وسىدان بەس كۇن بۇرىن قازاقستاننىڭ قوس بىردەي وداقتاسى ازەربايجان (تۇركى كەڭەسى) مەن ارمەنيا (ۇقكۇ، ەاەو) وتىز جىل بويى داۋلاسىپ كەلە جاتقان تاۋلى قاراباق قايتادان وت پەن وق بۇرقىراعان سوعىس دالاسىنا اينالدى. ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىندا ناعىز سوعىس باستالدى.

بۇگىن بەسىنشى كۇن. قارۋلى قاقتىعىستار توقتاعان جوق. ەكى تاراپتان دا ونداعان ادام قازا تاۋىپ، جۇزدەگەن ادام جاراقات العان. قازا تاپقانداردىڭ اراسىندا بەيبىت تۇرعىندار مەن بالالار دا بار. مۇنى ەكى جاق تا مويىندادى. بىراق، ناقتى سانىنا قاتىستى اقپاراتتار ءارتۇرلى.

راس، قازىر ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىندا قارۋلى قاقتىعىستار عانا ەمەس، اقپاراتتىق سوعىس تا ءجۇرىپ جاتىر. قانشا تەحنيكا جويىلدى؟ قانشا ادام قۇربان بولدى؟ ناقتى دەرەكتەر جوق. ال قولدا بار دەرەكتەر سىڭارجاق نەمەسە قاراما-قايشىلىقتارعا تولى. قازىر باكۋ مەن ەرەۆان ايماقتاعى احۋالدىڭ ءورشىپ كەتۋىنە ءبىر-ءبىرىن ايىپتاپ جاتىر. ەكى تاراپ تا ءبىر-ءبىرىنىڭ اسكەري ءھام ادامي شىعىندارىن ەسەلەپ كورسەتۋگە تىرىسۋدا. بۇل دا ءوز كەزەگىندە ايماقتاعى جاعدايدى شىنايى باعالاۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى.

سوعىستىڭ بەسىنشى كۇنى

فاكت – بەس كۇن بۇرىن باستالعان سوعىس ءالى توقتاعان جوق. ارمەنيا بيلىگى قاقتىعىستى ءازىربايجان باستادى دەيدى. ال ءازىربايجان بيلىگى مۇنى «كونتر شابۋىل» دەپ مالىمدەگەن. ولاردىڭ وزىنشە، سوعىستى الدىمەن ارمەنيا باستاعان. ءبىر انىعى – پرەزيدەنت اليەۆ تە، پرەمەر پاشينيان دا ەلدە اسكەري رەجيم جاريالاعان. قارۋ ۇستاۋعا قابىلەتتى ازاماتتاردى ساربازدار ساپىنان تابىلۋعا ۇندەگەن.

تاۋلى قاراباقتاعى قارۋلى قاقتىعىسقا قاتىستى بۇۇ، ەو، ەىقۇ سەكىلدى حالىقارالىق ۇيىمدار مەن شەت ەلدىك ليدەرلەر ءوز پوزيتسيالارىن ءبىلدىرىپ ازەربايجان مەن ارمەنياعا اراعايىندىق ايتىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار.

قازاقستان

قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى 27 قىركۇيەك كۇنى رەسمي مالىمدەمە جاساپ، تاۋلى قاراباقتاعى جاعدايعا قاتىستى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى. تاراپتاردى تاتۋلاستىرۋ ءۇشىن الاڭ ۇسىندى.

تۇركى كەڭەسى: ازەربايجاندى قولدايدى!  

بۇدان بولەك تۇركى كەڭەسى بار. وعان قازاقستان دا، ازەربايجان دا مۇشە. تۇركى كەڭەسىنىڭ 2018 جىلدان بەرگى باس حاتشىسى باعدات قۇلتايۇلى امرەەۆ دەگەن ازامات. تاۋلى قاراباققا قاتىستى رەسمي مالىمدەمە جاساپ، تاۋلى قاراباقتى «ازەربايجاننىڭ وككۋپاتسيالانعان تەرريتورياسى»، دەپ مالىمدەگەن.  ازەربايجاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قولدايتىنىن ايتىپتى.

