پاۆلوداردا جىل سايىن 9 مامىر مەرەكەسى پارادىندا رەسەي يمپەرياسى اسكەرلەرىنىڭ گەورگي تاسپالارىن كەۋدە تۇسىنا قاداپ، كەڭەس وداعىنىڭ قىزىل تۋلارىن باستارىنان اسىرا بۇلعاڭداتىپ شىعاتىندار بار. جەرگىلىكتى بيلىك رەسەي يدەولوگتارىنىڭ كەيىنگى كەزەڭدە قولدانىسقا ەنگىزگەن جوباسى «ماڭگىلىك پولك» شەرۋىن ۇيىمداستىرۋدى داستۇرگە اينالدىرعان... سول شەرۋدىڭ الدىڭعى جاعىندا اسكەري فورمالارىنىڭ ومىراۋىنا وردەندەر مەن مەدالدارىن ساۋساتىپ تاعىپ العان اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرى ساپ تۇزەپ جۇرەدى! كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ اۋعانستانداعى باسقىنشىلىق جورىقتارىن جۇزەگە اسىرعان جاۋىنگەرلەردىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى جەڭىسكە قانداي قاتىسى بارىن كىم ءبىلسىن؟..

ونىڭ ۇستىنە ءاربىر 5 جىل سايىن جەرگىلىكتى پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتار 1720 جىلى پاتشا اسكەرلەرىنىڭ قازاق جەرىن جاۋلاپ الىپ قازىرگى پاۆلودار قالاسىنىڭ ورنىندا كورياكوۆ يار بەكىنىسىن سالعانىن مەرەكە رەتىندە تويلاۋ جونىندە ماسەلە كوتەرىپ وتىردى. ولار اۋەلدە، 1990 جىلى قالانىڭ ورتالىق الاڭىندا ومبىدان كازاكتاردىڭ اسكەري فورمالارىن الدىرىپ، زەڭبىرەكتەردىڭ ماكەتىن جاساپ، پاتشا اسكەرلەرىنىڭ باسقىنشىلىق جورىعىنا 270 جىل تولۋىن تەاترلانعان كورىنىستەر ارقىلى دارىپتەۋدى كوزدەدى! ابىروي بولعاندا، جەرگىلىكتى مەملەكەتشىل، وتانشىل ازاماتتاردىڭ نارازىلىق كورسەتۋىنىڭ ناتيجەسىندە پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتاردىڭ جوسپارلارى سول جىلى دا، كەيىنگى جىلدارى دا جۇزەگە اسپاي قالدى. ەسەسىنە، 2016 جىلى «پاۆلودار گەوگرافيا ءۇيى»قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ديرەكتورى، جۋرناليست الەكساندر ۆەرۆەكيننىڭ شاقىرۋىمەن، وبلىس اكىمدىگىنىڭ سول كەزدەگى باسشىلىعىنىڭ قولداۋىمەن «بۋحگولتس جولدارىمەن» اتتى ەكسپەديتسيا ومبىدان پاۆلودارعا كەلدى!.. ي.د. بۋحگولتستىڭ 1715 جىلى ەرتىستىڭ كەرەكۋ وڭىرىنە قاندى جورىق جاساپ، ءجامىش كولى جانىندا يامىشەۆ بەكىنىسىن سالعان پولكتىڭ كومانديرى، پاتشا اسكەرىنىڭ پودپولكوۆنيگى ەكەنىن ەستەرىڭىزگە سالامىن. الگى ا. ۆەرۆەكين مەن وبلىس جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى جونىندەگى باسقارماسىنىڭ باسشىسى (قازىرگى كەزدە ەكىباستۇز قالاسى اكىمىنىڭ يدەولوگيا بويىنشا ورىنباسارى) ن. نەفەدوۆا رەسەيلىك ەكسپەديتسيانى سول بەكىنىستىڭ ورنىنا سالىنعان ەسكى يامىشەۆ اۋىلىنا اپاردى!

رەسەي يمپەرياسى مەن كەڭەس وداعىنىڭ مەرەكەلەرى مەن اتاۋلى كۇندەرىنە ەرەكشە قۇرمەتپەن قارايتىن جەرگىلىكتى پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتار 2020 جىلى اسىرە بەلسەندىلىك كورسەتۋگە ءتيىستى ەدى. ويتكەنى، بيىل ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى جەڭىسكە 75 جىل، پاتشا اسكەرلەرىنىڭ پاۆلودار قالاسىنىڭ ورنىنا كورياكوۆ يار بەكىنىسىنىڭ سالعانىنا 300 جىل تولدى عوي. بىراق ولاردىڭ ەركىن قيمىلداۋىنا COVID-19 پاندەمەنياسىنا بايلانىستى جاريالانعان كارانتين تالاپتارى مۇرسات بەرمەدى! سولاي بولا تۇرا، ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى جۇرتشىلىققا گەورگي تاسپالارىمەن، قىزىل تۋلارمەن بەزەندىرىلگەن «ۇلى جەڭىسكە – 75 جىل!»، «پاۆلودار قالاسىنا – 300 جىل!» دەگەن جازبالار تاراتتى! وسى تۇستا ادالىن ايتايىن، ابىروي بولعاندا، نە پاۆلودار قالاسى اكىمدىگى، نە وبلىس اكىمدىگى تاراپىنان شاھار تۇرعىندارىنا 300 جىلدىققا بايلانىستى قۇتتىقتاۋلار ايتىلعان جوق. تەك قالا كۇنى مەرەكەسى ونلاين رەجيمدە اتالىپ ءوتىلىپ، سول مەرەكەگە وراي قۇتتىقتاۋلار جاريا ەتىلدى.

