قادىرمەندى دۋلات اعا! «مەن تىلدەن دە سۇمدىق تراگەديانى كورىپ وتىرمىن» دەگەن ءسىزدىڭ جازباڭىز جاريالاندى. بۇل سوڭعى كەزدەردە «ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ – ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋ ەمەس»، «ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋ – مەملەكەتتىك تىلدەن باستالادى» دەگەن سىندى ەل اسىعا كۇتكەن باستاماعا قارسى، سونى باسىپ تاستاۋعا باعىتتالعان جازبا بولىپ كورىندى ماعان. «مەن تىلدەن دە سۇمدىق تراگەديانى كورىپ وتىرمىن» دەپ سالىپسىز، عافۋ ەتىڭىز، مۇنىڭىز ءتىلدى ءتىرىلتۋ تىرلىگىنە قاق ماڭدايدان سوققى بەرەتىندەي سالدارى اۋىر، شىندىققا جاناسپايتىن زالالدى پايىمداۋ. نەگە؟

كورشىمىز رەسەي فەدەراتسياسى قۇرامىنداعى قالماق، چۋۆاش، موردۆا، پەرمياك، وسمياك، كارەل، چەرەميس سياقتى تىرىدەي كومىلگەن ونداعان ۇلت-ۇلىستاردىڭ تاعدىرى كوز الدىمدا ءدايىم (مەن وڭتۇستىك ورالدا جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن اداممىن). ءسىزدىڭ جاڭاعى «تىلدەندە اسقان تراگەديا بار» دەگەنىڭىزگە «بۇل نەسى-ەي!» دەپ قاتتى تىكسىنگەنىم سودان. الگى اتالعان جۇرتتار فيزيكالىق تۇرعىدان ءدىن امان (سانى پالەنشە ملن-عا جەتكەن), بىراق انا تىلىنەن اجىراعان، ياكي تىرىدەي ولگەندەر. تۇتاستاي ورىستانىپ كەتكەندىكتەن، ولاردا جەر بار، مادەنيەت پەن ەكونوميكا گۇلدەنگەن دەگەن بوس ءسوز. قاي جەردە ۇلتتىق مۇددە جوق بولسا، وندا دامۋ جوق! ءتىل جوق بولسا، ۇلت تا جوق. جەر ءجۇزى ءتانى بار، رۋحى، ىشكى الەمى قۇرىپ بىتكەن ۇلتتارعا تولى. سوندىقتان تىلدەن دە سۇمدىق تراگەديا بار دەگەن ءتۇبى شيكى تەوريا، حالىقتى شاتاستىراتىن جالعان ءسوز، جاڭساق پىكىر.

«مەن تىلدەن دە سۇمدىق تراگەديانى كورىپ وتىرمىن» دەي كەلە، ويىڭىزدى بىلايشا ءوربىتىپسىز: «ءبىزدىڭ بۇكىل ەكونوميكامىز، ۇلتتىق يدەولوگيامىز، كەرەك دەسەڭىز، ۇلتتىڭ بولاشاعى شەتەلدىكتەردىڭ قولىنا ءوتىپ بارا جاتىر. ءتىلىمىز، ءدىنىمىز مۇنىڭ قاسىندا... ارىستاننىڭ اۋزىنا ءتۇسىپ بارا جاتقان قويان ءبىر مۇشەمدى ساقتاپ قالايىنشى دەپ ارەكەت ەتۋ كەرەك پە، جوق الدە ءوزىنىڭ ءومىرىن تۇگەل ساقتاپ قالۋعا تىرىسۋ كەرەك پە؟».

