الگىندە كرەمل قوجايىنى قاسىنا قىرۋار ءتىلشىنى توپتاپ الىپ، ءباسپاسوز جيىنىن وتكىزگەن. سول جيىندا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى جەڭىستىڭ 75 جىلدىعىن تويلاۋ تاقىرىبى دا ءسوز بولدى.

پۋتين: پارادقا قاتىسۋ – مىندەت!

رەسەي پرەزيدەنتى 75 جىلدىقتىڭ قۇرمەتىنە قولىنداعىسى مەن قوراسىنداعى بار قارۋىنىڭ تەگى جاقسىلارىن تەرىپ، اسكەري الەۋەتىن الەمگە ايگىلەيتىن الەمەت ءبىر پاراد وتكىزەتىنىن ايقان ەكەن. ماقۇل عوي، وتتى قارۋدىڭ ءتۇر-ءتۇرىن قىزىل الاڭدا ساپپەن ءتىزىپ، اسكەري پاراد وتكىزۋ – كرەمل يدەولوگياسىنىڭ بۇلجىماس داستۇرىنە اينالعالى قاشان. سوندىقتان، ەرەن ساناماي، «جىلداعىسىنشا وتەر» دەپ قويا سالار ما ەك. جوق. بۇل جولى ۆلاديمير پۋتين «بۇرىنعى بودان ەلدەردىڭ باسشىلارىنىڭ بارلىعى ماسكەۋگە كەلىپ، پارادتى بىرگە كورۋى كەرەك» دەپ سويلەپتى.

«مەن سوۆەت وداعىنىڭ جوقتىعىنا وكىنەمىن. بۇل ولاردىڭ قۇقىعى. بىراق ەگەر ءبىزدىڭ مەملەكەتارالىق قاتىناستارىمىزدىڭ بۇگىنگى ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى كەيبىر مەملەكەت باسشىلارى كەلمەسە, ولار ءۇشىن بۇل ۇلكەن قاتەلىك بولادى دەپ ويلايمىن. سەبەبى بۇل ولاردىڭ ءوز وتاندارىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن سوعىسىپ، ومىرلەرىن قيعان ادامدارعا لايىقتى قۇرمەت كورسەتپەيتىندىگىن بىلدىرەدى»، دەپتى پۋتين.

سونىمەن، ءپۋتيننىڭ پىكىرىنشە ەگەر سوۆەت ارمياسى جاعىندا سوعىسقان نەمەسە بۇرىن وداقتاس بولعان، كرەملدىڭ شاقىرتۋىن العان ەلدەردىڭ باسشىلارى 2020 جىلى ماسكەۋگە اسكەري پاراد كورۋگە كەلمەيتىن بولسا – وندا بۇل ۇلكەن قاتەلىك ەكەن. ءتىپتى، سوعىستا شەيىت كەتكەندەرگە دەگەن قۇرمەتسىزدىك بولادى-مىس. سوندىقتان، كەلۋ – پارىز! ءبىز وسىلاي دەپ وي تۇيدىك.

پۋتين كىمدەردى ارنايى شاقىردى؟

كەلۋدى مىندەتتەپ سويلەگەن ۆلاديمير پۋتين مەن كرەمل يدەولوگتارى كەلەر جىلعى پارادقا ءبىراز ەلدىڭ باسشىلارىن ارنايى شاقىرىپ، ءۇشبۋ حات تا جولداعان. ۇزىن-سونار ءتىزىمدى تۇگەل تەرىپ ايتپاساق تا، ءبىرلى-جارىمىن ساناپ شىقتىق. پۋتين ارنايى ايتىپ، ايدىكتەپ شىقىرعاندار كىمدەر؟

اقش پرەزيدەنتى – دونالد ترامتى، سولتۇستىك كورەيا كوسەمى – كىم چەن ىندى، گەرمانيا كانتسلەرى – انگەلا مەركەلدى، بريتانيا پرەمەرى – بوريس جونسوندى، فرانتسيا پرەزيدەنتى – ەمانۋەل ماكروندى، تۇركيا پرەزيدەنتى – تايىپ ەردوعاندى، قىتاي توراعاسى – شي ءجيپيڭدى، ءۇندىستان پرەمەرىن، پاكىستان پرەزيدەنتىن، يزرايل پرەمەرىن، سەربيا پرەزيدەنتىن، ۋكراينا پرەزيدەنتىن، چەحيا پرەزيدەنتىن، ۆەنەسۋەلا پرەزيدەنتىن، كۋبا ليدەرىن، موڭعوليا پرەزيدەنتىن، ءازىربايجان، بەلورۋسيا، قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستان، قازاقستان پرەزيدەنتتەرىن جانە ارمەنيا پرەمەرىن شاقىرعان.

(2015 جىلعى پارادقا قاتىسۋشى شەتەلدىك ليدەرلەر)

كرەمل اقپارىنا سەنسەك، قازىردىڭ وزىندە 17 مەملەكەت شاقىرتۋدى حوش قابىلداپ، مامىردا ماسكەۋگە باراتىنىن ايتقان ەكەن.

تاقىرىپقا تۇزدىق رەتىندە ايتا كەتەيىك، 2019 جىلعى ماسكەۋدەگى پارادقا شەتەلدىك باسشىلاردان جالعىز ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ بارىپ قاتىسقان.

(2019 جىلعى ماسكەۋ پارادى)

بۇل جول پارادقا كىم بارادى؟

ەندىگى سۇراقى وسى. سۇراقتى بۇلاي قويۋىمىزدىڭ سەبەبى بار. سوڭعى ۋاقىتتا كەيبىر مەملەكەتارالىق جيىندارعا پرەزيدەنت توقاەۆ ەمەس، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ بارىپ قاتىسىپ جۇرگەندىگى اقپارات قۇرالدارىندا ايتىلۋدا. مىسالى، بيىلعى ماسكەۋدەگى اسكەري پارادقا پرەزيدەنت توقاەۆ ەمەس، ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ بارعانىن جوعارىدا ايتتىق. ساۋىردە قىتاي «ءبىر جول – ءبىر بەلدەۋ» دەيتىن سامميت وتكىزدى. وعان نۇرسۇلتان نازارباەۆ قاتىستى. قازاندا ازىربايجانداعى تۇركى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىنا دا، جاپونيا يمپەراتورى نارۋحيتونىڭ تاققا وتىرۋ راسىمىنە دە ەلدىڭ ەكس-پرەزيدەنتى بارعان بولاتىن. ال قاراشادا وزبەكستان استاناسىندا وتكەن وا ەلدەرى باسشىلارىنىڭ سامميتىنە دە قر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى قاتىسقان ەدى.

وسىدان كەيىنگى وي عوي، پۋتين شاقىرعان پارادقا بىزدەن كىم بارادى دەگەن...

جالپى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىگى تۇسىندا ماسكەۋدەگى پارادتاردىڭ تۇراقتى قوناقتارىنىڭ ءبىرى بولدى. سونداي-اق، الگىندەي اسكەري پارادتار ءوز ەلىمىزدە دە وتكىزىلىپ تۇردى. قاراڭىز...

قازاقستانداعى اسكەري پارادتار

2005 جىلى جەڭىستىڭ 60-جىلدىعىنىڭ قۇرمەتىنە اسكەري شەرۋ ءوتتى. 2009 جىلى وتكىزىلگەن شەرۋ قازاقستان كونستيتۋتسياسىنىڭ 14 جىلدىعىنا ارنالدى. 2011 جىلعى شەرۋ ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىن اسپەتتەسە، 2013 جىلى جامبىل وبلىسىنداعى «وتار» 40-شى اسكەري بازاسىندا وتكەن جاۋىنگەرلىك شەرۋ بەسىنشى شەرۋ بولىپ تىركەلدى. 2014 جىلعى اسكەري شەرۋ استاناداعى «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ الدىندا ءوتتى. ال 2015 جىلى ۇيىمداستىرىلعان جەتىنشى شەرۋ جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىنا ارنالدى. ول بۇعان دەيىنگى شەرۋلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋقىمدىسى بولدى.  2017 جىلى اسكەري پاراد قر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالدى. 2018 جىلى 7 مامىردا جامبىل وبلىسىنداعى «وتار» اسكەري بازاسىندا جاۋىنگەرلىك پاراد ءوتتى. ال بيىل، 2019 جىلى اسكەري پاراد وتكەن جوق. ونىڭ ورنىنا «ايبالتا 2019» ستراتەگيالىق كوماندالىق-شتابتىق جاتتىعۋى ءوتتى. بۇل شاراعا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قاتىستى.

ماسكەۋ كۇنى بۇگىنگە دەيىن نەشە رەت اسكەري پاراد وتكىزدى؟

1945 جىلى ەڭ ءبىرىنشى پاراد ءوتتى. ونان سوڭ 1965 جىلى. بۇل ماسكەۋدە وتكەن ەكىنشى اسكەري پاراد. جەڭىستىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان. 1985 جىل. ارادا قىرىق جىل وتكەندە ماسكەۋ ءۇشىنشى رەت اسكەري پاراد وتكىزدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن ماسكەۋ 29 رەت اسكەري شەرۋ وتكىزگەن ەكەن. جەڭىستىڭ 60 جىلدىعى، 70 جىلدىعى سەكىلدى دوڭگەلەك داتالاردا وتكەن شەرۋگە شەتەلدىك باسشىلاردى شاقىرۋ كرەملدىڭ ادەتىنە اينالعان. ال ماسكەۋ وتكىزگەن اسكەري پارادتاردىڭ ەڭ اۋقىمدىسى 2015 جىلى بولدى. وعان 78 مىڭ اسكەر قاتىستى. ماسكەۋگە پاراد تاماشالاۋعا 31 مەملەكەتتىڭ باسشىسى كەلدى. ولاردىڭ ىشىندە نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا بولدى. ال شاقىرتۋ العان 50 شەتەلدىك ليدەر ماسكەۋگە بارۋدان باس تارتتى.

(توپول-م. زىمىران كەشەنى)

ماسكەۋدەگى پاراد – پۋتين اگرەسسياسىنىڭ ارگۋمەنتىنە اينالعان

جالپى ورىستاردا مەملەكەتتىك ماسششتابتا اتالىپ وتىلەتىن ەكى مەرەكەلىك داتا بار. جو-جوق، مەرەكە كوپ قوي، سولاردىڭ ىشىندە كرەمل قوجايىنىنىڭ دىندەي بەرىك ۇستاناتىنى وسى ەكەۋى.  بىرى – جاڭا جىل، ەكىنشىسى – وسى جەڭىس كۇنى. جەڭىس كۇنى قىزىل الاڭدا اسكەري پاراد وتكىزۋ ءپۋتيننىڭ بۇلجىمايتىن ءداستۇرى، اينىماس سالتىنا اينالعالى قاشان...

(ت-90 تانكىلەرىنىڭ لەگى)

بيىل دا سول داستۇردەن اينىعان جوق. دوڭگەلەك داتا بولماسا دا اسكەري شەرۋ وتكىزدى. كرەمل يدەولوگياسى ءۇشىن بۇل شەرۋ – الەمگە ايبات شەگۋدىڭ ەڭ وڭتايلى ءتاسىلى. ءوندىرىسى ءولىمشى حالدە. باتىس پەن اقش سانكتسياسىنان ەكونوميكاسى ەسەڭگىرەگەن. جالعىز سەنەرى – اسكەرى، اسكەري ءوندىرىسى، قارۋ-جاراعى. سونى ساۋدالايدى. 9 مامىر سايىن قىزىل الاڭعا بۇكىل اسكەرىن (وكىلدەرىن) شىعارىپ، «مىنە كورىڭدەر» دەيدى. بۇل دا اگرەسسورلىققا ءتان سيپاتتىڭ ءبىرى دەيدى شەتەلدىڭ شوڭ ساراپشىلارى.

(س-400 زىمىرانعا قارسى كەشەنى)

مەيلى عوي. ستالين مەن گيتلەردىڭ پولشانى ءبولىپ الۋىنان (1939 جىل.) باستالعان ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اياقتالۋى مەن سوۆەت ارمياسىنىڭ جەڭىسكە جەتۋىنە ارنالعان اسكەري پارادتى ماسكەۋ جىل سايىن الاۋلاتىپ-جالاۋلاتىپ، اسكەري الەۋەتىن الەمگە ايگىلەگەنسىپ، اسقان پافوسپەن وتكىزەدى. توقەتىرەن ايتقاندا، ماسكەۋدەگى پاراد – پۋتين مەن كرەمل اگرەسسياسىنىڭ ارگۋمەنتىنە اينالعان...

9 مامىر - جەڭىس كۇنى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىسكە جەتكەن سوۆەت ارمياسىنىڭ ۇلىقتالاتىن كۇنى. بىزدە دە بۇل كۇندى ايرىقشا اتاپ ءوتۋ دەگەن داعدى بار. ەكىنشىدۇنيەجۇزىلىك سوعىستا قازاق دالاسىنان شىققان، قازاقتان شىققان، ەرەن ەرلىك جاساعان ازاماتتار از ەمەس. جاستارى جۇزگە تاياعان، جۇزدەن اسقان سول ازاماتتاردىڭ ءبىرسىپىراسى ارامىزدا ءجۇر. ولار ەرلىكپەن قان كەشتى. مايدانعا كىردى. سوعىس كوردى. سوندىقتان ولاردىڭ باتىرلىعى اسپەتتەلۋى كەرەك-اق.  مىسالى، قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا كوزى ءتىرى 1 400-ءدىڭ ۇستىندە مايدانگەر قالىپتى. ودان بولەك، لەنينگراد بلوكاداسىندا بولعان، تىلدا ەڭبەك ەتكەن، كانتسلاگەرلەردە بولعان (كامەلەت جاسىنا تولماعان) تۇتقىنداردى قوسا ەسەپتەگەندە 87 مىڭعى جۋىق ارداگەر بار. ولارعا بيىل مەملەكەت بيۋدجەتىنەن 2,6 ميلليارد تەڭگە ماتەريالدىق كومەك قاراستىرىلعان. ءار وبلىس ءوز ارداگەرلەرىنە بىرجولعى اقشالاي كومەك تە كورسەتتى. الدى 500 مىڭنان، ارتى 150 مىڭنان ۇلەستىردى.

پۋتين پارادىنىڭ قۇنى قانشا؟

بيىل كرەمل يدەولوگتارى اسكەري پاراد وتكىزۋ ءۇشىن 210 ميلليون رۋبل شىعىنداپتى. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، كرەمل ءۇشىن جەڭىس پارادى – پروپوگاندا قۇرالىنا اينالعان. قازىر كوپتەگەن شەتەلدىك ليدەرلەر ماسكەۋ شاقىرعان مۇنداي پارادتارعا بارمايدى. سەبەبى، بىرەۋ عانا. رەسەي الەم ءۇشىن اگرەسسور ەل.

ال شىنداپ كەلگەندە، جەڭىس كۇنىن كرەمل ءوز پروپوگانداسىنا پايدالانىپ كەلەدى. ول راس. ماسكەۋ جىل سايىن پاراد وتكىزەدى. قىزىل الاڭعا كەلەتىن سوعىس ارداگەرلەرى جىل سايىن ازايىپ، اسكەري اپپاراتتار، ۇشاقتار، تانكىلەر ت.ب. كوبەيىپ كەلەدى.

كرەمل وتكىزەتىن جەڭىس پارادى قۇددى سۇم سوعىستىڭ زۇلماتىن كورگەن قارت مايدانگەرلەردى ەمەس، رەسەي بيلىگىن، پۋتين اسكەرىنىڭ «قۇدىرەتتىلىگىن» ۇلىقتاۋ پروتسەسسى ىسپەتتى.

ال ءبىز سول كرەمل يدەولوگياسىنىڭ ىقپالىن ءوز ەلىمىزدە-اق، كورىپ-ءبىلىپ ءجۇرمىز... ونىڭ دالەلى كەشەگى ورالداعى وي بوتەن وقشاۋ توپتىڭ قازاقتى قىرعان قاندىقول ديكتاتور يوسيف ءستاليندى ۇلىقتاپ، وعان ءتاۋ ەتىپ، تاعزىم جاساۋى! ونىڭ دالەلى، بيىل ەلىمىزدىڭ ءىرى-قالالارىندا وتكەن «بەسسمەرتنىي پولك» اكتسياسىندا سول ءستاليننىڭ داۋدەي پورترەتتەرىنىڭ توبەگە كوتەرىلۋى! سول ارقىلى ءبىز قازاقستاننىڭ «ۇلىدەرجاۆالىق شوۆينيزم شوۋىنىڭ» ساحناسىنا اينالعانىن كوردىك.

انە، ۆلاديمير پۋتين ەرتەڭ 75 جىلدىقتىڭ پارادىنا كەلۋدى مىندەتتەگەندەي سويلەپ، «كەلمەسەڭدەر قاتەلىك جاساعان بولاسىڭدار» دەپ جاتىر. ارينە، ءالى جەتكەنگە اكىرەڭدەپ سويلەيتىن سولتۇستىكتەگى سويى بوتەن سول جۇرتتىڭ شاقىرتۋىن قابىل العانداردىڭ قاتىرىندامىز. ءتىپتى، قىزىل الاڭمەن ءبىزدىڭ دە اسكەر ساپ تۇزەپ وتەتىنى اقپاراتتا حابارلاندى.

ماقۇل عوي، شەشىمى شىعىپ قويعان بۇل ماسەلەدە ءبىز وزگەرىسكە ىقپال ەتە قويماسپىز. دەسە دە، ءدوپ كەلگەندە، «دەپ» قالۋىمىز كەرەك-اق! ازدى-كەم ساراپ قىلدىق. ۇلىقتارعا وي تاستاعان بولدىق... ءارىسى، ءبىزدىڭ قولداعى ءىس ەمەس.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz