دوس كوشىم: "قازاق تىلىنە سارى ورىس ەمەس، «قارا ورىس» قارسى"
مادەنيەت مينيسترلىگى دايىنداعان «تىلدەر تۋرالى» زاڭ جوباسى ورىس ءباسپاسوزى مەن ۇيىمدارى تاراپىنان قارسىلىققا ۇشىراپ، وعان قازاق ءباسپاسوزى شىر-پىر بولىپ اراشا ءتۇسىپ جاتىر. ال، ۇلتتىق ۇيىمدار، زيالى قاۋىم نەگە ءۇنسىز؟ ءبىز وسى جانە وزگە دە ساۋالدار توڭىرەگىندە «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى دوس كوشىم مىرزانى اڭگىمەگە تارتتىق.
- و باستا اتالعان مينيسترلىكتە «تىلدەر تۋرالى» زاڭعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ءۇشىن ارنايى كوميسسيا قۇرىلدى. كوميسسياعا مەنى دە شاقىردى. سول كەزدە مەن: «مەملەكەت ءتىل تۋرالى زاڭ» قابىلداۋ ويلارىڭىزدا بار ما؟» - دەپ سۇراعانمىن. ويتكەنى، ءتىل جاناشىرلارى تۇراقتى ەتىپ وسى ماسەلەنى كوتەرە بەرگەن سوڭ اتقارۋشى بيلىك سونداي ءبىر ىڭعاي بىلدىرگەن ەدى كەزىندە. الايدا، بيلىك «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ» قابىلدايمىز» دەگەن ۋادەسىندە تۇرمادى. ايتكەنمەندە، «جوقتان بار» دەگەندەي مينيسترلىك جىبەرگەن «تىلدەر تۋرالى» زاڭ جوباسىنىڭ العاشقى نۇسقاسىن قاراپ شىعىپ، ءار تارماقشانىڭ جانىنا ءوز پىكىرىمدى جازىپ بەردىم. ولاردىڭ دايىنداعان جوباسى مەنىڭ كوڭىلىمنەن شىققان جوق.
- نەگە؟
مادەنيەت مينيسترلىگى دايىنداعان «تىلدەر تۋرالى» زاڭ جوباسى ورىس ءباسپاسوزى مەن ۇيىمدارى تاراپىنان قارسىلىققا ۇشىراپ، وعان قازاق ءباسپاسوزى شىر-پىر بولىپ اراشا ءتۇسىپ جاتىر. ال، ۇلتتىق ۇيىمدار، زيالى قاۋىم نەگە ءۇنسىز؟ ءبىز وسى جانە وزگە دە ساۋالدار توڭىرەگىندە «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى دوس كوشىم مىرزانى اڭگىمەگە تارتتىق.
- و باستا اتالعان مينيسترلىكتە «تىلدەر تۋرالى» زاڭعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ءۇشىن ارنايى كوميسسيا قۇرىلدى. كوميسسياعا مەنى دە شاقىردى. سول كەزدە مەن: «مەملەكەت ءتىل تۋرالى زاڭ» قابىلداۋ ويلارىڭىزدا بار ما؟» - دەپ سۇراعانمىن. ويتكەنى، ءتىل جاناشىرلارى تۇراقتى ەتىپ وسى ماسەلەنى كوتەرە بەرگەن سوڭ اتقارۋشى بيلىك سونداي ءبىر ىڭعاي بىلدىرگەن ەدى كەزىندە. الايدا، بيلىك «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ» قابىلدايمىز» دەگەن ۋادەسىندە تۇرمادى. ايتكەنمەندە، «جوقتان بار» دەگەندەي مينيسترلىك جىبەرگەن «تىلدەر تۋرالى» زاڭ جوباسىنىڭ العاشقى نۇسقاسىن قاراپ شىعىپ، ءار تارماقشانىڭ جانىنا ءوز پىكىرىمدى جازىپ بەردىم. ولاردىڭ دايىنداعان جوباسى مەنىڭ كوڭىلىمنەن شىققان جوق.
- نەگە؟
- مىسالى، زاڭ جوباسىندا «مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەملەكەتتىك ءتىلدى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ءبىلۋى ءتيىس» دەلىنگەن. بىراق، «بەلگىلى ءبىر دەڭگەي» دەگەن ول قانداي دەڭگەي؟ ونىڭ كولەمى، اۋقىمى قانداي دەگەن ماسەلە تۋرالى ناقتى ەشنارسە جوق. الگى «دەڭگەي» جونىندە جوبانىڭ ءبىر بابىندا ادام تۇسىنبەيتىندەي ەتىپ، كۇردەلەندىرىپ ءبىر نارسە جازىپتى. توق ەتەرى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى مەن مەڭگەرۋ دارەجەسى انىقتالماعان.
ال، ورىس ءباسپاسوزى بايبالام سالاتىنداي زاڭ جوباسىندا «ورەسكەل» نارسە جوق. شىندىعىندا، ۇلتتىق ۇيىمدار ورىس ۇيىمدارى مەن ءباسپاسوزىنىڭ ايعاي-شۋىنا جاۋاپ بەرە-بەرە شارشادى. ولار ءبارىبىر قازاق تىلىنە قارسى كوزقاراستارىنان تايمايدى. ول ايدان انىق. بۇل ولاردىڭ دەرتى. ورىس قاۋىمى ءبارىن ءبىلىپ، ءتۇسىنىپ تۇرسا دا ورىس ءتىلىنىڭ ۇستەمدىك ەتە بەرگەنىن قالايدى.
