رەسەي ەكونوميستەرى قىركۇيەك-قازان ايلارىندا رۋبل دەۆالۆاتسيالانادى دەپ بولجايدى. كورشى ەل ۆاليۋتاسىنىڭ السىرەۋى تەڭگەنىڭ تەرىس ديناميكاسىنىڭ قاۋپىن تۋدىرادى. ءبىزدىڭ ۆاليۋتانىڭ باعامى قالاي وزگەرەدى جانە مەملەكەتكە تەڭگەنىڭ نىعايۋىن قالاي ىنتالاندىرۋ كەرەك؟ بۇل تۋرالى «finreview.info» ساراپشىلارى جازىپتى.

سوڭعى اپتالاردا رەسەي ءرۋبلىنىڭ السىرەۋى جاڭا دەۆالۆاتسيا تۋرالى قاۋەسەتتەردى تۋدىردى. جىل باسىنان بەرى رۋبل 21%-عا السىرەپ، تۇرىك ليراسى، برازيليا رەالى جانە وڭتۇستىك افريكا راندىمەن بىرگە ەڭ كوپ زارداپ شەككەن ۆاليۋتالار توبىنا كىردى. بىرنەشە كۇن بۇرىن ينتەرنەت كەڭىستىگىندە رەسەي ءرۋبلىنىڭ تاعدىرى تۋرالى قاراما-قايشىلىقتى بولجامدار پايدا بولدى. كەيبىر ساراپشىلار ونىڭ ۋاقىتشا نىعايۋىن بولجايدى، ال باسقالارى رەسەيلىك بانكتەردىڭ دوللارمەن ەسەپتەسۋدەن باس تارتۋىن ايتادى.

قازاقستاننىڭ ساۋدا سەرىكتەستەرى رەتىندە رەسەي ۆاليۋتاسىنىڭ السىرەۋى تەڭگە ءۇشىن تەرىس ديناميكا تاۋەكەلدەرىنە الىپ كەلەدى.

تەڭگە باعامى قالاي وزگەرەدى؟

ەڭ ايقىن فاكتور - پاندەميادان كەيىنگى كەزەڭ. ينفەكتسيا تارالۋىنىڭ ەكىنشى تولقىنىن بولدىرماۋعا بولادى جانە ونداي جاعدايدا شەكتەۋ شارالارىن قايتا ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى تۋىندامايدى. الايدا، تاعى ءبىر جاعداي بولۋى مۇمكىن، ول - ەگەر ازيا مەن ەۋروپا ەكىنشى رەت كارانتينگە جابىلسا، رەسەي دە جابىلادى دەگەن ءسوز. بۇل ەل ىشىندە جاڭا تۇراقتاندىرۋ شارالارىن ەنگىزۋگە الىپ كەلەدى، ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ قالپىنا كەلۋىن ايتارلىقتاي باياۋلاتۋى مۇمكىن.

كەلەسى تاۋەكەل - مۇناي نارىعىنداعى جاعدايدىڭ ناشارلاۋى. قازىر مۇناي باعاسى ءالى دە ەكسپورتتاۋشى ەلدەردىڭ وپەك+ اياسىندا قول جەتكىزىلگەن كەلىسىمدەردى ورىندالۋىنا بايلانىستى. ول بۇزىلعان جاعدايدا Brent باعاسى 35-40 اقش دوللارعا دەيىن ءتۇسۋى مۇمكىن. بۇل ءوز كەزەگىندە رۋبل باعامىن السىرەتەدى.

ءۇشىنشى تاۋەكەل - رەتىندە رەسەيدىڭ ورتالىق بانكىنىڭ بازالىق مولشەرلەمەنى مينيمۋمعا دەيىن، ياعني 4,25%-عا تومەندەتكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. ادەتتە بۇل دەپوزيتتەردىڭ كىرىستىلىگىنىڭ تومەندەۋىنە جانە نەسيەلەردىڭ قول جەتىمدىلىگىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى ەكونوميكاداعى ەركىن اينالىمداعى اقشا ماسساسىنىڭ ارتۋىنا اكەلەدى. بۇل تاۋارلار مەن قىزمەتتەردى ساتىپ الۋعا كوپ اقشا جۇمسالاتىنىن بىلدىرەدى. ياعني، ەل ىشىندە رۋبل سۇرانىسقا يە بولا باستايدى، بىراق ينۆەستورلار ءۇشىن ونىڭ تارتىمدىلىعى تومەندەيدى، ويتكەنى دامىعان ەلدەردىڭ ۆاليۋتالارىمەن ديففەرەنتسيال تارىلادى.

