«مادەنيەت مينيسترلىگى 2013 جىلى ءتىل توڭكەرىسىن جاساماق... ويباي، وندا ەلىمىزدەن ورە كوشەتىندەر كوبەيىپ كەتەدى... گرۋزيانىڭ كەبىن كيىپ جۇرمەيىك»... مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىنا قاتىستى زاڭ جوباسىنا قارسى ايقايعا سۇرەڭ قوسقاندار وسىلايشا بايبالام سالدى. اقىرىندا، دەگەنىنە جەتىپ تىندى. بەلسەندىلىك كورسەتكەندەر، اسىرەسە ءوزىمىزدىڭ ءورىستىلدى قانداستارىمىز. ءبىزدى قايران قالدىرعانى دا وسى جايت. بۇل ماسەلەگە قاتىستى بەلگىلى جۋرناليست جانىبەك سۇلەەۆتەن سىر تارتىپ، سۇحباتتاسىپ كورگەن ەدىك:

جاس قازاق: مادەنيەت مينيسترلىگى جاساعان زاڭ جوباسىنا ءورىستىلدى ءباسپاسوز، اسىرەسە ءورىستىلدى قازاقتار قاتتى قارسىلىق تانىتىپ، اقىرى بيلىكتى رايىنان قايتاردى. وسىنداي رەاكتسيانى تۋعىزعان نە كۇش؟
جانىبەك سۇلەەۆ: ءيا، ۇلكەن ايقاي-شۋ شىقتى. ونى ينتەرنەتتەن دە، گازەتتەردەن دە كوردىك. قارسىلىق بىلدىرگەندەر - باق-تىڭ توڭىرەگىندە جۇرگەن ءورىستىلدى قازاقتار. قاراپايىم ءورىستىلدى قازاق، قاراپايىم ورىس پەن قازاق سەكىلدى كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ قامىمەن ءجۇر. ساياساتقا ءجىتى نازار اۋدارا بەرمەيدى. باقۋاتتى ءورىستىلدى قازاقتىڭ بالالارى بۇدان مۇلدە بەيحابار شىعار. ويتكەنى ولار شەتەلدە ءجۇر.

«مادەنيەت مينيسترلىگى 2013 جىلى ءتىل توڭكەرىسىن جاساماق... ويباي، وندا ەلىمىزدەن ورە كوشەتىندەر كوبەيىپ كەتەدى... گرۋزيانىڭ كەبىن كيىپ جۇرمەيىك»... مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىنا قاتىستى زاڭ جوباسىنا قارسى ايقايعا سۇرەڭ قوسقاندار وسىلايشا بايبالام سالدى. اقىرىندا، دەگەنىنە جەتىپ تىندى. بەلسەندىلىك كورسەتكەندەر، اسىرەسە ءوزىمىزدىڭ ءورىستىلدى قانداستارىمىز. ءبىزدى قايران قالدىرعانى دا وسى جايت. بۇل ماسەلەگە قاتىستى بەلگىلى جۋرناليست جانىبەك سۇلەەۆتەن سىر تارتىپ، سۇحباتتاسىپ كورگەن ەدىك:

جاس قازاق: مادەنيەت مينيسترلىگى جاساعان زاڭ جوباسىنا ءورىستىلدى ءباسپاسوز، اسىرەسە ءورىستىلدى قازاقتار قاتتى قارسىلىق تانىتىپ، اقىرى بيلىكتى رايىنان قايتاردى. وسىنداي رەاكتسيانى تۋعىزعان نە كۇش؟
جانىبەك سۇلەەۆ: ءيا، ۇلكەن ايقاي-شۋ شىقتى. ونى ينتەرنەتتەن دە، گازەتتەردەن دە كوردىك. قارسىلىق بىلدىرگەندەر - باق-تىڭ توڭىرەگىندە جۇرگەن ءورىستىلدى قازاقتار. قاراپايىم ءورىستىلدى قازاق، قاراپايىم ورىس پەن قازاق سەكىلدى كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ قامىمەن ءجۇر. ساياساتقا ءجىتى نازار اۋدارا بەرمەيدى. باقۋاتتى ءورىستىلدى قازاقتىڭ بالالارى بۇدان مۇلدە بەيحابار شىعار. ويتكەنى ولار شەتەلدە ءجۇر.
