-  مەيرام اعا، جالپى جەلتوقسان كوتەرىلىسى قالاي باستالدى؟ بىزدەر كوتەرىلىس ستيحيالى تۇردە بولدى دەگەن پىكىرگە كەلىسكىمىز كەلمەيدى؟

-  مەن 16-سى كۇنى انامنىڭ ءسىڭىلىسىنىڭ ۇيىنە بارىپ، كەش باتا جاتاقحاناعا كەلگەم. كەلسەم جاتاقحانا ءىشى ابىر-سابىر. «پلەنۋم قوناەۆتى ءتۇسىرىپ، ورنىنا كولبين دەگەن بىرەۋدى قويىپتى! سوعان بايلانىستى ەرتەڭ نارازىلىق ءبىلدىرىپ الاڭعا شىعايىق. «قازاقپىن» دەسەڭدەر بىزبەن بىرگە بولىڭدار!» دەدى جوعارعى كۋرستىڭ جىگىتتەرى. «ە، نەسى بار، شىقساق شىعامىز!» دەپ جاتاقحانانىڭ جوعارعى قاباتتارىنا كوتەرىلسەم، سۋرەتشى ستۋدەنتتەر لوزۋنگتار جازىپ جاتىر ەكەن.

-  مەيرام اعا، جالپى جەلتوقسان كوتەرىلىسى قالاي باستالدى؟ بىزدەر كوتەرىلىس ستيحيالى تۇردە بولدى دەگەن پىكىرگە كەلىسكىمىز كەلمەيدى؟

-  مەن 16-سى كۇنى انامنىڭ ءسىڭىلىسىنىڭ ۇيىنە بارىپ، كەش باتا جاتاقحاناعا كەلگەم. كەلسەم جاتاقحانا ءىشى ابىر-سابىر. «پلەنۋم قوناەۆتى ءتۇسىرىپ، ورنىنا كولبين دەگەن بىرەۋدى قويىپتى! سوعان بايلانىستى ەرتەڭ نارازىلىق ءبىلدىرىپ الاڭعا شىعايىق. «قازاقپىن» دەسەڭدەر بىزبەن بىرگە بولىڭدار!» دەدى جوعارعى كۋرستىڭ جىگىتتەرى. «ە، نەسى بار، شىقساق شىعامىز!» دەپ جاتاقحانانىڭ جوعارعى قاباتتارىنا كوتەرىلسەم، سۋرەتشى ستۋدەنتتەر لوزۋنگتار جازىپ جاتىر ەكەن.

سونىمەن 17-ءسى كۇنى تاڭعى التىلار شاماسىندا الاڭعا شەرۋ تارتىپ باردىق. جولاي ادامدار قوسىلىپ جاتتى. ءبىز الاڭعا بارعان كەزدە 2 توپ تۇردى. كوپ ەمەس، شاعىن-شاعىن. ونىڭ ءبىرى - مال شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ، ءبىرى -  اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتتەرى ەدى. ولاردىڭ الاڭعا ءبىرىنشى بوپ باراتىن دا جوندەرى بار، سەبەبى، جاتاقحانالارى سول بەتكە جاقىن ورنالاسقان. ونىڭ ۇستىنە وندا وقيتىنداردىڭ كوپشىلىگى اۋىلدىڭ بالالارى عوي. ولار ەلىم دەگەندە جۇرەكتەرى ەرەكشە سوعاتىن رۋحى بيىك جىگىتتەر ەدى. كەيبىرەۋلەر ماعان: «سىزدەردىڭ قاستارىڭىزدا ۇستىنە قارا پالتو، قارا شلياپا كيگەن، قارا ۆولگا مىنگەن ۇلكەن كىسى ءجۇرىپتى عوي» - دەگەن ساۋال قويادى. بىراق، مەنىڭ باقىتبەك قۇرمانعوجاەۆ دەگەن دوسىم («جەلتوقسان» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى), «بۇل - تەرگەۋشىلەردى اداستىرۋ ءۇشىن ادەيى ويلاپ تاپقانىم ەدى» - دەدى عوي كەيىن. بىراق ول ءبارىبىر ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە وتىرىپ كەلدى. 16-سى كۇنى باقىتبەكتىڭ جانىندا بىرگە بولىپ، باسقا جاتاقحانالارعا بارىپ: «ەرتەڭ الاڭعا شىعامىز، جينالىڭدار» دەپ ۇگىت جۇرگىزگەن قۇرمانعازى، ءۇسىپحاندار دا ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە سوتتالدى عوي. مىسالى، ولار بەلگىلى ءبىر كىسىنىڭ نۇسقاۋىمەن بارعان جوق قوي جاتاقحانالارعا. وزدەرىنىڭ قالاۋلارىمەن باردى. بىزدە سول كەزدە كپسس تاريحى دەگەن ساباق بولدى، لوزۋنگ دايىنداعان سۋرەتشى جىگىتتەر سول ساباقتىڭ كىتاپتارىنان ءوزىمىز كوسەم دەپ جۇرگەن لەنيننىڭ سوزدەرىن جازدى. ولارعا: «ءار ۇلتقا - ءوز كوسەمى» دەپ جازىڭدار دەپ ەشكىم اقىل-كەڭەس بەرگەن جوق ەدى.