وسى ءۋاجىڭىزدى زەردەلەيىك. ءتىل – پالەنشە مۇشەنىڭ ءبىرى ەمەس. كارى تاريح كۋا، ول ۇلتتى ساقتاپ قالۋدىڭ شەشۋشى تەتىگى. بۇل-ءبىر. ەكىنشىدەن،«ءتىلدى قويا تۇرايىق، ونان دا زورى بار» دەگەن ءان بيلىكتىكى جانە ساياساتكەر قۋلاردىكى. مۇنى باسقا ەمەس، قازاق ءتىلىنىڭ كۇرەسكەرى ءھام دۋالى اۋىزدىڭ ءبىرى دەپ جۇرگەن ءسىزدىڭ ايتقانىڭىزعا تاڭمىن. قازىرگى قازاق قوعامىنىڭ «سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن». ءتىل تۇتاستىعىنا كىم اراشا تۇسپەكشى (ۇرپاقتىڭ ءتۇرى، شاشى، كوزى قازاق، ال ىشكى الەمى بوتەن، بىراق اقىل-ەسىڭ شوشيتىن بۇل قۇبىلىسقا دا ەتىمىز ۇيرەندى)? «قازاق ەلىندە مەملەكەتتى باسقارۋ مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلسىن» دەگەن ءتىل تۋرالى زاڭدى حالىق تاۋەلسىزدىك تاڭىنداي زارىعا كۇتىپ وتىر. بۇل جانايعايدى بيلىككە كىم جەتكىزبەك؟

اباي: «بىرلىك مالعا ەمەس، اقىلعا بىرلىك» دەگەن. عىلىمى كەنجە ۇلتتىڭ، اقىل-ويى دا كەنجە، قۇر ەلىكتەۋ سودان. ءوز كۇشىنە سەنگەن ەلدەر وركەندەپ، عىلىم مەن ونەردى دوڭگەلەتىپ وتىر.ولار شارۋاشىلىققا سۋبسيديانى تەك اقشالاي عانا ەمەس، عىلىم ارقىلى قۇيادى.«ءبىزدىڭ بۇكىل ەكونوميكامىز، ۇلتتىق يدەولوگيامىز، ۇلتتىڭ بولاشاعى شەتەلدىكتەردىڭ قولىنا ءوتىپ بارا جاتىر» دەپ جىلاپ-سىقتايمىز. بىراق شەتەلگە جىعىل، قارىزعا بات دەگەن كىم بار؟ كىنانى قازاق وزگەدەن ەمەس، وزىنەن ىزدەسىن دە. ۇلتتىق مۇددەدەن تايقىدىڭ با،  وندا پالە قايدان دەمە! انىق ءبىر نارسە، «قىتاي (رەسەي، مەيلى امەريكا) بىزگە كوز تىگىپ وتىرعا» مىقتى توسقاۋىل قويۋ، جاڭاعى ىشكى تىرلىك پەن ار-نامىستى وياتۋعا تىرەلمەك. قيت ەتسە بولدى، قارا حالىقتى ۇرەيمەن جاسىتۋ، سول ءۇشىن سىرتتان جاۋ ىزدەۋ تەك بيلىككە ءتيىمدى، بۇل ەڭ وڭاي، ءارى سەنىمدى ءتاسىل (كەشەگى سوۆەت بيلىگى ايتپەسە امەريكا باسىپ الادى دەپ ۇركىتىپ، حالىقتىڭ قارجىسىن قارۋ-جاراق پەن يادرولىق پوليگونعا اياماي توككەن-ءدى). ءسىزدىڭ سول قارابايىر ساياساتتىڭ تورى مەن ارباۋىنا ءتۇسىپ قالعانىڭىز نەتكەن وكىنىش.

دۋلات اعا، قاتتى كەتسەم كەشىرىڭىز، ءسىزدىڭ «ءتىل، ءتىل! - دەپ شۋلاعاندى قويىڭدار» دەگەن ۇندەۋىڭىز اقىلعا قونىمسىز. ۇلتتىق مۇددە مەن ەكونوميكانى شاتاستىرىپ العانىڭىز دا جارامادى. شىندىقتى مويىنداۋ – قازاق حالقى قۇز شەتىنە جەتكەنىن ايتۋ ەڭ وزەكتى قاجەتتىلىك. ءتىل (رۋح) ءۇشىن كۇرەس، ەڭ قاسيەتتى كۇرەس. اقىل بىرلىگى سول ءۇشىن كەرەك، «تىلدەن دە سۇمدىق تراگەديا بار» دەگەن بىلدىر-باتپاققا الدانىپ قالمايىق، اعايىن.

قۇرمەتپەن،

اسان وماروۆ.

عالىم-زەرتتەۋشى.

Abai.kz