مەن ءورىستىلدى قازاقتىڭ اتىنان سويلەگىم كەلمەيدى. بۇل جايعا كوز جۇگىرتەيىك. ءوز باسىم ءتۇرلى مەكەمەلەرگە قازاقشا ارىز جازا الامىن. بىراق حالىق قازاقشا جازۋعا دايىن ەمەس. قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسىن كەڭىنەن قاراۋ كەرەك. نەگە نارازىلىق تۋدا؟ ارادا جيىرما جىل ءوتتى، بىراق تىلگە كەلگەندە، ءشوپتىڭ باسىن سىندىرمادىق. مۇنىمەن كەلىسۋگە دە، داۋ ايتۋعا دا بولار. قازاق ءتىلىنىڭ قارقىندى دامۋى بار. اللاعا شۇكىر، قالادا قازاق كوبەيىپ جاتىر. دەسەك تە، ءبىز قالا حالقى ەمەس ەكەنىمىزدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ءبىز - قالاعا ەندى عانا قونىستانىپ كەلە جاتقان اگرارلى ۇلتپىز. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە نومەنكلاتۋرا جانە ونىڭ قىزمەتكەرلەرى - جازۋشى، اقىندار بولدى. قازىر قالادان قازاق ءسوزى ەستىلەدى: ويناپ جاتقان بالالار قازاقشا اڭگىمەلەسەدى، اۆتوبۋستا قازاقشا سويلەيدى. ءبىر قاراعاندا، قازاق ءتىلى بەلگىلى ءبىر پوزيتسيانى جاۋلاپ العانداي كورىنەدى. بۇل الدامشى كورىنىس. جاۋلاپ العان دانەڭەسى دە جوق.
جاس قازاق: سوندا قالاي، بۇل ماسەلەگە كەلگەندە وزعان جەرىمىز جوق پا؟
جانىبەك سۇلەەۆ: ارينە، قازاق جۋرناليستيكاسى قايتا ساپ تۇزەدى. قيىندىقپەن. قازاق بولعاندىعىمىزدان ءبارى قيىن بولدى دەپ بىلەمىن.  راسىندا دا، ءبىز، كەيبىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەندەي، ەرەكشە حالىقپىز. ءبىزدىڭ مىقتىلىعىمىز دا، وسالدىعىمىز دا وسىندا.
دەسەك تە، ءىس قاعازدارىن تولىقتاي قازاق تىلىنە كوشىرۋ ءىس جۇزىندە مۇمكىن ەمەس نارسە. ءبىزدىڭ بيلىك جيىرما جىلدا قوعامدىق پىكىردى دايىنداۋدى بىلاي قويعاندا، قازاق ءتىلىنىڭ كەلەسى كەزەڭگە باتىل قادام جاساۋىنا  ناقتى ەشتەڭە جاساعان جوق. ءبىزدىڭ اينالىسپاعان نارسەمىز قالماعان شىعار، بىراق تىلگە كەلگەندە، قول قۋسىرىپ وتىرامىز.
مەنىڭ ويىمشا، ساياسي ەرىك-جىگەر كورسەتىپ، ءبارىن بىردەي قازاقشالاپ جىبەرسەك تە، ءبىز ءبارىبىر «استىرتىن تۇردە» ورىس تىلىنە جۇگىنەر ەدىك. قازاق ءسوزىنىڭ بارلىق جەردە ەستىلە باستاۋى عاجاپ نارسە. قازاق ەمەس جەتكىنشەكتەر ولارمەن ارالاسا باستايدى. ورىس جاسوسپىرىمدەردىڭ ءبىردى-ەكىلى قازاق ءسوزىن قىستىرىپ سويلەپ جۇرگەنىن بايقاپ ءجۇرمىن.
ەلباسى شەتەلگە شىققاندا نەگە ورىسشا سويلەيدى؟ ويتكەنى ءىرى فورۋمداردا ورىس ءتىلىن اۋدارۋ وڭاي. ءازىربايجان پرەزيدەنتى ءىلحام اليەۆ تە، يسلام كارىموۆ تە ورىسشا سويلەيدى. سەبەبى، ورىس ءتىلى بۇۇ تىلدەرىنىڭ ءبىرى. قولدانۋعا ىقشام. قازىرگى قازاق تەرمينولوگياسىمەن بۇگىنگى الەمدى يگەرە المايسىڭ.