-  اعا، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە بايلانىستى تۇسىرىلگەن «اللاجار» فيلىمىندە پروفەسسور ەرعاليەۆ دەگەن بار ەدى عوي. باسىندا جاستاردىڭ جاعىنا شىعىپ سويلەگەنىمەن، كەيىن تاياق جەپ قاشىپ كەلگەن ستۋدەنتتەرىن ۇيىنە كىرگىزبەي قوياتىن... سونداي ۇستازدار بولدى ما؟

-  جالپى العاندا، وندايلار بولدى عوي. بىراق مەنىڭ ۇستازدارىم، پروفەسسور رابيعا قانىباەۆا، اسىلبەك ىحساندار ماعان ۇلكەن كومەك كورسەتتى. وسى كىسىلەردىڭ ارقاسىندا وقۋىمدى امان-ەسەن ءبىتىرىپ شىقتىم. مەنى ءار كۇن تەرگەۋگە شاقىرعان سايىن رابيعا اپايىم: «ميراتاي، سەن ايتقانىڭنان تانبا. ءبىز سەنىڭ جاعىڭدامىز. سەنى وقۋدان شىعارمايمىز» - دەپ دەم بەرەتىن.

-  اعا، وسىنداي بەيبىت شەرۋدىڭ اياعى قالايشا قانتوگىسكە اينالىپ كەتتى؟

-  بىزدەر اۋەل باستا الاڭعا بەيبىت ماقساتتا شىقتىق. قولىمىزدا ەشقانداي قارۋ جوق، ءوز پىكىرىمىزدى ايتامىز دەدىك. بىراق، ءبارى باسقاشا بولدى... «قوناەۆ قايدا كەتتi, ءوز ەركiمەن كەتتi مە؟ شاقىرىڭدار. ءوز اۋزىنان ەستيiك ءبارىن!» جاستاردىڭ وسى تالابى ۋاقىت وتكەن سايىن بۋىرقانعان ىزامەن شىعىپ جاتتى. بىراق قارسى جاقتان ەش جاۋاپ جوق. كۇن كەشكىرىپ قالدى. سوسىن بىزدەر «اق ۇيگە جاقىندايىق، ديمەكەڭدى كۇشپەن  ۇستاپ وتىرسا، شىعارىپ الايىق!» - دەستىك. ءبىز ەڭ الدىڭعى قاتاردا تۇرمىز، ارتىمىزدا حالىق لىق تولى، ءبارىمىز قول ۇستاسىپ الدىق، «بىزدە قارۋ جوق، قارۋسىز ادامعا ولار تيىسپەۋى كەرەك! تەك پروۆاكاتسياعا بەرىلمەڭدەر!» - دەپ ءجايلاپ جىلجىپ كەلە جاتقانبىز. الدىمىزدا تۇرعان قالىڭ اسكەرگە «ۆپەرەد!» دەگەن بۇيرىق بەرىلۋى مۇڭ ەكەن، دۋبينكالارىمەن بىزگە قارسى جۇگىردى. قارۋسىز ادامعا شابۋىل جاسامايدى دەگەنىمىز دالادا قالدى. قاشامىز دەپ جاستار ءبىر-ءبىرىن تاپتادى. مەن قارسىلىق بىلدىرمەك بولىپ ۇمتىلىپ ەدىم، باسقا تيگەن بىرنەشە سوققىدان قۇلادىم. ەسىمدى جيسام 3-4 سولدات سۇيرەپ الىپ بارا جاتىر، بىرەۋلەرى قوس بۇيىردەن تەۋىپ كەلەدى. سول كەزدە عوي كوز الدىما ۆيدەوكامەرانىڭ جارىعى تۇسەتىنى. (1-ءنشى سۋرەتكە قاراڭىز)