...وسىمەن، پاۆلودارداعى پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتاردىڭ ەكپىنى باسىلىپ، ءىس-ارەكەتتەرى سيىرقۇيىمشىقتانىپ بىتەتىن شىعار دەپ توپشىلاعانبىز. جوق، قاتەلەسىپپىز! 2 تامىز كۇنى كسرو اۋە دەسانتتارى اسكەرلەرى كۇنى بۇرىنعى دەسانت جاۋىنگەرلەر توبى ورتالىق كوشەلەرمەن شەرۋگە شىقتى! پوليتسيا كارانتين تالاپتارىن ورەسكەل بۇزعان ءارى كولىك قوزعالىسىنا كەدەرگى كەلتىرگەن بۇرىنعى اسكەريلەردىڭ ارقايسىن انىقتاپتى، ەندى ايىپپۇل سالماقشى ەكەن.

توتەنشە وقيعاعا بارابار بۇل جايت وتانشىل ازاماتتاردىڭ ساناسىندا ءبىرشاما سۇراقتار تۋدىردى. كورونوۆيرۋستىڭ قۇرباندارىنا اينالعان مارقۇمداردىڭ جەرلەۋ راسىمىنە دە توپتالىپ جينالۋعا تىيىم سالىنعان كەزەڭدە الگىلەردىڭ ورتالىق كوشەلەلەردە تايراڭداپ ءجۇرۋى قالاي؟ شەرۋدى كىمدەر ۇيىمداستىردى، وتكىزىلۋىنە كىمدەر رۇقسات ەتتى؟! ەپيدەمياعا قارسى ءىس-شارالاردى ساقتاۋ بويىنشا مونيتورينگ توبى، ىشكى ساياسات، قۇقىق قورعاۋ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارى قايدا قاراپ وتىردى؟

كەڭەس اسكەرلەرىنىڭ قۇرامىندا اسكەري بورىشىن وتەگەن دەسانت جاۋىنگەرلەر كەڭەس ۇكىمەتى كەزەڭىندە دە ءدال وسىنداي ساياسي ارەكەتكە بارعان ەمەس! ورتالىق ساياباققا جينالىپ، ءسپيرتتى ىشىمدىكتەر ءىشىپ ءبىرىن-ءبىرى قۇتتىقتاۋمەن شەكتەلەتىن. ەندى ەگەمەندىك كەزەڭىندە كەڭەس دەسانتتارى كىمدەرگە قىر كورسەتپەكشى؟!

كەرەكۋدەگى شەرۋدەن كەيىن 1986 جىلى الماتىدا جەلتوقسانشى جاستاردى باسىپ جانىشتاۋ ماقساتىندا دەسانتتارى بار، باسقالارى بار چەليابى، ءنوۆوسىبىر، سۆەردلوۆسك، ۋفا، تبيليسي، فرۋنزە، تاشكەنت قالالارىنان اكەلىنگەن اسكەريلەر مەن قازاقستاندا اسكەري بورىشىن وتەپ جاتقان ساربازدار ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى... ولارعا قولداۋ كورسەتكەن ميليتسيا قىزمەتكەرلەرى مەن جۇمىسشىلار جاساقتارى دا ويعا ورالادى...

ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، پاۆلودار قالاسىنىڭ ورتالىق كوشەلەرىندە كەڭەس وداعى قارۋلى كۇشتەرى اۋە دەسانتتارى اسكەرلەرىنىڭ شەرۋىن ۇيىمداستىرۋشىلار مەن قاتىسۋشىلاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنە ساياسي باعا بەرىلىپ، ولارعا ءتيىستى جازا قولدانىلۋى كەرەك! مۇندايلار بۇگىن اۋىزدىقتالماسا، كۇنى ەرتەڭ ەگەمەن ەلدىگىمىزدىڭ تاس-تالقانىن شىعارىپ، حالقىمىزعا قايتادان بوداندىق قامىتىن كيگىزۋدى كوكسەيتىن پاتشاشىل-كەڭەسشىل توپتار، باسقاشا ايتساق، سەپاراتيستەر، بەسىنشى كولونناعا توپتاسقاندار ويلارىنا كەلگەنىن ىستەيتىنى انىق.

ارمان قاني،

پاۆلودار قالاسى.

Abai.kz