ءتورتىنشى قاۋىپ - رەسەيگە قارسى جاڭا سانكتسيالار ەنگىزۋ قاۋپى، جانە بۇل ەشقاشان ۆاليۋتاعا وڭ اسەر ەتپەيدى.

رەسەي ۆاليۋتاسى ۇلكەن جيىرمالىقتاعى ەڭ قۇبىلمالى ۆاليۋتا

بۇل ءرۋبلدىڭ قۇبىلمالىلىعىن كۇشەيتەتىن رەسەيدە جۇرگىزىلىپ جاتقان قۇبىلمالى ساياسات جاعدايىنداعى جاڭا سانكتسيالار قاۋپى. سوندىقتان جاڭا سانكتسيالار ەنگىزىلۋ قاۋپىن ەسكەرۋى كەرەك. كەيبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، اقش-تاعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ اياقتالعانعا دەيىن رەسەيگە قارسى سانكتسيالار ەنگىزىلمەيدى. تيىسىنشە، رۋبل ءوز پوزيتسياسىن ۋاقىتشا نىعايتا الادى. ونىڭ اقش دوللارىنا قاتىستى باعامى شامامەن 7%- عا ءوسىپ، 70 رۋبلگە جەتۋى مۇمكىن.

الايدا، ەگەر سانكتسيالار قابىلدانسا، رەسەيلىك بانكتەر ءۇشىن ەسەپ ايىرىسۋدى اقش دوللارىمەن جۇرگىزۋ مۇمكىندىگىنەن تولىعىمەن ايرىلۋ قاۋپى كۇشەيەدى. بۇل 2018 جىلى رەسەيدىڭ بانك جۇيەسىنە شەكتەۋلەر تۋرالى امەريكاندىق زاڭ جوبالارىنا بايلانىستى. قابىلدانعان شارالار سەگىز ءىرى مەملەكەتتىك بانكتەرگە سوققى بەرۋى كەرەك-ءتى. ەكونوميستەر ورتالىق بانكتىڭ التىن رەزەرۆتەرىنىڭ ءوسۋىن ءدال وسى قاۋىپپەن بايلانىستىرادى. سوڭعى التى جىلدا رەسەيدەگى التىن قورى 120%- عا ءوسىپ، 2,3 مىڭ تونناعا جەتتى.
الايدا، 2020 جىلدىڭ ساۋىرىندە مۇناي دوللارلارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن جابۋ ءۇشىن ونىڭ ەكسپورتىنان تۇسەتىن كىرىستەرمەن التىن ساتىپ الۋدى توقتاتتى. ۇكىمەت ەلدە وندىرىلگەن بارلىق باعالى مەتالداردى اكەتۋگە جول اشىپ، كەنشىلەرگە ليتسەنزيالار بەرە باستادى.

بىراق رۋبل ءوزىنىڭ وتىمدىلىگىن جوعالتا ءتۇستى. ال تامىز ايىنىڭ سوڭىندا عانا رەسەي ۆاليۋتاسى قايتا ساتىلا باستادى. بۇعان بىرنەشە فاكتورلار سەبەپ بولعان. بۇل گەوساياسي سالاداعى بەلگىسىزدىكتىڭ جوعارىلاۋى، تولەم بالانسىنىڭ ناشارلاۋى، رەزيدەنت ەمەستەر ءۇشىن فەدەرالدى نەسيە وبليگاتسيالارىنىڭ تارتىمدىلىعىنىڭ تومەندەۋى جانە كارانتيندىك شارالار الىنىپ تاستالعاننان كەيىن يمپورت پەن سىرتقى ءتۋريزمنىڭ جاندانۋى.

الايدا، مۇناي باعاسىنىڭ ءوسۋىن بولجاي وتىرىپ، كەيبىر ساراپشىلار ءالى دە ءرۋبلدىڭ ءوسۋى تۋرالى ۇستانىمدى ۇستانادى. بۇل ەڭ الدىمەن، بەيرۋتتەگى وقيعالارمەن جانە اقش-تاعى كومىرسۋتەك قورى 9,4 ميلليون باررەلگە تومەندەگەنى تۋرالى ايتىلعان اقپاراتپەن بايلانىستى.

مۇناي باعاسى وسپەۋى مۇمكىن، ال ونىڭ ورتاشا قۇنى جىل سوڭىنا دەيىن 42,75 اقش دوللارى دەڭگەيىندە ساقتالادى. وپەك + ەلدەرى كوكتەمدە 1 شىلدەگە دەيىن جۇمىس ىستەيتىن ءوندىرىستى قىسقارتۋ تۋرالى كەلىستى. ياعني، كەلەسى ايلاردا ولار شەكتەۋ شارالارىن بىرتىندەپ جەڭىلدەتىپ، سۇرانىستى پروپورتسيونالدى تۇردە ءوندىرۋدى باستايدى.