زاڭ جۇزىندە قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل. ونى قولدايمىز. بىراق ءىس جۇزىندە مەملەكەتتىك ءتىل ەمەس. سەبەبى، قازاق ءتىلى - باسقارۋ ءتىلى ەمەس. ايدوس سارىم: «ۋاقىت وتە كەلە، ءبارى تەك قانا قازاقشا سويلەيتىن بولادى»، - دەگەن وي ايتىپ ءجۇر. ءيا، ولاي بولۋى دا مۇمكىن. جيىرما جىل كۇتىپ كەلگەن ەكەنبىز، ەندەشە سوڭعى ورىس اجەلەرىمىز كوز جۇمىپ، قالعان ورىستار قازاق قىزدارىنا ۇيلەنىپ، قازاقتانىپ كەتكەنشە نەگە تاعى ون بەس جىل كۇتە تۇرماسقا؟
جاس قازاق: ودان بەرىدە جۇزەگە اسادى دەپ ويلامايسىز با؟
جانىبەك سۇلەەۆ: بۇل جوبا - ساياسي قادام. ياعني تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما جىلدىعىنا وراي جاسالعان ءبىر ساياسي قادام بولۋى دا مۇمكىن.  كەز كەلگەن ساياسات ەكونوميكادان قۇرالادى. تۋراسىن ايتقاندا، قازاقتىڭ تۇرمىسى جاقسى دەۋگە كەلمەيدى. اگرارلى ۇلت بولعاندىقتان، قازاقتىڭ ۇلكەن بولىگى قالالارعا كەلدى. بىراق ولاردىڭ اينالىساتىن ءىسى جوق. قازاقتىڭ قالا مادەنيەتى جوق. ونىڭ ۇستىنە، ءبىز نارىقتىق ەكونوميكاعا بەيىمدەلمەگەنبىز. قازاقتان وتە ناشار كوممەرسانت شىعاتىنىن بايقادىڭىزدار ما؟ قازاقتىڭ مارگينال بولىگى قالادا تۇرىپ، بالا-شاعاسىن اسىراي باستادى. وسىدان ءىرى قالالاردىڭ توڭىرەگىندە «باقايلار» مەن «شاڭىراقتار» پايدا بولدى. ارون اتابەك سەكىلدى تراگەديالىق تۇلعالار شىقتى. بۇل - الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك-مادەني قيىندىقتار. قازاق جۋرناليستەرى: «ءبىر قارت كەلىپ ەدى، وعان قازاق تىلىندە قىزمەت كورسەتپەدى. بۇل - ۇلكەن پروبلەما!»، - دەپ جازعاندى جاقسى كورەدى. ءسوز جوق، ونداي جايت كەزدەسەدى. ءتىپتى كوپ كەزدەسەدى. «جيىرما جىلدا ەشتەڭە وزگەرگەن جوق» دەپ رەنجيمىز. بىراق ادامدار تاريحتىڭ تىم ۇزاق ەكەنىن، كەيبىر نارسەلەرگە جيىرما جىل ەمەس، ەلۋ جىل كەرەك ەكەنىن تۇسىنە بەرمەيدى. ءبىزدىڭ ءومىرىمىز قىسقا. سوندىقتان قاناعاتتانباۋشىلىق تۋادى. جانە دە ول جاپپاي قاناعاتتانباۋشىلىق.
جاس قازاق: نەگە ءبىز اتتاي جيىرما جىلدا قازاق تىلىنەن باسقارۋ ءتىلىن جاساي الماي وتىرمىز؟
جانىبەك سۇلەەۆ: «ماڭگۇرت» مەنىڭ ءوزىم بۇعان ىزالانامىن. «نەگە ورىس تىلىمەن دەڭگەيلەستىرىپ، ءتىپتى بولماسا 50 پايىزعا كوتەرسەك بولماس پا ەدى؟» - دەپ كۇيىنەمىن.