-  جازۋشى ديدار امانتاي جەلتوقسان جايلى «اقيقاتتى جوقتاۋ» اتتى شىعارماسىندا جاستاردىڭ اۋزىنان «مۇحتار، ءساتىمجان، ولجاس شىق جازۋشىلار ۇيىنەن! قان تامشىلاپ الدارىڭا كەلىپ تۇرمىز» دەپ ايتقىزاتىنى بار ەدى. جالپى، قازاق زيالىلارى جەلتوقساننىڭ سول قاھارلى كۇندەرىندە قانداي ۇستانىمدا بولدى؟

-  زيالى قاۋىمنىڭ ءبارى بىردەي بىزدەرمەن بولدى دەپ ايتا المايمىن. بىزبەن بىرگە مۇلدە بولمادى دەپ تە ايتۋعا بولمايدى. بولماۋىنىڭ دا ءوز سەبەبى بار.

زيالى قاۋىم دەگەندە... سول ۋاقىتتا تەلەديداردان سويلەگەن 1-2 كىسىنى بىلەم. «مۇنى ىستەپ جۇرگەن قازاقتىڭ بۇزاقى جاستارى عوي، ايتپەسە، ۇلتتاردىڭ دوستىعى ۇيىپ وتىرعان وداققا مۇنداي نارسەلەردى جاساۋعا بولا ما؟! بۇل مۇلدە اقىلعا سىيمايتىن نارسە!» - دەدى. ال قازىر باسقاشا سويلەپ ءجۇر... بىراق، مەن ولاردى كىنالاي المايمىن. يدەولوگيا ابدەن ساناعا ءسىڭىپ كەتكەن عوي.

ماسەلەن، مەنىڭ اكەم كوممۋنيست بولدى. ۇكىمەتكە ادال قىزمەت ەتتى. بىراق، 90 جىلدار جەتكەندە، وزدەرىنىڭ عۇمىرلارى تەككە كەتكەندەي كۇيگە ۇشىراپ، جۇرەكتەرىنە قاتتى سالماق ءتۇستى. سونى كوتەرە الماي قالدى دەپ ويلايمىن. اۋىر تيگەنى سونشا، ءبىر جىلداي ءۇنى شىقپاي، ەشكىممەن سويلەسپەي، ءومىرى ىستەپ كورمەگەن جۇمىسى - باقشادا توپىراق قوپسىتىپ، وسىمدىك وسىرۋمەن اينالىسىپ كەتتى. ءومىرى ءۇيدىڭ جۇمىسىنا باس اۋىرتىپ كورمەگەن ادام ەدى ول كىسى. تەك ۇكىمەتتىڭ جۇمىسى، كولحوزدىڭ شارۋاسى دەۋمەن جۇرەتىن. بىراق، «سەندەردىكى دۇرىس بولماعان كەزىندە»، دەپ  سول ادامدى قايتىپ كىنالايسىڭ،. ويتكەنى، ول ادامنىڭ قولىندا تۇرعان ەشتەڭە جوق.