29 قىركۇيەكتە قازاقستان ءماجىلىسى توراعاسى نۇرلان نىعماتۋلين مەن ازەربايجان ءماجىلىسىنىڭ باسشىسى ساحيبا گافاروۆا تەلەفون ارقىلى سويلەسكەن. ەكى ەل پارلامەنتىنىڭ سپيكەرلەرى تاۋلى قاراباقتاعى قاقتىعىستاردى ءسوز ەتكەن.

ال قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «تۆيتتەرىندە» تاۋلى قاراباقتاعى قاقتىعىستارعا قاتىستى قانداي دا ءبىر مالىمدەمە بولعان جوق.

ايتپاقشى، كەشە قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قاراباقتاعى قاقتىعىستارعا قاتىستى مالىمدەمە جاساعان. وندا قازاقستانداعى ازەربايجان-ارميان دياسپورالارىنىڭ بىرلەسكەن مالىمدەمەسىن قولدايتىنى جانە تاراپتاردى قارۋلى قاقتىعىستاردى توقتاتىپ، داۋدى بەيبىت جولمەن شەشۋگە شاقىراتىنى ايتىلعان.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، 2014 جىل. ەاەو-نىڭ ماسكەۋدە وتكەن جيىنىندا نازارباەۆ تاۋلى قاراباققا قاتىستى پوزيتسياسىن اشىق ايتىپ، قاراباقتى ازىربايجانعا قايتارىپ بەرۋدى تالاپ ەتتى. «ويتپەگەن جاعدايدا ارمەنيا وداققا كىرە المايدى»، دەپ سويلەگەن. دالىرەك ايتساق، نازارباەۆ: «ارمەنيا ەاەو-عا مۇشەلىككە ءوتۋى ءۇشىن تاۋلى قاراباق داۋىن بىرجاقتى ەتۋى كەرەك»، - دەگەن. ال 2016 جىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەاەو-نىڭ ەرەۆاندا وتكەن جيىنىنا بارماي قويعان.

قاراباقتا قايتىس بولعان قازاق پولكوۆنيگى كىم؟

ال الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قازاقتىلدى سەگمەنتى قاراباقتاعى قاقتىعىستارعا الاڭداپ وتىر. قازاق ۇكىمەتى بەيتاراپ پوزيتسيا ۇستانىپ، قايسىبىر تاراپتى قولدايتىنىن بىلدىرمەگەنىمەن، باعدات امرەەۆ باسقاراتىن تۇركى كەڭەسى 1993 جىلعى بۇۇ قارارى نەگىزىندە پرو-ازەربايجاندىق پوزيتسيا ۇستاناتىنىن اشىق مالىمدەدى.

شىنتۋايتىنا كەلگەندە، بۇل داۋعا قازاقستان بيلىگى سوناۋ 1991 جىلى دا ارالاسىپ، اراعايىندىق جاساماق بولعان. وكىنىشكە وراي، ول ارەكەت ءساتسىز بولدى. 1991 جىلدىڭ 20 قاراشاسى كۇنى جەرگىلىكتى ۋاقىت بويىنشا 14:42-دە تاۋلى قاراباق اۆتونومدى وبلىسىنا قاراستى مارتۋنينسكى اۋدانى، قاراكەنت اۋىلىنىڭ ماڭىندا كسرو ءىىم-ءنىڭ مي-8 تىكۇشاعىن ارمەنيا قارۋلى كۇشتەرى اتىپ قۇلاتتى. ونىڭ ىشىندە رەسەيلىك جانە قازاقستاندىق باقىلاۋشىلار مەن ازەربايجان شەنەۋنىكتەرى، ۇزىن سانى 22 ادام بولعان. ەشكىم ءتىرى قالماعان. قايتىس بولعانداردىڭ اراسىندا قر ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، پولكوۆنيك سايلاۋ سەرىكوۆ بولعان. كەيىن ارمەنيا بيلىگى مۇنى ءوز موينىنا الىپ، «جازاتايىم جاعداي» دەپ اقتالعان.

سايلاۋ سەرىكوۆتەن بولەك تاعى ءۇش قازاقستاندىق بولعان. ولار: تىكۇشاق كومانديرى، مايور ۆياچەسلاۆ كوتوۆ، بورت تەحنيگى گەننادي دولگوۆ جانە شتۋرمان دميتري يالوۆەنكو.

