ەلىمىزدەگى «جىنويناق» اتانىپ كەتكەن لاس ورىنداردى جابۋ تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتى مەن ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارىنا:

ۇندەۋ!

قۇرمەتتى مىرزالار مەن حانىمدار!

سىزدەردەن وسى جان-ايقاي ۇندەۋىم ارقىلى كۇندەلىكتى دەپۋتاتتىق ومىرلەرىڭىزدە ۇلتتىڭ ار-وجدان ماسەلەسىنە، ونىڭ ىشىندە جاستار تاربيەسىنە باسا نازار اۋدارۋلارىڭىزدى سۇرايمىن. اشىپ ايتارىمىز، ار- نامىستى، ۇلتتىق ار-وجداندى قورعاۋدا جانە جوعارى ۇستاۋدا ءبىز رۋحاني كاتاستروفانىڭ الدىندا تۇرمىز. شىنىن ايتسام، جاستارىمىزدىڭ اراسىنداعى ارسىزدىقتىڭ تىم ورشۋىنە بايلانىستى ار ماسەلەسىندە  «الدىمىزدا - جار، ارتىمىزدا - قۇز» تۇر!

ار-ۇجدان - مورالدىق سانا-سەزىم ۇعىمى ءارى ەتيكا كاتەگورياسى: جەكە ادامنىڭ ءوزىنىڭ قوعامداعى ماڭىزىن سەزىنۋىن جانە قوعامنىڭ وسى ماڭىزدىلىقتى تانۋ ساتتەرىن قامتيدى. ءوزىنىڭ مازمۇنى جانە وزىڭدە كورىنىس تاباتىن مورالدىق كوزقاراستىڭ تابيعاتى جونىنەن ار-ۇجدان ۇعىمى "نامىس" ۇعىمىمەن تەڭدەس دەلىنگەن ۋيكيپيديادا.

وكپەسى كۇيىپ، كوزى شىعىپ تۇرعان «ار-وجدان» ماسەلەسى دەپۋتاتاردىڭ ءبىر جينالىسىمەن، نە ءبىر كۇنگى باس قوسۋىمەن شەشىلە سالاتىن وڭاي دۇنيە ەمەس. ءبىز ونى جاقسى تۇسىنەمىز. ول جان-جاقتى تالقىلاۋدى، ۇلكەن زەرتتەۋدى، عىلىمي-الەۋمەتتىك ساراپتاۋدى جانە مەملەكەتتىك، قوعامدىق، ۇلتتىق تۇرعىدا ارنايى باعدارلاما قابىلداپ، وڭتايلى شارالاردى تەگەۋرىندى تۇردە جۇزەگە اسىرعاندا جانە ۇلت بولىپ ۇيىسىپ، جۇرت بولىپ جۇمىلعاندا عانا كەلەدى. ءبىز اردى ساقتاۋ جۇمىسىن قوزعاۋ بارىسىندا جاڭا ءبىر امەريكا اشىپ تۇرعانىمىز جوق. قايتا، قوعامنىڭ، حالىقتىڭ كوڭىلىن وسى قازاقتىڭ نامىسىن تاپتايتىن، ۇلت رۋحانياتى سالاسىنداعى ءنومىر ءبىرىنشى پروبلەماعا كوڭىل اۋدارۋ، قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋ، سىزدەردى، پارلامەنتەگى دەپۋتاتتارىمىزدى وسى ماسەلەمەن تۇبەگەيلى اينالاسۋعا شاقىرۋ بولىپ تابىلادى. 

ويتكەنى، ۇلتىمىزدىڭ بولمىسىنا وتە جات، لاس تۋريزمدەردىڭ، لاس پروستيتۋتسيانىڭ، لاس گەيلەردىڭ، لاس بوردەل ساۋنالاردىڭ، لاس جىن-ويناقتاردىڭ كەسىرىنەن ءبىزدىڭ ەلىمىزگە وتە جامان لاس اتاۋ تاڭىلىپ وتىر. بۇنى ەستىگەننەن، كورگەننەن ولگەن ارتىق دەپ سانايمىن. ارسىزدىقتىڭ شەكتەن شىعۋى ەلدىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرۋدا. 