قازىر مۇناي نارىعى ءىس جۇزىندە تۇراقتاندى. 2020 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا الەمدىك مۇناي قورىنىڭ تاۋلىگىنە 6,4 ملن باررەلگە دەيىن وسۋىنەن كەيىن نارىقتا توقىراۋ سەزىلدى. ال ەكىنشى جارتىجىلدىقتا ول شامامەن تاۋلىگىنە 4,2 ملن باررەلگە تومەندەيدى.

ارينە، ۋاقىت وتە كەلە مۇنايدىڭ قۇنى 60 دوللارعا ورالۋى مۇمكىن، بىراق بۇل بىرتىندەپ بولادى. نارىقتاعى اعىمداعى باعا بەلگىلەۋشىلەر - يمپورتتاۋشىلار مەن مۇناي وندىرۋشىلەردىڭ كونسەنسۋسى.  ماسەلەن، الەمدىك ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ جاعدايىندا ەلدەرگە ومىرلىك قاجەتتى ەنەرگيا كوزى بولىپ تابىلاتىن ارزان كومىرسۋتەكتەر قاجەت. تىم قىمبات مۇناي ەكونوميكالىق ءوسۋدى باياۋلاتادى. ال تىم ارزان مۇناي وندىرۋشىلەر ءۇشىن ءتيىمسىز. سوندىقتان يمپورتتاۋشىلار مەن ەكسپورتتاۋشىلاردى قاناعاتتاندىراتىن تەپە-تەڭدىك قۇنى 40-60 اقش دوللاردى قۇرايدى.

وسىلايشا، جىل سوڭىنا دەيىن مۇناي باعاسى تۇراقتى بولىپ قالادى. سونىمەن، كومىرسۋتەكتەر نارىعى ءرۋبلدىڭ نىعايۋىن قامتاماسىز ەتپەيدى، كەرىسىنشە، رەسەي ەكونوميكاسى مۇناي دوللارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن جاۋىپ، التىن رەزەرۆتەرىن جوعالتادى.

1 رۋبل – 90 دوللار بولۋى مۇمكىن

قازىر ءرۋبلدىڭ قانشالىقتى دەۆالۆاتسيالاناتىنىن بولجاۋ قيىن، ويتكەنى ۆاليۋتاعا اتالعان فاكتورلاردىڭ قىسىم دەڭگەيى ولاردىڭ ماسشتابىنا بايلانىستى. الايدا، قازىردىڭ وزىندە جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن رەسەي ۆاليۋتاسى ءوز پوزيتسياسىن ءبىر اقش دوللارى ءۇشىن 80-85 رۋبلگە دەيىن السىرەتەتىنى انىق. ەپيدەميولوگيالىق جاعداي قايتادان ناشارلاعان جانە رەسەيگە قارسى ءىرى سانكتسيالار ەنگىزىلگەن جاعدايدا، اقش دوللارى ءۇشىن 90 رۋبل بەلگىسىنە جەتۋ مۇمكىن ەمەس.

تەڭگە دەۆالۆاتسيالانا ما؟

كوپتەگەن قازاقستاندىقتى تەڭگەنىڭ الداعى ۋاقتا نە بولاتىنى تولعاندىرادى. ويتكەنى، جەلىدە تەڭگەنىڭ رۋبلگە بايلانىسى تۋرالى اقپارات كوپ. بۇل ءبىزدىڭ ۆاليۋتامىزدىڭ رەسەيدەن كەيىن دەۆالۆاتسيالانۋى مۇمكىن دەگەن پىكىرتالاس تۋدىرادى. دەمەك، ۆاليۋتالاردى بايلانىستىرۋ، تەڭگەنىڭ رۋبل سياقتى قۇندىلىعى مەن تۇراقتىلىعىنا يە بولۋى كەرەك دەگەندى بىلدىرەدى. ارينە، رەسەي ۆاليۋتاسى تەڭگەگە اسەر ەتەدى، ويتكەنى رەسەي قازاقستاننىڭ نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەسى.  الايدا فاكت بويىنشا ۆاليۋتالاردىڭ بايلانىسى جوق، ويتكەنى جىل باسىنان بەرى رۋبل اقش دوللارىنا قاتىستى 21%- عا، ال تەڭگە 11,4%- عا السىرەدى. بۇل رەتتە ءبىزدىڭ ۆاليۋتامىزدىڭ رەسەيلىك ۆاليۋتاعا قاتىستى باعامى ءبىر رۋبل ءۇشىن 5,3 تەڭگەدەن 6,2 تەڭگەگە دەيىن قۇبىلدى.