رەسەي

قازاق بيلىگى بەيتاراپ دەدىك. ەسەسىنە ورىس بيلىگى قاراباققا قاتتى «الاڭداۋلى» كورىنەدى. ول تۇسىنىكتى دە. مۇددە جاتىر. رەسەي دە ء(بىز سەكىلدى) ارمەنيامەن ەكى بىردەي وداقتا مۇشە مەملەكەت. ودان بولەك، ارمەنيا تەرريتورياسىندا رەسەيدىڭ اسكەري بازاسى ورنالاسقان.

پاشينيان: رەسەيدىڭ بازاسىن قولدانۋىمىز كۇمكىن

گيۋمريدەگى 102 اسكەري بازا 1995 جىلدان بەرى تمد-نىڭ بىرلەسكەن ااق شەڭبەرىندە جۇمىس جاساپ كەلەدى. مەملەكەتارالىق كەلىسىم جاسالىپ، 49 جىلعا (2044 جىلعا دەيىن) جالعا بەرىلگەن. وندا 5 مىڭعا جۋىر ورىس اسكەريلەرى ورنالاسقان. س-300 زەنيتتىك-زىمىراندىق كەشەنمەن جانە ميگ-29 يسترەبيتەلدەرىمەن جابدىقتالعان. 2006-2007 جىلدارى گۇرجىستانداعى ورىس اسكەريلەرى دە كوشىرىلگەن.

30 قىركۇيەك. ارمەنيا پرەمەرى نيكول پاشينيان: «رەسەيدىڭ اسكەري بازاسى ارمەنيا قورعانىس جۇيەسىنىڭ اجىراماس بولىگى. ناقتى جاعدايلاردا اسكەري بازانىڭ پوتەنتسيالى قولدانىلۋى مۇمكىن. قازىر ەشكىم جانجالدىڭ قالاي ءوربيتىنى جايلى ناقتى بولجام جاساي المايدى»، - دەپتى. ورىس اقپاراتى سولاي دەپ جازىپ جاتىر.

ودان بولەك رەسەيدىڭ سىرتقى سوعىس مايدانداعى مۇددەسى بار. ساراپشىلار، «ءبىر-بىرىنە جۇلدىزى قارسى رەسەي مەن تۇركيانىڭ سيريادان كەيىن ءسۇزىسىپ قالاتىن مايدانى وسى – قاراباق»، - دەيدى.

ونى ورىس اقپاراتىنداعى ايتاشىلاردىڭ سوزىنەن انىق اڭعارۋعا بولادى. ورىس ساياساتشىلارى «جانجالدى قوزدىرىپ وتىرعان – تۇركيا»، دەگەن اۋاندا پىكىر ايتىپ جاتىر. ال كرەمل شە؟

«رەسەي تاراپتاردى وق اتۋدى دوعارىپ، كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشۋگە ۇندەيدى»، - دەگەن رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ رەسمي سايتىندا پرەزيدەنت پۋتين مەن پرەمەر پاشينياننىڭ ەكى مارتە تەلەفون ارقىلى سويلەسكەنى جاريالانىپتى.

ءبىرىنشى رەت 27 قىركۇيەكتە سويلەسكەن. ارمەنيا پرەمەرى نيكول پاشينيان حابارلاسىپتى. ەكىنشى رەت 29 قىركۇيەكتە سويلەسكەن. ول كەزدە دە پاشينيان حابارلاسقان. ەكى جولى دا تاۋلى قاراباقتاعى قاقتىعىستار جايى تالقىلانعان.

ال ورىس پروپوگانداسى، رەسەيدىڭ نەگىزگى مەملەكەتتىك تەلەارنالارى بەس كۇن بويى تىنعان جوق. تاۋلى قاراباقتاعى قاقتىعىستى تىلدەرى جەتكەنشە تالقىلاپ جاتىر. «ۇقكۇ شەڭبەرىندە ارمەنياعا اسكەري كومەك كورسەتۋگە ءازىر-اق، ەدىك. ولار كومەك سۇراعان جوق», - دەپ كۇيىپ-پىسكەن كوپىرمە اۋىز كوپ ساياساتشى الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ الدىندا وزدەرىنىڭ پرو-يمپەرياشىل پوزيتسياسىن بۇگىپ قالعىسى كەلدى مە، الدە كرەملدىڭ «بەيتاراپ» مالىمدەمەسىنەن اسىپ سەكىرگىسى كەلمەدى مە، ايتەۋىر اڭگىمەلەرىنىڭ اراسىنا: «ماسكەۋ داۋدىڭ مايداندا ەمەس، كەلىسسوز ۇستەلىندە شەشىلگەنىنە مۇددەلى» دەگەندى دە قوسىپ قويادى. ورىس اقپاراتىنداعى نەگىزگى تەزيستەر وسىلار. قاراباقتاعى قاقتىعىستارعا باتىستى، ودان قالسا تۇركيانى ايىپتايدى.