تاريحتى جاسايتىن تۇلعالار. تۇلعالار قالاي بۇرادى، سولاي بولادى، قالاي جۇرەدى، حالىق سولاي كەتەدى. كەيىننەن  زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىستى سۇحباتتارىن وقىدىم. «سول كەزدە جاستاردى ءبىز كوتەرىپ ەدىك، الاڭعا ءبىز باستاپ بارىپ ەدىك» دەگەن سياقتى سوزدەرى دە ەستىلىپ قالىپ جاتادى. مىسالى، مەن سول كىسىلەردىڭ اتتارىن دا بىلمەيمىن، مۇمكىن الاڭنىڭ باسقا جاق شەتىندە جۇرگەن شىعار، مەن ولاردى كورمەي قالعان شىعارمىن. بەل ورتاسىندا ءجۇردىم دەگەن كىسىلەر بار، بىراق مەن بەل ورتاسىندا ەمەس، الاڭنىڭ شەتىندەگى تروتۋاردىڭ جيەگىندە بىزگە قىزىقتاپ قاراپ تۇرعانداردى كورگەم. ارا اراسىندا كۇلىپ قويىپ، «اقىماقتار-اي» دەپ مىسقىلداپ تۇرعان ادامدار دا بولعان. سول ۋاقىتتا كولبين كەلىپ جازۋشىلار وداعىندا جيىن وتكىزگەندە، كەيبىر جازۋشى اعالارىمىزدىڭ «ءسىزدىڭ كەلگەنىڭىز قانداي جاقسى بولدى! ءسىز كەلمەگەندە، مىنە، ءبىز قۇرىپ بارا جاتىر ەدىك» دەپ تىلەك ايتقاندارى دا بولىپتى.

-  اتتارىن اتاي المايسىز با؟

-  جوق، كەيىن وزدەرىڭ ءبىلىپ الارسىڭدار.

-  وتتو بيسماركتىڭ «توڭكەرىستى دانىشپاندار دايارلايدى، فاناتيكتەر جۇزەگە اسىرادى، قىزىعىن ازعىندار كورەدى» دەگەن اششى كەكەسىندى تۇجىرىمى بار ەدى. توڭكەرىستى جۇزەگە اسىرۋشى رەتىندە وسى ءسوزدىڭ قانشالىقتى اقيقاتى بار دەپ ويلايسىز؟

-  بيسماركتىڭ ايتقانى دۇرىس دەپ ويلايمىن. «توڭكەرىستى دانىشپاندار دايارلايدى» - دەي مە؟ دانىشپان دەگەن وتە ۇلكەن ماعىنا بەرەدى عوي، ەڭ بولماعاندا تۇلعا دەپ الايىق. مەن تۇلعا دەپ تەك اتى شىعىپ، ەل الدىندا جۇرگەن ادامداردى عانا ايتا المايمىن. حالىق تۇلعانى قولدان جاسايدى. تۇلعالار ءبىزدىڭ ورتامىزدا ءجۇر. قولدان جاسايمىز دەگەننەن شىعادى، ءبىز ءبىر تانىمايتىن دەپۋتاتتى سايلايمىز، ول پارلامەنتكە بارىپ تۇلعا بوپ وتىرا قالادى. ءبىتىرىپ وتىرعان ءىسى بولماسا دا...

كوتەرىلىستى تۇلعا دەۋگە تۇرارلىقتاي اتى بەلگىسىز بولسا دا كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جىگىتتەر باستادى. بىرەۋ بىزگە سىرتتان كوسەم اكەپ بەرگەن جوق. شىنىمەن، فاناتتار ىسكە اسىردى.

حالىق كىمنىڭ ءسوزى ءوتىمدى بولسا، سوعان جىعىلادى. زامانىندا لەنيننىڭ ءسوزى ءوتىمدى بولدى ما، لەنيننىڭ جاعىنا ءوتتى. گيتلەردىڭ ساياساتى دۇرىس ەمەس بولسا دا، ارتىنان ميلليونداعان ادام ەردى. «قىزىعىن ازعىندار كورەدى» دەگەنگە اسا كەلىسە المايمىن. ويتكەنى، تاۋەلسىزدىكتىڭ قىزىعىن بارشامىز كورىپ وتىرمىز، كەيىنگى ۇرپاق كورمەك.