جۇدىرىقتىڭ ۇستىنە جۇدىرىق، وسى 29 جىلدىڭ ىشىندە مىڭداعان قازاقتىڭ قاراكوز قىزدارى ءتانىن ساتىپ، ۇلتىمىزدىڭ مەنتاليتەتىنە جات جەزوكشەلىكپەن شۇعىلدانىپ كەتتى. ولاردىڭ ىشىندە ستۋدەنت قىزدار كوپ. قازاق قىزدارى شەت ەلدىكتەرگە جاپپاي تۇرمىسقا شىعۋدا. ولاردىڭ سانى كۇن ساناپ كوبەيۋدە. قازاق قىزدارىنىڭ باسقا ۇلتتاردىڭ وكىلدەرىنە نەگرلەرگە، تۇرىك-قىتايلارعا، اراپتار مەن الجيرلەرگە، ەۋروپالىقتار مەن ازەربايجاندارعا تۇرمىسقا شىعۋى 10 پايىزعا جەتىپ قالدى. بۇل دەگەنىڭ نە سۇمدىق؟ قازاق ۇلتى قايدا بارادى؟ وسىلاي قازاق قىزدارى جات جۇرتقا كۇيەۋگە شىعا بەرسە 22 عاسىردا قازاق دەگەن ۇلت جويىلادى. سونى ويلاعان دەپۋتاتتار بار ما؟

ءدال قازىر ەلىمىزدە 18 جاستان 35 جاس ارالىعىنداعى 700 مىڭداي قىزدارىمىز تۇرمىس قۇرماعان. 300 مىڭعا تاياۋ قانداس باۋىرلارىمىز سۇر بويداق بولىپ ءجۇر. بۇنىڭ ۇستىنە اجىراسۋدى قوسساق. قازىر ءاربىر 10 نەكەنىڭ 4-ەۋى اجىراسىپ وتىر. تاعى ءبىر سۇمدىق قازاقتىڭ جاستارىن بەلسىزدىك كەسەپاتى جايلاپ بارادى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ولاردىڭ سانى 30 پايىزدان اسىپ جىعىلادى. ونىڭ كەسىرىنەن، رۋحانياتىمىزدىڭ ءوسۋى كەشەۋىلدەپ، ۇلتتىق ءتالىم-تاربيەمىز، ار-وجدان ماسەلەلەرى ۇمىت قالدى. جاستاردى جامان، كىر، لاس جولدارعا سالاتىن كەشەندەر بوي كوتەرىپ، ار-ۇياتتى جوعالتتى. سونىڭ ناعىز دالەلدەرىنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ «ساۋناسى ەڭ كوپ» ەلگە اينالۋى دەر ەدىم. ال، ول كەشەندەر شىنتۋايتىن ايتقاندا ار-نامىستى ۇمىتىپ، دۇنيە-قوڭىز جيناۋعا قۇنىققان بيزنەسمەندەر مەن كاسىپكەرلەردىڭ، كەيبىر قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ كۇرەپ لاس اقشا تاباتىن، «بوردەل-سەكسحانالارىنا»، «جىن-ويناق» ساۋنالارىنا اينالىپ كەتتى. بۇل نە دەگەن سۇمدىق؟ 

ءبىز وسىدان ەكى-ءۇش جىلدار بۇرىن وسى الماتى قالاسىنىڭ المالى اۋدانىندا قانشا ساۋنا بارىن ەسەپتەتىك. ءبىر المالى اۋدانىندا جەتپىس سەگىز ساۋنا بار ەكەن. سوندا الماتىنىڭ جەتى اۋدانىندا 546-دان استام «24 ساعات» ۇزبەي  جۇمىس ىستەيتىن «بوردەل» ساۋنالارى بار. ولاردا كۇندە «جىن-ويناق». وسى ءۇردىس جاقسى ما جامان با؟ ارينە جامان. وسى ساۋنالاردىڭ كوبى رۋحاني ازعىندىق، جەڭىل جۇرىستىلەردىڭ شايتاني مەكەنىنە اينالعان.

وسىنىڭ ءبارىن ويلاپ، زەردەدەن وتكىزسەك، توبە شاشىمىز تىك تۇرادى. جۇرەگىمىز اۋىرىپ، نامىسىمىز قاينايدى. ءبىز قايدا بارامىز؟ نەگە وسىنداي كۇيگە جەتتىك؟ ءدال وسى جاعدايدا بايلىق نەگە كەرەك، بارلىق نەگە كەرەك؟ كاپيتاليزاتسيا، پريۆاتيزاتسيا، ترانسفورماتسيا، نارىق ەكونوميكاسى، بايۋ، بايۋ جانە دە بايۋ كەرەك دەپ ءجۇرىپ كۇلكىمىزدى جيناپ الا الماي قالىپ جۇرمەيىك. 

وسى ارسىزدىقتارعا، ۇلتىمىزعا مۇلدەم جات قۇبىلىستارعا كەلەڭسىز جايتتەرگە توسقاۋىلدى قوياتىن ۋاقىت جەتتى، قادىرلى دەپۋتات مىرزالار! 

ۇسىنىسىم: ار- نامىس زاڭىن قابىلداپ، جاستارىمىزدىڭ ءتالىم-تاربيەسىنە  باستى كوڭىل ءبولۋ. ايتپەسەك، ماسقارا ەلگە اينالامىز.

قۇرمەتپەن، سادىبەك تۇگەل

«ۇلى دالا قىراندارى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ تەڭ توراعاسى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، جازۋشى

Abai.kz