تۇركيا: ازەربايجانمەن اردايىم بىرگەمىز!

تۇركيا

تۇركيا شە؟ تۇركيا «ءبىر ۇلت، ەكى مەملەكەت» دەگەن ۇستانىمدا. سوندىقتان دا، ازەربايجان تاراپىن اشىق قولداۋشى مەملەكەت. ونى تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان دا ءوزىنىڭ «تۆيتتەرىندە» جازدى. «تۆيتتەرى» دەمەكشى، ەردوعان ازەربايجان-ارمەنيا قاقتىعىستارىنا قاتىستى بىرنەشە مارتە جازبا جاريالاعان. مىسالى، 27 قىركۇيەكتەگى جازباسىندا: «ارمەنيانىڭ ارانداتۋىنا لايىقتى باعا بەرە الماعان حالىقارالىق قاۋىمداستىق كەزەكتى رەت ەكىلىك ستاندارتتارىن كورسەتىپ وتىر. 30 جىلدان بەرى سالعىرتتىق تانىتقان مينسكى ۇشتىگى بۇل ماسەلەنى شەشۋگە مۇددەلى ەمەس»، - دەپتى.

بۇدان بولەك، تۇركيا پارلامەنتىندەگى ساياسي پارتيالار بىرلەسكەن مالىمدەمە جاساپ، ارمەنيانىڭ ازەربايجانعا جاساعان اسكەري شابۋىلىن ايىپتاعان ەكەن.

ال تۇركيانىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مەۆلۇت شاۆۋشوگلى: «ءبىز ۋكراينانىڭ، گۇرجىستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قولدايمىز. بۇل دۇرىس. سول سەكىلدى ءبىز ازەربايجاننىڭ دا تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قولدايمىز. ءبىز مۇنى اشىق ايتتىق. كەرەك بولسا، كومەكتەسەمىز. بىراق، قازىر كورىپ تۇرعانىمىزداي، ازەربايجاننىڭ ءوزىنىڭ دە كۇشى جەتىپ جاتىر.

ارمەنيا ءوز شابۋىلدارى ارقىلى حالىقارالىق نورمالاردىڭ بالىعىن ورەسكەل بۇزىپ وتىر. جانە بۇل جاۋاپسىز قالماۋى كەرەك. ازەربايجانعا قانداي دا ءبىر كومەك كەرەك بولسا، ءبىز كومەكتەسۋگە ءازىرمىز. ءبىز «كەلىسسوزدەر ۇستەلىندە دە، مايدان شەبىندە دە ازەربايجانمەن بىرگەمىز»، - دەدىك. بۇل بوس ءسوز ەمەس»، دەپتى.

29 قىركۇيەكتە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ (بۇۇ) قاۋىپسىزدىك كەڭەسى تاۋلى قاراباقتاعى جاعدايدى شۇعىل تالقىلاپ، ۇيىمنىڭ باس حاتشىسى انتونيو گۋتەرريشتىڭ اتىستى تەز ارادا توقتاتۋ بويىنشا ۇندەۋىن قولدادى. بۇۇ ايماقتاعى جاعدايدى رەتتەۋ ءۇشىن كەلىسسوزگە كەلۋگە شاقىردى.

ايتا كەتەيىك، وسىعان دەيىن بۇۇ قاراباققا قاتىستى 4 رەزوليۋتسيا قابىلداعان. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ № 822, 853, 874, 884 رەزوليۋتسيالارىندا ارمەنيانىڭ ازەربايجانعا قارسى اگرەسسياسىن اشىق ايىپتاعان.