ەڭ باستىسى قوعام مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ماسەلەنى كوتەرمەس ءۇشىن بيلىك سونىڭ الدىن وراپ، «تىلدەر تۋرالى» زاڭعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋگە زاڭ جوباسىن دايىنداپ، «مىنە، ءبىز قازاق ءتىلىنىڭ بارلىق مۇددەسىن ەسكەردىك، ەنگىزدىك» دەپ ەلدى الداۋسىراتىپ قويدى. ءسويتىپ، زاڭ جوباسىن تالقىعا سالۋ ارقىلى ورىس ءباسپاسوزىن قازاق تىلىنە قارسى ايداپ سالىپ، شۋلاتىپ: «كوردىڭدەر مە، مۇنىڭ ارتى ۋشىعىپ كەتەدى. سوندىقتان ءتىل ماسەلەسىن تاعى ءبىر ون، جيىرما جىلعا شەگەرە تۇرساق قايتەدى؟!» دەپ ەڭ ماڭىزدى ماسەلەنىڭ بەتىن تاعى دا جىلى جاۋىپ قويدى.
- دەمەك، بيلىك ورىس ءباسپاسوزىنىڭ قولىمەن استىرتىن تۇردە وت كوسەپ وتىر دەيسىز عوي؟
- مىنا ويىننىڭ ءتۇرى سوعان كەلەدى. اقيقاتىندا، مۇنىڭ ءبارى بيلىكتىڭ ءوزى جاساپ وتىرعان دۇنيە. ايتپەسە، مەملەكەتتەن قارجى الىپ وتىرعان ورىس ءباسپاسوزى نەلىكتەن اياق استىنان شۋ ەتە قالادى؟!
بۇل جەردە ەكى ءتۇرلى ايلا بار. ءبىرى - سوڭعى جىلدارى «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ كەرەك» دەگەن قوعامنىڭ تالابىن ورىنداعان ءتۇر تانىتۋ. ونداعىسى ««تىلدەر تۋرالى» زاڭ جوباسىنا مىناداي قارسىلىق بولسا، وندا «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭ قوعامدى ەكىگە جارىپ تاستايدى» دەگەن جالعان تۇسىنىككە ەلدىڭ كوزىن جەتكىزگىسى كەلەدى. ەكىنشىسى، بيلىك وزىنە باعىنىشتى ءورىستىلدى گازەتتەردى وسى ويىنعا بەلسەندىنىڭ ءبىرى ەتىپ قاتىستىرىپ وتىر.
- ياعني، زاڭ جوباسىنىڭ توڭىرەگىندەگى داۋ-دامايدىڭ ار جاعىندا بيلىكتىڭ ءوز مۇددەسى جاتىر ەكەن عوي؟
- بيلىكتەگىلەر بالالارىنىڭ، نەمەرەلەرىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن ورىستاردى قالقان ەتىپ وتىر. قازىر ءبىزدىڭ ۇيىم سولتۇستىك وبلىستاردا ءجيى جۇمىس جاساپ ءجۇر. بايقاعانىمىز: شوۆينيستىك باعىتتى ۇستانىپ العان ءبىرلى-جارىم ورىس ۇيىمدارى بولماسا، ورىستار ەشقانداي قارسىلىققا بارمايدى. ولار بولاشاعىنىڭ قازاق تىلىنە بايلانىپ تۇرعانىن بىلەدى. ياعني، قازاق ءتىلىنىڭ ءوز جەرىندە، ءوز مەملەكەتىندە سالتانات قۇرۋىنا سارى ورىس ەمەس، ءوزىمىزدىڭ ىشىمىزدەگى «قارا ورىستار» قارسى بولىپ ءجۇر.
ءدال قازىر مۇحتار شاحانوۆ، ورازالى سابدەن باستاعان ءبىر توپ ازاماتتار «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭ جوباسىن دايىنداپ جاتىرمىز. داۋ-دامايدىڭ ءبارى وسىنداي ىستەردىڭ الدىن الۋ ماقساتىنداعى ساياسي قادام ءارى بيلىكتەگى ورىستىلدىلەردىڭ ءوز بولاشاعىنان قاۋىپتەنگەندىكتەن جاساپ وتىرعان ارەكەتى.
- سىزدەر «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭ جوباسىن جاساپ جاتىرسىزدار، قازاق ءباسپاسوزى «تىلدەر تۋرالى» زاڭ جوباسىنىڭ ماڭىنداعى ماسەلەمەن كۇرەسۋدە. قوعام ءۇنسىز. ءتىل كۇرەسىندە بىرلىك، ۇيلەسىم جوق سەكىلدى.
- بىرلىك جوق ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ءبارىمىز ءبىر باعىتتا جۇمىس ىستەي المايمىز. ءبىز مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ جوباسىن دايىنداپ، ونى دياسپورالاردىڭ باسشىلارمەن كەزدەسىپ، سولارعا ۇسىنعان سوڭ بارىپ، قوعامنىڭ الدىنا شىعارعاندا ەل ونى قولداسا، ساياسي-قوعامدىق ۇيىمدار مەن حالىقتىڭ بىرلىگى وسى جەردە كورىنەدى دەپ ويلايمىن.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
«اباي-اقپارات»