-  اشارشىلىقتان، رەپرەسسيادان، سوعىستان ابدەن قاجىپ، جاسىپ قالعان حالىقتىڭ جاستارىن الاڭعا تەك قوناەۆتىڭ جۇمىستان الىنعانى الىپ شىعا الماسا كەرەك. وعان ۇزاق يدەيالىق دايىندىق كەرەك. جالپى قازاق جاستارىن وسىنداي بيىك رۋحپەن يمپەرياعا قارسى تۇراتىنداي جىگەرلى ەتىپ تاربيەلەگەن قانداي كۇش؟ جالپى سول كەزدەگى سىزدەردىڭ ورتايعان رۋحتارىڭىز بەن قاندارىڭىزدى تولتىرۋعا سەبەپشى بولعان زيالى قاۋىمنىڭ شىعارمالارى ما؟ جاستار كىمدەردىڭ شىعارمالارىن تىم جاقسى كورىپ وقۋشى ەدى؟

-  جىگەرلى ەتىپ تاربيەلەگەن قانداي كۇش دەيسىڭدەر مە؟ سەندەر اسكەردە بولىپ پا ەدىڭدەر؟

-  جوق

-  مەن چەحوسلوۆاكيادا بولدىم. قازاق بالالار وتە از بولدى قاتارىمىزدا. بىراق، قاي-قايسىسى دا ەشكىمگە بەكەر جۇعىسپايتىن، بىرەۋ سەبەپسىز تيىسسە، قاراپ قالمايتىن نامىسشىل بولدى. وزگە ۇلت وكىلدەرى كوپ بولدى. ورىستار، وزبەكتەر، بەلارۋستار، تاۋ حالىقتارى...ت.ب. ولاردىڭ اراسىندا ءالجۋاز، قورقاقتارى كوبىرەك ەدى. ءبىر-ءبىرىن كەز كەلگەن ۋاقىتتا ساتا سالۋعا دايىن تۇراتىندارى، وتىرىك ايتاتىندارى كوپ بولدى. بىراق، قازاقتان وندايدى بايقامادىم.

قازاقتىڭ ءبىلىمسىز دەگەنىنىڭ ءوزى وزگەلەردىڭ ءبىلىمدى دەگەندەرىنەن وق بويى وزىق تۇراتىن. قاراپايىم عانا مىسال ايتايىن. اسكەردە ساياسي ساباق وتەدى. سوندا ءار ۇلتتىڭ وكىلدەرىن شىعارىپ الىپ ءوزىنىڭ تۋعان جەرلەرى قايدا ورنالاسقانىن كارتا ارقىلى كورسەتىپ بەرۋلەرىن سۇرايدى. ماسەلەن، ءبىلىمسىز دەگەن قازاققا الماتىنى كورسەت دەسە، ول الماتىنى عانا ەمەس، ءتىپتى تالدىقورعاندى قويىپ، قاپال اۋدانىن ءدال تابادى. ويتكەنى، قازاقتىڭ جەرىنە دەگەن، وتانعا دەگەن ساعىنىشى قاي كەزدە دە باسىلمايدى، ەرەكشە بولادى. سوسىن ورىستى كارتانىڭ الدىنا شىعارىپ رەسەيدىڭ ءوزىن كورسەت دەسە، ول امەريكانى كورسەتەدى، وزبەككە تاشكەنتتى تاۋىپ بەر دەسە، افريكا جاققا كەتىپ قالادى. ۇستاز باسىنان تاياقپەن قويىپ قالىپ «قازاق ءوز جەرىن كورسەتىپ تۇر، سەن نەگە كورسەتە المايسىڭ؟» دەپ ۇرىسسا، «احا» دەپ قويىپ، سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت جاقتان ىزدەپ كەتەدى تاشكەنتىن.