بىراق ازەربايجان مەن ارمەنيا ليدەرلەرى بەيبىت كەلىسسوزدەر وتكىزۋدەن باس تارتىپ، ءبىر-ءبىرىن جاعدايدى ۋشىقتىردى دەپ ايىپتاپ جاتىر. سونىمەن تاۋلى قاراباققا تالاسقان ەكى مەملەكەتتىڭ ليدەرلەرى نە دەيدى؟ مىنە قاراڭىز:

پاشينيان: ارميان ۇلتىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەسەمىز!

نيكول پاشينيان، ارمەنيا پرەمەر-ءمينيسترى:

-وسى جىلدار ىشىندە ازەربايجان بىزگە ەكى-اق تاڭداۋ ۇسىنىپ كەلدى. ءبىرىنشىسى – ارتساح ارمياندارىنىڭ قۇقىن قورعاۋدان باستارتۋ. ەكىنشىسى – سوعىس. مىنە، ءدال وسى كونتەكست ءبىزدى بۇگىنگى جاعدايعا الىپ كەلىپ وتىر.

ارمەنيا رەسپۋبليكاسى ارتساح، ارميان ۇلتىن قورعاۋدا تاباندىلىقپەن كۇرەسۋى كەرەك! بۇل ءبىزدىڭ مىڭجىلدىق تاريحىمىزداعى ەڭ ماڭىزدى كەزەڭدەردىڭ ءبىرى. ەندى سۇراق: ارميان حالقىن قورعاۋعا ءبىزدىڭ كۇشىمىز بەن الەۋەتىمىز، ەرىك-جىگەرىمىز جەتە مە؟ جەتەدى! ەندەشە بۇكىل ارميان حالقى ارتساح حالقىنىڭ، ارميان اسكەرىنىڭ قاسىنان تابىلۋى كەرەك. بۇل ءبىزدىڭ بۇگىنگى جانە كەلەشەك تاريحىمىزدى ايقىندايتىن ماڭىزدى قادام!

بارلىعىمىز ۇلتىمىزدىڭ ساربازىمىز!

ءبىز جەڭەمىز! جەڭۋگە مىندەتتىمىز! ول ءۇشىن ءاربىرىمىز ءوز-وزىمىزگە: «جارتى قادام دا كەرى شەگىنبەيمىز»، دەپ سەرت بەرۋىمىز كەرەك! ءبىز بىرگەمىز! بۇگىن، قازىر قاراپايىم ادام، گەنەرال نەمەسە دەپۋتات دەگەن جوق. بارلىعىمىز – ۇلتىمىزدىڭ ساربازىمىز!

مەن بۇگىن ارمەنيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى، جوعارعى اسكەري قولباسشىسى رەتىندە وتان الدىندا جان بەرۋگە دايىن ەكەنىمدى ايتقىم كەلەدى. ءبىزدىڭ بۇگىنگى جيىنىمىز جەڭىسالدى جيىن! جەڭىسكە دايىن بولىڭدار! قۇرباندىققا دايىن بولىڭدار! ويكەنى ءبىز تاعدىرشەشتى كەزگە تاپ كەلدىك!

ۇقكۇ كۇشىنە جۇگىنۋ بۇل – ساياسي مالەسە. ءبىز ۇقكۇ -مەن تىعىز جۇمىس جاساپ كەلەمىز. قاندايدا ءبىر پروتسەسستى ەنگىزۋ بۇل بولەك اڭگىمە. ارمەنيا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ الەۋەتى ەل قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋعا جەتكىلىكتى دەپ ەسەپتەيمىن.

قاراباقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋىمىز مۇمكىن!

تاۋلى قاراباقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋ تۋرالى ماسەلەگە كەلسەك، ءبىز قازىر وسى ماسەلەنى اقىلداسىپ جاتىرمىز. ارمەنيا مەن تاۋلى قاراباق اراسىندا ستراتەگيالىق سەرىكتىستىك تۋرالى كەلىسىم جاساۋ، سونىڭ ىشىندە، قاۋىپسىزدىك پەن قورعانىس سالاسىندا ارىپتەستىك ورناتۋ تۋرالى كەلىسىم جاساۋدى اقىلداسۋدامىز. مۇنداي شەشىمدى قابىلداۋ يا قابىلداماۋىمىز كەيبىر فاكورلارعا بايلانىستى.