ءبىزدىڭ ايىرباس باعامىمىز مۇناي باعاسىنىڭ قوزعالىسىن، شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار اعىنىن جانە كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيانىڭ تارالۋىمەن بايلانىستى جاعدايدى قوسا العاندا، جەرگىلىكتى جانە سىرتقى فاكتورلاردان قالىپتاسادى. تيىسىنشە، وسى فاكتورلاردىڭ تۇراقتانۋىن ەسكەرە وتىرىپ، جىل سوڭىنا دەيىن ءبىر اقش دوللارى ءۇشىن 410 تەڭگەدەن 430 تەڭگەگە دەيىنگى ارالىقتا بولاتىن تەڭگە باعامىنىڭ تۇراقتىلىعى تۋرالى ايتۋعا بولادى.

قازاقستان ۆاليۋتاسى ءوز جاعدايىن نىعايتا الادى

قازاقستاندىق ۆاليۋتانى نىعايتۋ قارجى نارىعى قالپىنا كەلىپ، ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورلارىنىڭ ءوسۋى قايتا باستالعان جاعدايدا عانا مۇمكىن بولادى. البەتتە، جىل سوڭىنا دەيىن مۇناي قۇنى بۇرىنعى 60 اقش دوللارى  دەڭگەيىنە ورالمايدى، ياعني قازاقستانعا ەكونوميكانىڭ شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورىن، اتاپ ايتقاندا، شوب-تى دامىتۋ قاجەت.

الايدا، داعدارىس كەزەڭىندە مەملەكەت ەكونوميكانى اۋقىمدى تۇردە سۋبسيديالاي المايدى، ويتكەنى بۇل قاراجات نارىقتى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قاجەت. سوندىقتان قازىر شەتەلدىك كاپيتالدى تارتۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. بىراق سوڭعى ايلاردىڭ كورسەتكىشى 2020 جىلى جاھاندىق ينۆەستيتسيالىق اعىنداردىڭ 40%-عا تومەندەگەنىن كورسەتەدى.

باسقاشا ايتقاندا، ەلدەر ينۆەستيتسيالار جارىسىن باستايدى. بۇل ماسەلەدە قازاقستاننىڭ «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى تۇرىندەگى ءسوزسىز ارتىقشىلىعى بار.

رەسمي جۇمىس ىستەگەن ەكى جىلدىڭ ىشىندە قارجى ورتالىعى شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ نازارىن اۋداردى. سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا الەمنىڭ 42 ەلىنەن 545 كومپانيا احقو قاتىسۋشىلارى بولعان. قارجى ورتالىعىنىڭ قاتىسۋشىلارى 444 ملن اقش دوللارىن ينۆەستيتسيالاعان. اقش دوللارىن قارجى تەحنولوگيالارىن دامىتۋ، قۇرىلىس، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە وڭدەۋ ونەركاسىبى سياقتى قازاقستاندىق سەكتورلارعا بولگەن.

بۇل ورايدا ينۆەستورلار قازاقستان ەكونوميكاسىنا ودان ءارى ينۆەستيتسيا سالۋعا نيەتتى ەكەنىن، ال ينۆەستيتسيالىق تۇسىمدەر كولەمى تاياۋ ۋاقىتتا 3,5 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن ءوسۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.

قارجى ورتالىعى سونىمەن قاتار ينۆەستورلارعا كاسىپورىندى نەمەسە جوبانى باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرمەي، ەكونوميكانىڭ ءوسۋىن ىنتالاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن پورتفەلدىك ينۆەستيتسيالاردى دامىتادى. Astana International Exchange (AIX) بيرجاسى ارقىلى تارتىلعان كاپيتال كولەمى شامامەن 4,6 ملرد اقش دوللارىنا جەتكەن.

وسىلايشا، قىسقا ۋاقىت ىشىندە احقو جاھاندىق قارجى جۇيەسىنە ينتەگراتسيالانۋ ءۇشىن قاجەتتى ينفراقۇرىلىمدى ازىرلەپ قانا قويماي، ينۆەستورلاردىڭ سەنىمىنە دە قول جەتكىزدى. ونىڭ ودان ءارى دامۋى ەكونوميكانىڭ وسۋىنە، قارجى سەكتورىنىڭ نىعايۋىنا ىقپال ەتەتىن بولادى جانە سونىڭ سالدارىنان تەڭگە باعامىنىڭ كۇشەيۋىنە الىپ كەلەدى.

Abai.kz