ءبىز وتە زەيىندىمىز. بىراق، قوي سىندى مومىنبىز. دەسەك تە، جەمە-جەمگە كەلگەندە ءبىر تۋدىڭ استىنان تابىلامىز. ويتكەنى، بىزدە بابانىڭ قانىمەن، انانىڭ سۇتىمەن سىڭگەن قاسيەت بار. ول قاسيەت - وتانعا دەگەن ەرەكشە ماحاببات. ءبىزدى الاڭعا الىپ شىققان دا سول تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بولسا كەرەك.

كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا، ءپىسىپ-جەتىلۋىنە ءبىلىم كەرەك. بىلىممەن ۇشتالعان كوزقاراس نىق بولادى. دەگەنمەن، زامانداستارىمنىڭ ءبارى كىتاپقۇمار بولدى دەپ ايتا المايمىن. بىراق، الدىڭعى بۋىن اعالاردىڭ شىعارمالارىنىڭ اسەرى بولدى. بالا كەزدەن كوركەم ادەبيەتكە قۇشتار بولدىق. ون ءبىر، ون ەكى جاسىمدا «كوشپەندىلەردى» وقىدىم. ءالى ەسىمدە، 2 اپتا بويى كۇندىز وقىعانىمدى، تۇندە تۇسىمدە كورىپ ءجۇردىم. رۇستەم داستانى، الپامىس، قوبلاندى، وسىلاردىڭ ءبارى نامىستى ەتىپ ءوسىردى ءبىزدى. ماعاۋيننىڭ «الاساپىرانى»، سوفى سماتاەۆتىڭ «ەلىم-ايى»، قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ «سوڭعى كوشى». وسى شىعارمالاردىڭ جاستارعا ۇلكەن اسەرى بولدى.

- ماكياۆەلليدىڭ «ۇزاق ۋاقىت قۇلدىقتا بولعان حالىق ەلىنە دەگەن قۇشتارلىقتان، وتانسۇيگىشتىك پەن يماندىلىقتان ايىرىلىپ، جالتاق، ءتىل العىش، جاعىمپاز بولادى.  مۇنداي  حالىق كەزدەيسوق جاعدايدا تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزسە، ول ەركىندىكتى دە پايدالانا المايدى» دەگەن ءسوزى بار ەدى. وسى ءسوز ءبىزدىڭ قوعامعا تۋرا كەلەتىندەي.

- يا، تۋرا كەلىپ تۇر. مەن سىزگە ءبىر مىسال ايتايىن، ءبىز جاڭادان تاۋەلسىزدىك العاندا، ءبىر ۇلەن باسشىعا مەنىڭ ءبىر تانىسىم شوپىر بولعان. ءبىر كۇنى الگى باستىق اعامىز ۇيىنە قوراپ-قوراپ بانان الىپ، 1-2 قورابىن شوپىرىنا بەرىپ، بالا-شاعاڭا اپار، ءدام اۋىز ءتيسىن دەگەن كورىنەدى. ول ۇيىنە اكەپ تاستاپ كەتكەن. كەشكە جاقىن كەلسە، جەڭگەمىز قازانعا باناندى سالىپ، ەت اسقانداي قايناتىپ جاتسا كەرەك. تاۋەلسىزدىكتى  ءبىز باناندى قالاي جەۋدى بىلمەگەن سول جەڭگەمىز سياقتى قابىلدادىق. ءتىپتى كۇنى بۇگىنگە دەيىن تاڭسىق دۇنيە سياقتى. وسىنىڭ ءبارى كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ اسەرى عوي. سودان ءالى ارىلا الماي ءجۇرمىز. مىسالى، ول كەزدە كەز كەلگەن نارسە ديفيتسيت بولاتىن ەدى. ستۋدەنت كەزىمىزدە موسكۆاعا بارعاندا، اپەلسيندى تۇك كورمەگەندەي اكەلەتىنبىز. 36-شى شاي دەگەن بار ەدى، شەشەم تاپسىرىپ ەدى عوي دەپ، وعان دا كەزەككە تۇرىپ، قىرىلىپ جاتۋشى ەك. سونىڭ بارىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ورىس ءتىلىن ءبىلۋ كەرەك بولدى. ورىسشا بىلمەسەڭ، نان تاۋىپ جەي المايتىنسىڭ. ونىڭ ۇستىنە قازاقشا سويلەسسەڭ ورىستاردىڭ چتو-و-و دەپ جەكىرۋى ۇيرەنشىكتى نارسە ەدى. ەتىمىز وعان داعدىلانىپ كەتكەن، ايتەۋىر، ءبارى سولاي  بولۋ كەرەكتەي، ورىسشا بىلمەسەڭ بىلمەگەنىڭە ۇيالۋىڭ كەرەك سياقتى سەزىلەتىن. مەن ينتەرناتتا جاتىپ وقىدىم. ورىستار ءبىزدى  «ينكۋباتور» دەپ مازاقتايتىن. سەبەبى بىركەلكى  كيىنەتىنبىز.  قالادا جيىرما مەكتەپ بار، 19-ى ورىسشا. كەيدە قىدىرىپ شىققاندا، ورىستارعا تاپ بوپ قالامىز، جابىلىپ ساباپ كەتەدى. سوسىن قازاق بالالارى بوپ جينالىپ شىعىپ، «ينكۋباتوردىڭ» كوكەسىن كورسەتەتىنبىز.

ءالى ەسىمدە،  2 سىنىپتا وقىپ جۇرگەن كەزىم، دۇكەنگە وشىرگىش الۋعا باردىم. ساتۋشى - ورىس ايەل. ءداۋ، شاشى ساپ-سارى، بۇيرا‑بۇيرا، كوزىن كوكپەڭبەك قىلىپ بوياعان، ەرنى قىپ‑قىزىل. بارا سالىپ:

- دايتە،  منە، ۋچيرگيش ‑  دەدىم (ورىسشاسى سولاي ەكەنىنە وزىمشە سەنىمدىمىن).

- چتو!!! - دەپ ايعايلاعاندا شوشىپ كەتتىم، سوسىن دۇكەننەن شىعىپ، ءوزىمدى قىلمىس جاساپ قويعانداي سەزىنىپ، ەسىكتەن شىعا تۇرا قاشتىم. امالسىز قايتىپ بارا جاتسام، قالادا تۇراتىن بەكەتاي دەگەن كلاستاسىم الدىمنان شىقتى. قايدان كەلەسىڭ؟ وشىرگىش العىم كەلەتىنىن ايتىپ ەدىم، ول كىردى دە،  «دايتە منە رەزينۋ» - دەدى دە، الگىنى الا سالدى. مەن سوندا ءوزىمدى اقىماق، توپاس، ءبىلىمسىز  سەزىندىم.

- تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما جىلدىعى قارساڭىندا، ءبىزدىڭ حالىقتىڭ، جالپى مەملەكەتتىڭ قازىرگى جاعدايى كوڭىل تولارلىقتاي ما؟

- ءبىز - تاۋبەشىل حالىقپىز عوي، بارعا شۇكىرشىلىك ەتەمىز. بىراق، «ءبىز تاۋەلسىزبىز، ءبىز ەگەمەندىمىز» - دەگەن سوزدەردى قايتا-قايتا ايقايلاپ ۇرانداتۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن. 20 جىل از ۋاقىت ەمەس. تاۋەلسىزدىك ءبىزدىڭ سانامىزعا سىڭەتىن، ەتتەن ءوتىپ، سۇيەككە جەتەتىن كەز باياعىدا بولعان. ال، ءبىز ءالى كۇنگە جالتاقپىز. تاۋەلسىزدىگىمىزدەن گورى تاۋەلدىلىگىمىزگە كوبىرەك سەنگىمىز كەلىپ تۇرادى. بيلىكتىڭ ءوزى الدەبىر تىلسىم كۇشكە تاۋەلدى سەكىلدى. حالىقتىڭ ەرتەڭگى كۇنىنە دەگەن نىق سەنىمى جوق. ولارعا شىندىقتى ايتاتىن اقپارات قۇرالدارى دا كەمدە-كەم. تەلەارنالار كىلەڭ قازاقتى ماسقارالايتىن، قازاقتىڭ كەمپىر‑شالدارىن كەلەكە ەتىپ، ەركەگىن ايەل عىپ كيىندىرۋدەن باسقاعا فانتازياسى جەتپەيتىن،  قازاقتى اقىماق، جابايى قىلىپ كورسەتەتىن جىن ويناقتارعا تولىپ كەتتى. «كۆن» (بىرەن-ساران شىنايى دارىندىلارى بولماسا), «ماسساعان»، «اۋىلباي فم». تەلەارناعا جاڭا باستىق كەلسە، ەسكى باسشىلىقتىڭ كەزىندەگى جاقسى باعدارلامالاردى جاۋىپ تاستاۋ ادەتكە اينالعان. مىسالى، كەزىندەگى بەكبولات تىلەۋحاننىڭ «قازاقستان-1» دە جۇرگىزگەن ءدىن تۋرالى باعدارلاماسى، بەكجان تۇرىس وينايتىن «ۇيات بولماسىن»، قاسىمنىڭ «شىننىڭ ءجۇزى»، سانجاردىڭ «التىن ساقاسى»، «كۇلتوبە»، بەيبىت قۇسانبەك جۇرگىزگەن «ءتىل»، باقىت بەدەلحانۇلى جۇرگىزگەن ساياتشىلىق تۋرالى باعدارلامالار قانداي كەرەمەت ەدى! ال، ولاردىڭ ورنىن قازىر نە باستى؟ قانداي باعدارلامالار كوبەيىپ جاتىر قازىر؟! كىلەڭ ىرجاڭ-تىرجاڭ، وزدەرى ايتقان ازىلسىماقتارىنا وزدەرى ىرجالاقتاپ ءماز بولادى. اۋەلدە «7 كانال» قازاقشا باستالىپ ەدى، كەيىن ونىڭ دا ورىسشاسى كوبەيىپ، باسقالاردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. مىقتادىم دەگەندە قول جەتكىزگىسى كەلەتىندەرى شەت ەلدىڭ، ورىستىڭ باعدارلامالارىن قايتالاۋعا تىرىسىپ باعۋدا. بىراق، ونىسى دا ماردىمسىز ەلىكتەۋدەن اسپايدى.

وسى استانادا ءبىر قارىنداس بار (اتىن ۇمىتىپ تۇرعانىم) جەلتوقسانعا قاتىسقان، قۇرمانعازى دەگەن جىگىت ەكەۋى (ول دا جەلتوقسانشى), بىلتىر 16 جەلتوقساندا نە بولىپ جاتىر ەكەن دەپ الاڭعا بارعان عوي. سويتسە، تاۋەلسىزدىك الاڭىندا گۋلەگەن جەلدەن باسقا ەشتەڭە جوق دەيدى. ال، جاڭا جىل دەسە، بىزدە قالاي دايىندىق جاسايدى، ەكى اي بۇرىن قالانى بەزەندىرە باستايدى، جاڭا جىلدىق شىرشانى پرەزيدەنت ءوزى جاعىپ بەرەدى، بوكال سوعىستىرىپ تۇرىپ ءسوز سويلەيدى. ال 16 جەلتوقسان - مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى عوي. سول كۇنى الاڭدا ەشكىم جوق. تەك ۇيتقىپ جەل سوعىپ تۇر دەيدى. كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىزشى! قۇداي-اۋ، مەرەكە ەمەس پە؟! ونى تويلاپ جاتقان ءبىر ادام بولماسا، وندا ول كۇندى نەگە تاۋەلسىزدىك كۇنى دەپ اتادىق؟!

-  سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

- ساۋ بولىڭدار، جىگىتتەر!

سۇحباتتاسقاندار - ەربول الشىنباي

جاسۇلانبەك مايلىباي

«اباي-اقپارات»