(ن.پاشينيان بۇل سوزدەردى ارمەنيا پارلامەنتىندە جانە باق-قا بەرگەن سۇحباتىندا ايتقان)

اليەۆ: ءبىز ءوز حالقىمىزدى، ءوز جەرىمىزدى قورعاپ جاتىرمىز!

يلحام اليەۆ، ازەربايجان پرەزيدەنتى:

- ارمەنيا اسكەري پروۆوكاتسيا جاسادى. 27 قىركۇيەكتە قارۋلى قاقتىعىستى باستادى. ءبىز جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك بولدى. اسكەري قاقتىعىستار توقتاعان جوق. ءبىز ءوز حالقىمىزدى، ءوز جەرىمىزدى قورعاپ جاتىرمىز.

مۇنداعى تۇركيانىڭ ءرولى قانداي؟ ارمەنيا اسكەرى ازەربايجانعا شابۋىل جاساعان العاشقى ساتتەن-اق، تۇركيا بيلىگى ازەربايجاندى قولدايتىنىن اشىق ايتتى. شىن مانىندە، ءبىزدى قولداۋ ارقىلى تۇركيا حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىن قورعايتىنىن ءبىلدىردى. ويتكەنى، ارمەنيا ازەربايجان تەرريتورياسىن وككۋپاتسيالاۋ ارقىلى 30 جىلدان بەرى حالىقارالىق قۇقىقتاردى ورەسكەل بۇزىپ كەلەدى.

تۇركيا بۇل جانجالعا اسكەري ارالاسقان جوق. ال اقپارات كەڭىستىگىندەگى تۇركيا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ارمەنيانىڭ اسكەري تەحنيكالارىن اتقىلاۋى تۋرالى اقپاراتتار – ارمەنيا تاراپىنان جاسالىپ وتىرعان كەزەكتى ارانداتۋ. ارمەنيا ءوزىن الەمدىك ارەنادا اقتاۋ ءۇشىن جاساپ جاتقان ارەكەتتەر. ازەربايجان قارۋلى كۇشتەرى ءوز تەرريتورياسىنىڭ تۇتاستىعىن قورعاۋعا جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ءازىر.

ارمەنيانىڭ قازىرگى بيلىگىمەن ەشقانداي كەلىسسوز بولمايدى!

ازەربايجان وسىعان دەيىنگى كەلىسوزدەر كەزىندە بارىنشا كونسترۋكتيۆتى ۇستانىمدا بولدى.  مەن بارلىق مىنبەرلەردەن بۇل داۋدى كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشۋدى قولداپ كەلدىم. ال كەلىسسوزدەر قالاي بولۋى كەرەك؟ تەك ەكى تاراپ اراسىندا عانا! باق نەمەسە ساياساتشىلار «بارلىق تاراپار» دەپ سويلەيدى. بۇل دۇرىس ەمەس! ەكى-اق تاراپ بار. ول – ازەربايجان مەن ارمەنيا. ءبىتتى.

ال قازىر ارمەنيا پرەمەر-ءمينيسترى «قاراباق بۇل - ارمەنيا» دەپ مالىمدەدى. مۇنداي جاعدايدا قانداي كەلىسسوز بولۋى مۇمكىن؟

ەىقۇ-نىڭ مينسكى جۇمىس توبى قابىلداعان پرينتسيپتەر بويىنشا قاراباقتىڭ اينالاسىنداعى تەرريتوريالار ازەربايجانعا قايتارىلۋى كەرەك ەدى.

پاشينيان كەلىسسوزدەردى تەك ارمەنيامەن ەمەس، ونىڭ قۋىرشاعىنا اينالعان قاراباق «بيلىگىمەن» دە جۇرگىزۋىمىز كەرەك دەسە، سول ارقىلى كەلىسسوزدەر فورماتىن بۇزعىسى كەلسە، دەمەك، ارمەنيا بۇل جانجالعا سانالى تۇردە بارىپ وتىر دەگەن ءسوز.  ال، مينسكى توبى، ونىڭ ليدەرلەرى – رەسەي، فرانتسيا جانە اقش پرەزيدەنتتەرى كەلىسسوزدەردى شىن مانىندە تەجەۋشىنىڭ كىم ەكەنىن اشىق ايتا باستاعان كەزدە ارمەنيا تاعى پروۆوكاتسيا جاساپ وتىر. ارمەنيا بۇل پروۆوكاتسيالاردى نە ءۇشىن جاساپ وتىر؟ بىرنەشە فاكتور بار.  سونىڭ ءبىرى – ول كۆو-مارتەبەسىن ساقتاپ قالعىسى كەلەدى. ال ەىقۇ-نىڭ مينسكى جۇمىس توبى، سونىڭ ىشىندە رەسەي، فرانتسيا جانە اقش ليدەرلەرى بىرنەشە مارتە مالىمدەمە جاساپ، ەشقانداي كۆو-مارتەبە بەرىلمەيتىنىن ايتقان.