بيلىك قاشان دارمەنسىز كۇي كەشەدى؟ حالىق ونىڭ الدىندا ورىندالمايتىن تالاپ قويعاندا. بيلىك قازاق تىلىنەن مەملەكەتتىك ءتىل جاسايمىن دەپ ارام تەر بولىپ ءجۇر. بۇل - بوس ءسوز. مۇنى ءبارى ءتۇسىنۋى كەرەك. قاراپايىم قازاق تۇسىنبەسە دە، مۇنى زيالى قاۋىم ءتۇسىنۋى كەرەك ەمەس پە؟ جوق تۇسىنبەيدى. جيىرما جىل بويى ۇرانداتىپ كەلەدى. بىراق ولاردىڭ جارىمى قازاق ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن ساۋساعىنىڭ ۇشىن دا قيمىلداتقان جوق. بىزدە نە كوپ، فيلولوگ كوپ. ينستيتۋتتار كوپ. قازاق ءتىلى قورىنا اقشامىزدى اۋداردىق. ول اقشا قايدا كەتتى قازىر؟ قازاق ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن نە ىستەدىك ءوزى؟
بىزدە تەك قانا قازاق تىلىنە كەلگەندە عانا قولىمىزدان ءىس كەلمەي جاتقان جوق. كوپ نارسەدە دە سولاي. ورىس تىلىندە جۇرگىزىلىپ جاتقان باسقارۋدىڭ دا وڭىپ تۇرعانى شامالى. بانكتەردىڭ قانداي كۇيگە تۇسكەنىن بىلەسىزدەر. ءبىر بانكيرلەر كەزىندە «اليانس» بانك ارقىلى ەلىمىزدى دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا قوسامىز» دەپ بوسكەن بولاتىن. «وزبەكتەردەن وزىپ كەتتىك، بىزدە باسقارۋشىلار بار، بانكيرلەر بار» دەپ ءتوس قاقتىق. سوڭىندا ولاردىڭ نە ىستەگەنىن كورىپ وتىرمىز. بانك قازاقتىكى ەمەس دەپ كىم ايتتى؟ باسقارۋشىلاردىڭ ءبارى قازاق. بۇلدىرگەن دە سولار. دەمەك، بار گاپ - قازاقتىڭ وزىندە.
مەن مۇنداي جوبا ەنگىزىلەدى دەگەنگە سەنبەيمىن. ال ەنگىزسە، ۇلكەن پروبلەمالار باستالادى. 
بيلىك باسىندا ءورىستىلدى قازاق كوپ دەيدى. بۇل وتىرىك. وندا اۋىل قازاعى وتە كوپ دەپ ويلايمىن. بيلىكتىڭ ۇشار شىڭىنا شىققان ادامداردىڭ بالالارى قايدا ءجۇر؟ شۆەتساريادا، انگليادا!
جاس قازاق: ينتەرنەت جۋرناليستيكاعا كوشىپ كەتتىڭىزدەر. ينتەرنەتتىڭ باسىمدىلىعىنان با؟ جوق الدە...
جانىبەك سۇلەەۆ: ينتەرنەت ارزانعا تۇسەدى. جانە يگەرىلمەگەن ايماق. قازاق ءتىلىن ينتەرنەت ارقىلى كوتەرۋگە بولادى.
جاس قازاق: «جالدامالى جۋرناليستەر كوپ، جۋرناليستيكا جالدامالى بولىپ كەتتى» دەپ سىن تاعۋشىلار بار. بۇعان نە ايتار ەدىڭىز؟
جانىبەك سۇلەەۆ: نارىقتىق ەكونوميكانى قالايسىز با؟  پارتيالىق جۋرناليستيكامەن اينالىسقىڭىز كەلمەي مە؟ ەندەشە، باسقا نە كۇتەسىزدەر؟ بىراق شەكتەن شىعىپ كەتۋگە بولمايدى دەپ بىلەمىن.
جاس قازاق: باق ساياساتى قالاي جاسالىپ ءجۇر؟
جانىبەك سۇلەەۆ: باق ىقپالدى توپتاردىڭ اراسىندا بولۋى كەرەك. سايا­ساتتى جاسايتىن دا سولار. ماسەلەن، «قازاتومونەركاسىبى» كەز كەلگەن باسىلىمعا ماتەريال بەرە الادى. اقشا تولەيدى. ءبىر ءجۋرناليستى جالعا الادى. ال ۇلتتىق كومپانيالار ءبۇتىن ءبىر گازەتتەردى قاناتىنىڭ استىنا العان. 
جاس قازاق: وتباسىڭىزدا قازاقشا سويلەيسىز بە؟   
جانىبەك سۇلەەۆ: ايەلىم قازاقشا سويلەي الادى. سىرتتاعى تۋىسقاندارىم دا ءجيى كەلىپ تۇرادى. بىراق بالالارىم قىرسىعىپ سويلەگىسى كەلمەيدى. بالام - «ماڭگۇرت». بىراق قازاقشا جاقسى تۇسىنەدى. تۇرىك توپتامالارىن قازاقشا كورەدى. ونى سويلەتۋ - مەنىڭ ءىسىم. بۇل تۇيتكىلدىڭ ورايىن ءوزىم تابارمىن. قىزىما: «ءبىر «مامبەتكە» كۇيەۋگە بەرەمىن. سوندا تەز ۇيرەنىپ الاسىڭ»، - دەپ ازىلدەيمىن.

اڭگىمەلەسكەن شاديار وستەمىرۇلى