بيىلعى جيىن-تەرىن ءبىزدى قۋانتاتىن ءتۇرى بار. استىق جيناۋ ناۋقانى باستالعانىنا كوپ بولا قويعان جوق. ەگىس دالاسىندا باستىرىلماعان ەگىن مول. سوندىقتان وسىنداي باتىل بولجام جاسالىپ وتىر. مۇنداي جاعىمدى جاڭالىقتى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اسىلجان مامىتبەكوۆ بۇرناعى كۇنى حالىق قالاۋلىلارىنىڭ الدىندا جايىپ سالدى. «بۇل - ۇلكەن قۋانىشتى حابار. ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا ديقانداردىڭ قوماقتى تارتۋى» دەپ بوركىن اسپانعا اتىپ جاتقاندار دا بار.

بيىلعى جيىن-تەرىن ءبىزدى قۋانتاتىن ءتۇرى بار. استىق جيناۋ ناۋقانى باستالعانىنا كوپ بولا قويعان جوق. ەگىس دالاسىندا باستىرىلماعان ەگىن مول. سوندىقتان وسىنداي باتىل بولجام جاسالىپ وتىر. مۇنداي جاعىمدى جاڭالىقتى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اسىلجان مامىتبەكوۆ بۇرناعى كۇنى حالىق قالاۋلىلارىنىڭ الدىندا جايىپ سالدى. «بۇل - ۇلكەن قۋانىشتى حابار. ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا ديقانداردىڭ قوماقتى تارتۋى» دەپ بوركىن اسپانعا اتىپ جاتقاندار دا بار.