ارمەنيا بۇل سوعىسقا بىرنەشە اي بويى دايىندالدى

ارمەنيا بۇل سوعىسقا بىرنەشە اي بويى دايىندالىپ كەلدى. ەگەر سىزدەر ولاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى مەن مالىمدەمەلەرىنىڭ حرونولوگياسىن قاراپ شىقساڭىزدار، ءبارى انىق كورىنىپ تۇر. وسى جاقىندا بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ مىنبەرىندە تۇرىپ، ارمەنيانىڭ سوعىسقا دايىندالىپ جاتقانىن اشىق مالىمدەدىم جانە ونى توقتاتۋ كەرەكتىگىن ايتتىم.

بيىل شىلدە ايىندا ولار ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك شەكارا ماڭىنداعى ەلدىمەكەندەرىزگە شابۋىل جاسادى. بۇل ايماقتار داۋلى ايماقتان، ياعني، قاراباقتان الدەقايدا الىستا جاتقان ايماقتار. ول كەزدە 1 بەيبىت تۇرعىن مەن بىرنەشە اسكەري قازا تاپتى. قاقتىعىستار 4 كۇنگە سوزىلدى. ءبىزدىڭ ارمەنيا تەرريتورياىندا اسكەري مۇددەمىز بولماعاندىقتان، ءبىزدىڭ قارۋلى كۇشتەر ولاردى شەكارادان ىعىستىرىپ شىعاردى. سوسىن، ەكى جاقتى كەلىسىم بويىنشا وق اتۋ توقتاعان. كەيىن تامىزدا ءبىزدىڭ تەرريتوريامىزعا ديۆەرسيالىق جاساق جىبەردى. ولاردى ءبىز تۇتقىنداپ، قولعا تۇسىردىك.

ودان كەيىن ارمەنيا بيلىگى وككۋپاتسيالانعان تەرريتورياعا، سونىڭ ىشىندە، ەجەلگى ازەربايجان قالاسى شۋشاعا ليۆاننان شىققان ارميان بوسقىندارىن كوشىرۋ تۋرالى دەمونستراتسيالىق مالىمدەمە جاسادى. بۇل كەرەك دەسەڭىز اسكەري قىلمىس. بۇل جەنەۆا كونۆەنتسياسىن ورەسكەل بۇزۋ.

وعان دەيىن ارمەنيا تاۋلى قاراباقتاعى قىلمىستىق توپ باسشىسىنىڭ ينناۋگۋراتسياسىن ءدال وسى شۋشا قالاسىندا وتكىزدى. مۇنىڭ بارلىعى ءبىزدى جانجالعا ارالاستىرۋ ءۇشىن جاسالعان پروۆوكاتسيالار ەدى. ءبىز سابىرلىق تانىتتىق. پروۆوكاتسياعا بەرىلمەدىك. ءسويتىپ، ولاردىڭ دەگەنى بولماي قالعان سوڭ، كەشەگى شابۋىلدى ۇيىمداستىردى.

پاشينيان سوروستىڭ «قۋىرشاعى»

جانجالدىڭ ءدال قازىر تۇتانۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – ارمەنيانىڭ ىشكى ساياسي داعدارىسى. قازىر ارمەنيادا «سوروس رەجيمى» ورناعان. بيىل بەلارۋستە بولماي قالعان توڭكەرىس 2 جىل بۇرىن ەرەۆاندا بولعان جانە ءساتتى شىققان. ارمەنيانىڭ بۇگىنگى باسشىسى نيكول پاشينيان سول سوروستىڭ قۋىرشاعى. پاشينيان سوروسقا كوپ ۋادە بەرىپ العان جانە ونى ورىنداي الماي وتىرعان ادام.

