقتان مەن سىزدەن تەك شەكارا ماڭىنداعى جاعداي تۋرالى ەمەس، جالپى جاۋاپ بەرگەنىڭىزدى قالاعان بولار ەدىم.

- مەن، ءبىزدىڭ بەنزين باعاسىنىڭ ارزاندىعىنان (رەسەيلىك بەنزينمەن سالىستىرعاندا - قازتاگ) ونىڭ ەكسپورتقا كەتىپ جاتقاندىعىمەن دە بايلانىس بار دەپ ويلايمىن. ونداي فاكتىلەر بار.

سوندىقتان دا جقس-تەر بەنزيندى تالونمەن ساتۋعا بارىپ جاتىر دەپ ويلايمىن. ىشكى نارىق سۇرانىسىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن.

شەكارا ماڭىنداعى وڭىرلەر - ورال، پاۆلودار، پەتروپاۆلدا شىنىمەن دە رەسەيلىكتەر بىزدەن ازس-تەردەن بەنزيندى ساتىپ الىپ جاتىر دەپ ويلايمىن.

- سىزگە قازاقستاندا ججم تاپشىلىعى جازعى ەگىستىك ناۋقانى جاقىنداعاندا باستالاتىن سياقتى كورىنبەي ما؟ جانە مەمورگاندار، ونىڭ ىشىندە بقا دا، كەزەكتى سۇلبانى ويلاپ تابا باستايدى دا، قيىندىقتان وتكىزگەن بولادى، بىراق ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشپەيدى...

- مەن ونى قاتە كوزقاراس دەپ ويلايمىن.مەن ايتىپ وتىرعان زاڭدى ءبىز ۇزاق ۋاقىت جاسادىق جانە كۇتتىك تە. زاڭ ورتاداعى دەلدال قۇرىلىمداردى بولدىرمايدى. وعان مەملەكەت باسشىسى قول قويىپ، ول 8 تامىزدا كۇشىنە ەندى. ودان بەرى از عانا ۋاقىت ءوتتى. ءيا، زاڭ نورمالارىن پايدالانۋدا پروبلەمالار تۋىنداۋدا، بىراق ولار شەشىلەدى.

- ۇكىمەت قازىر كوتەرمە ساۋدا نارىعىن رەتتەمەي، بولشەك ساۋداداعى شەكتى باعانى بەكىتۋدە. جاقىندا عانا كوتەرمە ساۋداداعى ججم باعاسى وسكەنىمەن، بولشەك ساۋداداعى باعا كوتەرىلە المايتىندىعى - زاڭ بويىنشا - بەلگىلى بولدى. ءار اۋماقتارداعى بەنزين تاپشىلىعى جانە ونىڭ تالونمەن ساۋدالانۋى رەسۋرس ۇستاۋشىلاردىڭ قارسىلىعىنىڭ سالدارى بولا المايدى عوي!؟

- ماعان جەلى يەلەرىنىڭ بۇعىن قاتىستى ۇستانىمى بەلگىلى. جاۋاپ كەلەسىدەي: شىنىمەن دە جاڭا زاڭ بويىنشا تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتىگىنىڭ (تمرا) ججم كوتەرمە باعاسىن رەتتەۋگە قاتىستى قۇزىرەتى جويىلدى. بىراق ەشكىم دە «باسەكەلەستىك تۋرالى» زاڭدى الىپ تاستاعان جوق. ال وندا ججم كوتەرمە نارىعىن رەتتەۋ قۇزىرەتى جەتەرلىك.

مەن باسەكەلەستىك تۋرالى زاڭ بىزگە مۇناي ونىمدەرىنىڭ اينالىمىن باقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ مالىمدەي الامىن. بۇل تۋرالى اتالعان زاڭنىڭ 10,11 جانە 13-15-ءشى باپتارىندا ايتىلادى.

وعان قوسارىم، بۇرىن قازاقستاندا كوتەرمە جەتكىزۋشىلەر اككرەديتتەلمەيتىن، ال جاڭا زاڭدا ول كورسەتىلگەن. ياعني كوتەرمە ساۋداگەرلەر بەلگىلى تالاپتارعا ساي بولۋلارى ءتيىس. اككرەديتتەۋ دە مەملەكەتتىك رەتتەۋدىڭ جاڭادان ەنگىزىلگەن شاراسى.

- بىراق باعا ءبارىبىر كوتەرىلۋدە. مەيلى ۇكىمەت شەكتى ءمان ورناتسىن، بىراق جقس-تارداعى باعا ەشكىمنىڭ ارالاسۋىنسىز كوتەرىلۋدە ... بۇعان نە دەيسىز؟

- قازىر ءبىز اعىمداعى جىلدىڭ شىلدەسىندە بولشەك ساۋداداعى باعا كوتەرگەن 112 سۋبەكتىگە قاتىستى فاكتىلەردى تەكسەرپ جاتىرمىز. ونىڭ ىشىندە كوتەرمە ساۋدا سۋبەكتىلەرىنە قاتىستى دا. اڭگىمە ءىرى رەسۋرس ۇستاۋشىلار تۋرالى بولىپ وتىر. ءبىزدىڭ تەكسەرۋلەرىمىز كورسەتكەندەي، بولشەك ساۋداداعى باعانىڭ كوتەرىلۋىنە ەشقانداي ەكونوميكالىق سەبەپ بولماعان. مىسالى 1 ليتر بەنزينگە ۇستەمە اقى 14-تەن 26 تەڭگە ارالىعىندا. مەنىڭشە بۇل وتە ۇلكەن ۇستەمە باعا.

ودان باسقا، كوپتەگەن نىساندار ءوزارا تاۋەلدى، بىزدە كەلىسىپ ارەكەت جاساۋ فاكتىلەرى - «سەندەر كوتەرسەڭدەر - ءبىز دە كوتەرەمىز» - بويىنشا، باسەكەلەستىككە قارسى ۋاعدالاستىق بويىنشا تەرگەۋلەر بار. تەكسەرۋ قازاقستاننىڭ بارلىق اۋماقتارىندا ءجۇرىپ جاتىر. ءبىز بارلىق فاكتىلەردى تالداۋدامىز، ال ناتيجە باسقارمانىڭ وسى ايدا وتەتىن كەزەكتى وتىرىسىنان كەيىن جاريالانادى.

- دەگەنمەن، ءسىز مۇناي ونىمدەرىنىڭ ىشكى نارىعىنىڭ سۇرانىسىن  ىشكى ءوندىرىس كولەمى تولىعىمەن قامتاماسىز ەتە المايتىندىعىن تەرىسكە شىعارمايتىن شىعارسىز...

-ءيا، قازاقستاندىق نارىقتىڭ بالانسى سونداي، ءبىز مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرىنىڭ يمپورتىنا تاۋەلدىمىز. ءبىز بەلگىلى ءبىر وكتاندىعى جوعارى بەنزين بويىنشا رەسەيگە تاۋەلدىمىز. ول اي-92 جانە اي-93 - بويىنشا 35%، اي-95 جانە اي-98 - بويىنشا 45%-دان كوپ.

ودان باسقا پمحز رەسەيدىڭ باتىس-سىبىرلىك مۇنايىن وڭدەۋگە ەسەپتەلىپ سالىنعان. ياعني رەسپۋبليكامىزداعى بار مۇناي قۇبىرلارى بۇل زاۋىتقا قازاقستاندىق مۇنايدى تاسىمالداۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ءالى كۇنگە قازاقستان مۇنايدى پمحز-عا رەسەيدەن تاسىمالداۋعا ءماجبۇر. بۇل رەتتە رەسەيدەن اكەلىنەتىن مۇناي باعاسى وتاندىق مۇنايعا قاراعاندا ەداۋىر جوعارى.