استىقتىڭ بىتىك شىققانىنا ريزا بولعان وسى سالانىڭ ماماندارى 1950 جىلدان بەرى قارايعى مەرزىمگە زەرتتەۋ جاساپ كورىپتى. راسىندا دا وسى ارالىقتا مۇنداي بىتىك ەگىن بولماعان. ءتىپتى «كەڭەس وداعىنىڭ قامباسىنا ميلليارد پۇت استىق بەردىك» دەپ اقپار بەرگەن كەشەگى وتكەن كەزەڭدە دە مۇنداي جەتىستىككە قول جەتكىزە الماپپىز. ميلليارد پۇت استىق الاتىن بولساق، ول كەزەڭدە اۋىل شاۋرۋاشىلىعى سالاسىندا استىق القابى كولەمىنىڭ قوماقتى بولعانىن دا جادىمىزدان استە شىعارماۋىمىز كەرەك. ال ءبىز بيىل ەگىننىڭ بىتىك شىعىپ، ءتۇسىمىنىڭ مول بولعانىنا قۋانىپ وتىرمىز. ەستەرىڭىزدە بولسا، «بيىلعى جاز قۇرعاقشىلىق بولادى» دەپ ەرتە كوكتەمنەن كوڭىلىمىز كۇپتى بولعان. كورىپكەلدەر دە وسى ورايداعى ءوز جورامالدارىن ايتىپ، تۇقىم سەپپەي تۇرىپ شارۋانىڭ كوڭىلى الاي-دۇلەي بوعلانى دا راس. بىراق بۇل بولجام شىندىققا جاناسپادى. جاۋىن-شاشىن مول بولىپ، ەگىن بىتىك شىقتى. رەسپۋبليكا بويىنشا استىقتىڭ گەكتارىنان 16 تسەنتنەردەن ءونىم ءتۇسىپ جاتىر. بۇل - وتە جوعارى كورسەتكىش.
وسىدان ءبىراز كۇن بۇرىن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى ەۆگەني امان «قازاقستان بيىل رەكوردتىق دەڭگەيدە استىق جيناۋدى كوزدەپ وتىر. بيىل استىق جاقسى ءپىستى. بۇل تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى رەكوردتى استىق بولاتىن شىعار. ءبىزدىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىمىز 10 ميلليون توننادان اسىپ تۇسەدى» دەگەن ءسۇيىنشى حابار تاراتقاندا-اق ءىشىمىز جىلىپ قالعان. مىنە، ارادا كوپ كۇن وتپەي جاتىپ-اق ناقتى مالىمەت قولىمىزعا كەلىپ ءتۇستى.
استىق - بىتىك، ەندىگى ماسەلە - ونى شاشپاي-توكپەي، جاۋىن-شاشىنعا قالدىرماي جيناپ الۋ. مينيستر اسىلجان مامىتبەكوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، مول استىقتى جيناپ الۋدىڭ دا پروبلەمارى بار. بىرىنشىدەن، جيىن-تەرىم ماسەلەسىنە قاتىستى. ول - تاسىمالداۋ جانە استىقتى ساقتاۋ. استىق وسىرۋمەن اينالىساتىن ءۇش نەگىزگى وبلىستا قۋاتتىلىعى 1,5 ميلليون تونناعا تەڭ ەلەۆاتور تاپشىلىعى ايقىندالىپ وتىر. وسى ماسەلەگە دەر كەزىندە باسا كوڭىل بولگەن ۇكىمەت 5 ميلليون توننا استىقتى ساتىپ الۋعا شەشىم قابىلدادى. نەگىزى، بۇل ءتۇيىندى ماسەلەنىڭ بارى بۇرىننان بەلگىلى. سول سەبەپتى دە ەلەۆاتور سىيىمدىلىعى جەتىسپەيتىن وڭىرلەردە 2009 جىلدان بەرى وسى ماقساتتا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ كەلەدى. سوڭعى 1,5 جىلدىڭ كولەمىندە 500 مىڭ توننا استىق ساقتايتىن قويما سالىندى. ەگەر وسى قارقىنمەن جۇمىس جاسالاتىن بولسا، وندا الداعى 2-3 جىلدىڭ شەڭبەرىندە بۇل ماسەلەنى شەشۋگە بولادى. مەكەمە باسشىسىنىڭ ايتۋىنا قارعاندا، بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى - ەلەۆاتورلاردى جەكەمەنشىك كومپانيالاردىڭ سالۋى. قازىرگى كۇنى 100 مىڭ گەكتار، ءتىپتى ودان كوپ القاپقا ەگىن سالعان ديقانداردىڭ كەيبىرەۋىندە وسى كۇنگە دەيىن بىردە-ءبىر استىق قويماسى جوق. بۇل تۇرعىدان اسىلجان مامىتبەكوۆتىڭ پىكىرىن قوستاۋعا تۇرادى. سەبەبى ەگەر استىعى مول بولىپ، ودان تابىس تاۋىپ جاتسا، ارينە، ونى ساقتاۋدىڭ قامىن دا ويلاپ، ءوز ەلەۆاتورىن نەگە سالماسقا؟! سوندا ەشكىمگە قاراپ جاۋتاڭداماي، استىعىن قالاعان كەزىنە دەيىن ءوز قويماسىندا ساقتاۋىنا مۇمكىندىك تۋادى. ءتىپتى جالعا اقى دا تولەمەيدى. ءوز ەلەۆاتورىندا جاتقان استىقتى قالاعان كەزىندە ساتسا دا، ءتىپتى استىق باعاسى الەمدىك نارىقتا ءتۇسىپ كەتكەن جاعدايدا ونى ساقتاپ قويىپ، «ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ»، كەلەر جىلدارعا دەيىن ساقتاسا دا ەركى. تۇرعان جەرى قۇرعاق بولسا، استىق قورىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بار. ەڭ باستىسى، قالاي دەگەندە دە، بيىل اۋا رايى ديقان قاۋىمعا وتە قولايلى بولىپ تۇر. استىق قىرمانعا قۇرعاق كۇيىندە ءتۇسىپ جاتىر.
ەندىگى ديقان قاۋىمدى الاڭداتىپ وتىرعان نەگىزگى ماسەلە - استىق باعاسىنا قاتىستى. «استىق مول، ەندى ونىڭ باعاسى ءتۇسىپ كەتەتىن بولدى. الا جازداي جاساعان ەڭبەگىمىز تاعى دا اقتالماي قالماس پا ەكەن؟» دەگەن كۇماندى سۇراق قازىر ءاربىر ديقاننىڭ كوكەيىندە تۇر. قالاي بولعاندا دا بۇرىنعى جىلداردا از ءونىم العان ديقاندار بيىلعى ەگىننىڭ ەسەبىنەن سونىڭ ەسەسىن قايتارعىسى كەلەتىنى راس. سالا باسشىسى بۇل ماسەلەگە دە نۇكتە قويعان سىڭايلى. «كوپتەگەن ماسەلەلەر شەشىلدى. 2009 جىلداعىداي باعانىڭ تومەندەۋى بولمايدى. سەبەبى «ازىق-تۇلىك كەلىسىمشارت كورپوراتسياسى» تونناسىنا 25 مىڭ تەڭگە كولەمىندە جاقسى باعا بەكىتتى. ەندى استىق نارىعىنداعى كوپتەگەن ويىنشىلار وسى باعاعا نەگىزدەلەتىن بولادى» دەدى ول حالىق قالاۋلىلارى الدىندا. دەمەك، نارىقتىق ەكونوميكا ەكەن دەپ اركىم ءوز قالاعان باعاسىن قويىپ وتىرا المايدى. باقىلاۋ بار. باعا تۇراقتى.

گۇلنار جۇمابايقىزى