ارمەنيا ۇلكەن داعدارىستاعى ەل. سوندىقتان، ءوز حالقىنىڭ نازارىن باسقا جاققا بۇرۋ ءۇشىن وعان سىرتقى فاكتور كەرەك بولدى. جانە ول قولىنان كەلدى. ونىڭ ۇستىنە، بىزگە شابۋىلداردان 2 كۇن بۇرىن ارمەنيانىڭ ەڭ باستى وپپوزيتسيالىق پارتياسىنىڭ ليدەرى تۇتقىندالعان. وسىلايشا پاشينياننىڭ ديكتاتورلىق رەجيمى ەلدەگى وپپوزيتسيانىڭ بارلىعىن تۇقىرتىپ بولىپ، كەزەكتى اگرەسسياسىن ازەربايجانعا كورسەتىپ وتىر.

ال مايداندا ءسۇريا سودىرلارى ءجۇر دەگەن اقپارات تا جالعان. بۇل دا ارمەنيا پروپوگانداسىنىڭ جۇمىسى. 10 ميلليون حالقى بار ازەربايجاندا 2 ميلليون حالقى بار ارمەنياعا قارسى ادام مۇقتاجدىعى جوق. ونىڭ ۇستىنە ءبىز زاپاستعى اسكەريلەردى جۇمىلدىردىق. ءبىز ءوز تەرريتوريامىزدى ءوزىمىز قورعاي الامىز جانە اگرەسسوردى لايىقتى تۇردە جازالاۋعا شامامىز كەلەدى.

(ي.اليەۆ بۇل سوزدەردى باق-قا بەرگەن سۇحباتىندا ايتقان)

ءتۇيىن. تاۋلى قاراباق – ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى داۋلى تەرريتوريا. قاراباقتاعى قاقتىعىس 1988 جىلى تاۋلى قاراباق اۆتونوميالىق وبلىسى ءازىربايجان كسر-ءنىڭ قۇرامىنان شىققانىن جاريالاعان كەزدە باستالعان. 1992-1994 جىلدارداعى قارۋلى قاقتىعىستار كەزىندە ارمەنيا اسكەرىنىڭ قولداۋىنا يە بولعان سەپاراتيستەر ازىربايجانعا تيەسىلى تاۋلى قاراباق پەن وعان جاقىن ورنالاسقان جەتى وبلىستى ءوز باقىلاۋىنا العان.

ول دا ءوزىن «تاۋەلسىز ەل» دەپ جاريالاعان، بىراق ەشكىم مويىنداماعان، ساناتتا جوق ەرگەجەيلى «مەملەكەتتەردىڭ» قاتارىندا. رەسەي گۇرجىلەردەن «تارتىپ العان» ەكى ايماقتى «تاۋەلسىز ەل» رەتىندە مويىنداعالى بەرى قاراباقتىقتار قومپاڭداپ قالعان. الايدا، قاراباقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن وزگەلەر تۇگىلى اسكەري جاعىنان اشىق قولداۋشىسى بوپ وتىرعان ارمەنيانىڭ ءوزى مويىنداۋعا داۋالاماي وتىرعان-دى. كەشەگى قاقتىعىستان كەيىن عانا نيكول پاشينيان «قاراباقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىندايمىن»، دەپ سەس كورسەتكەندەي بولدى.

1988-1994 جىلدارى ارالىعىندا بولعان اسكەري قاقتىعىس كەزىندە 30 مىڭ ادام قازا تاۋىپ، جۇزدەگەن مىڭ ادام بوسقىنعا اينالعان. ال 1994 جىلى قارۋلى قاقتىعىستى توقتاتۋ تۋرالى بىشكەك پروتوكولى قابىلدانىپ، وعان ارمەنيا دا، ءازىربايجان دا قول قويعان.

تاقىرىپقا تۇزدىق:

قاراباقتاعى قاقتىعىس. قازاقستاننىڭ پوزيتسياسى قانداي؟

تۇركى كەڭەسى ازەربايجاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قولدايدى!

قاراباق داۋى. «كەڭەستەگىلەر» نە دەيدى؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz