مۇمكىن  مەن قاتە ويلايتىن شىعارمىن، الايدا قازاقستاننىڭ دوستارىنان گورى جاۋلارى مولىراق پا دەپ قالامىن. ونىڭ ۇستىنە «ىشىندە يت ءولىپ جاتقاندارىنى» قانشاما؟.. ەلىمىزدە مامىراجاي ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمەن، وزدەرىن مۇندا ۋاقىتشا تۇرىپ جاتىرمىن دەپ ويلايتىندار دا جەتەرلىك.

مەن بۇل جەردە اناۋ الەۋمەتتىك جەلىلەردە اشىقتان-اشىق كورىنىپ جۇرگەن نەتۇرلى شوۆينيستەر مەن سەپاراتيستەر جايلى ءسوز قوزعاپ وتىرعان جوقپىن. ال ەگەر قازاقستان جايلى ەشبىر اقىلعا قونبايتىن، شىلعي وتىرىككە قۇرىلعان داڭعازا اڭگىمە شىعا قالسا، الگىندەي جانداردىڭ قۇدايى بەرىپ قالادى...

وزگەسىن بىلاي قويعاندا ءبىر كەزدە بۇكىل ەلدى شۋلاتقان اتاقتى «بورات» ءفيلمىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ ءبىزدىڭ ەلدىڭ عانا ەمەس، ەشبىر جەردىڭ تىرشىلىگىندە مۇلدەم كەزدەسپەيتىن وقيعالاردى تىلگە تيەك ەتىپ شىعارعان ءفيلمنىڭ وقيعاسى ءدال وسى قازاقستاندا ءوربيتىن كورىنەدى. ماسەلەن، جىلقىنىڭ ءزارىن ءىشۋ قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامى بولىپ ەسەپتەلۋى نەمەسە كىم-كىمنىڭ دە تۋعان قارىنداسىمەن جاقىنداسۋى قالىپتاسقان ءداستۇر بولىپ سانالۋىن اقىل-ەسى دۇرىس، دەنى ساۋ ادامنىڭ تاماشالاۋى مۇمكىن ەمەس. الايدا بۇل فيلمسىماق امەريكا ەلىندە ەرەكشە «قۇرمەتكە» يە بولىپ، ساشا كوەن دەگەن ەۆرەي ارتىسىنە قوماقتى تابىس اكەلدى.

ەندى مىنە، «ءوزىن قازاقستاننان كەلگەن جۋرناليست بورات» دەپ تانىستىرعان بۇل فيلم تاعى دا جالعاسىن تاپقان كورىنەدى. كەزىندە مۇنى قۋانا قارسى الىپ، «ءاي، ءبىر كۇلكىگە قارق بولدىق قوي» دەيتىن ەسەرسوقتاردىڭ سانى تاعى دا ارتقالى تۇر. جارايدى، امەريكا حالقىنا رەنىش جوق. ولار ءوز ەلىن بۇكىل جەردىڭ كىندىگى سانايدى. سوندىقتان بوتەن ەلدەردى بىلەيىن دەيتىن بۇلاردا نيەت تە، ىنتا دا جوق. سوندىقتان دا گەوگرافيا دەگەننەن مۇلدەم حابارسىز. ولارعا «ستانمەن» اياقتالاتىن ەلدەردىڭ بارلىعى بىردەي كورىنەدى. قازاقستاندى اۋعانستاننان نەمەسە تۇركىمەنستاننان اجىراتا المايدى. ۇلى امەريكالىق شوۆينيزم بۇلاردىڭ قانىنا ءسىڭىپ كەتكەن. قاراپايىم امەريكالىق تۇگىلى، كەي-كەيدە ولاردىڭ پرەزيدەنتىنىڭ ءوزى ەلدەردى ۇنەمى شاتاستىرىپ الاتىندىعىن كورگەندە، ەشتەڭەگە تاڭ قالۋعا بولمايدى ەكەن.

العاشقى «بوراتقا» قارسى بولعان ەلجاندىلارىمىز از بولعان جوق. الايدا ولاردى: «بۇل جاي عانا كومەديا عوي. كورەدى دە، كۇلەدى دە قويادى» دەپ جۇباتتى. ونى ايتاسىز، بىزدەگى كەيبىر بىلگىشتەر: «ويباي، بۇل فيلم قازاقستان ءۇشىن جاقسى جارناما جاسادى. ەلگە كەلەتىن تۋريستەر كوبەيدى. ءسويتىپ قوماقتى تابىس ءتۇستى»، دەپ بوركىن اسپانعا اتىپ جۇرگەندەر دە تابىلدى. سوندا قالاي، «بۇل ەل شىنىمەن دۇنيەدەگە ابدەن ازعان ەلدىڭ ءبىرى مە ەكەن، سونى كورەيىك» دەپ كەلگەنگە قۋانىمىز كەرەك پە؟ ادەتتە، تۋريستەر اناۋ فرانتسياداعى ەيفەل مۇناراسىن كورۋگە نەمەسە مىناۋ قىتايداعى ۇلى قورعاندى،  بولماسا يتالياداعى قۇلاۋعا اينالعان اتاقتى مۇنارانى قىزىقتاۋعا بارادى ەمەس پە؟ «ءبىر قىزىققا باتايىق» دەپ كەلگەن اۋەس جانداردى (ولاردى تۋريستەر دەپ اتاۋعا اۋىز بارمايدى) «ويباي، ءبىز ونداي ەمەسپىز. ءبىز مۇندايمىز. ءبىز كەرەمەتپىز» دەپ قايتا-قايتا اقتالىپ، اقشا تاپقاندىعىمىزدىڭ ءوزى كۇلكىلى ەمەس پە؟

الايدا، بۇل جولعى «بورات» بۇرىنعىسىنان دا اسىپ تۇسەتىن ءتۇرى بار. ونىڭ شىعاتىندىعىن ەستىگەن بويدا الاقاندارىن شاپالاقتاپ، اكەلەرى ءتىرىلىپ كەلگەندەي قۋاناتىندار جەتەرلىك كورىنەدى. مۇنى الەۋمەتتىك جەلىدەن انىق كورۋگە بولادى. بۇل جەلى نەگىزىنەن ءورىستىلدى ەكەندىگىن ەسكەرسەك، بۇعان تاڭ قالۋعا دا بولماس. ءبارىنىڭ «بوراتتى» اقتاۋداعى ايتاتىندارى «بوراتتى» قايتەمىز، ەڭ اۋەلى ەلىمىزدەگى كەلەڭسىزدىكتەردى جويىپ الايىق» دەگەن ساسىق قۋلىققا كەلىپ تىرەلەدى. سولاردىڭ ءبىرى  ارتەم دەرياگين دەگەن «اقىلمان» بلوگەر ءوز اككاۋىنتىندا: «قازاقستاندىقتاردى جاپپاي جەمقورلىق، جولداعى ادام ولىمدەرى، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ساپاسىزدىعى مەن قىمباتتاپ كەتكەن ءبىلىم بەرۋ سالاسى ەش الاڭداتپايدى. ولاردى ىزالاندىراتىن «بورات» ءفيلمى» عانا»، دەپ تازا حايپ جاسايدى.

ءبىر قىزىعى، مۇندايلاردى قوستانايدا شىعاتىن «ناشا گازەتا» دەگەن باسىلىم قۋانا-قۋانا باسادى. بۇل باسىلىم مۇنىمەن دە توقتاماي، سوناۋ الماتىدا تۇراتىن ەرجان ەسيمحانوۆ دەگەننىڭ «بورات» جانە قازاقستان جايلى» اتتى «پالساپاعا» تولى سالا-قۇلاش ماقالاسىن تاعى دا باسادى. ايتاتىنى، سول باياعى ەلىمىزدەگى كەز-كەلگەن گازەتتەردىڭ اشىق جازىپ جاتقان تاقىرىبى. اسىرەسە جاقىندا عانا تۇركىستان وبلىسىنداعى ءوز بالاسىن ساباعان اكە جايلى عالامشاردى جايلاعان حابار اۆتوردىڭ ويىنا تاپ كەلىپتى. ودان ءارى اۆتور سول باياعى ەلىمىزدەگىڭ جان-جانۋارلاردى قيناپ ءولتىرۋ، كوبەيىپ كەتكەن بالالار ءولىمى ءبىزدى ەرەكشە الاڭداتۋى كەرەك دەگەن ويدى ايتادى. ءبىز مۇنى، ارينە، تەرىس دەي المايمىز. ءبىزدىڭ قوسىلمايتىنىمىز اۆتوردىڭ ەگەر شەتەلدە الدەكىم سول بورات جايلى ايتقاندا «جوق، قازىرگى قازاقستان مۇنداي ەمەس» دەپ ايتا الاسىز با؟» دەگەن قۇيتىرقى سۇراعى. سويتە تۇرا وعان ءوزى: «ال ناقتى قازاقستاندا جاعداي مۇنان دا قيىن» دەپ تۇيىندەيدى. دەمەك، بۇل اۆتوردىڭ، سونداي-اق وسى ەرجان سەكىلدىلەردىڭ شاشباۋىن كوتەرەتىندەردىڭ ويىنشا «بوراتقا» رەنجىمەۋىمىز كەرەك ەكەن. قايتا وعان ۇلكەن راحمەت ايتۋىمىز قاجەت سەكىلدى. «ەۋروپاعا جاقسى اتتى كورىنەمىز، ءسويتىپ وركەنيەتتىڭ تورىنە كوتەرلەمىز» دەپ، قازاق حالقىنىڭ مۋزىكا مادەنيەتىنە ءۇش قايناسا دا سورپاسى  قوسىلمايتىن «بيتلز» دەگەنگە دە ەسكەرتكىش ورناتتىق قوي. نەسى بار، «بوراتقا» دا كەزەك كەلىپ قالار... بوراتتىڭ وزگەلەردى كورمەي، تەك قانا ءبىزدىڭ ەلدى تاڭداپ الۋىنىڭ استارىندا دا وسىنداي ءبىزدىڭ داڭعويلىعىمىز، ماسەلەنىڭ پارقىنا بارماستان، نە بولسا، سوعان ەلىكتەپ-سولىقتاۋىمىز، باتىستان كەلگەن دۇنيەنىڭ ءبارىن دە اقىلعا سالىپ، ساراپتاپ الماستان، جاپپاي قابىلداي بەرۋىمىز سەكىلدى كەزىندە اباي حاكىم ايتىپ كەتكەن كەمشىلىكتەردەن ارىلا الماۋىمىز سەكىلدى جامان قاسيەتتەرمىز بار شىعار.

الايدا بورات تۇگىلى، اتاعى الەمگە ايگىلى قانداي ادام بولسا دا وزگە ەلدە كەزدەسپەيتىن دۇنيەنى كۇلكى مەن اجۋاعا اينالدىرىپ، ەلىمىزدىڭ نامىسىنا تيۋىنە ەشبىر مورالدىق قۇقى جوق. مۇنى تۇسىنبەسە، تەك قازاقستاندى وتانىم دەپ ەسەپتەمەيتىن، مۇندا ۋاقىتشا تۇرىپ جاتقان ماڭگۇرتتەر عانا تۇسىنبەيدى.

ءبىر قۋانىشتىسى، بورات سەكىلدى ءوز اتىن شىعارىپ، تەك بايىپ قالۋدى كوزدەپ، باستى قۇرالىن «جاپتىم جالا، جاقتىم كۇي» دەگەن ادىسكە اينالدىرعان قاراۋ جانداردان ءوز ەلىن اراشالايتىن سانالى ازاماتتار دا جەتەرلىك كورىنەدى. ماسەلەن، سوناۋ ۇلىبريتانيادا تۇراتىن، سول ەلدىڭ ازاماتى، قازاقتىڭ قىزى لولا اسقاروۆا «بورات-2» ءفيلمىن كورسەتۋدى توقتاتۋ تۋرالى عالامتورعا ارنايى پەتيتسيا سالدى.

«كوەن مىرزا، قازاقستاندى، بىزدەگى اسا باي مادەني مۇرامىزدى ادەيى بۇرمالاپ سوراقى ستەرەوتيپكە اينالدىرىپ وتىر. بۇكىل اكتەرلەر قۇرامىندا بىردە-ءبىر قازاق جوق. ال ەندى وسى كوەن قىتايلاردى، قارا ناسىلدەردى، جەرگىلىكتى امەريكاندىقتاردى، ەۆرەيلەردى مازاق ەتىپ كورسىنشى. قانداي حالىقارالىق رەزونانس تۋار ەدى. ودان جۇرتتىڭ ءبارى تەرىس اينالىپ، كينوكومپانيالار دا باسىن الا قاشار ەدى. ەندەشە، ول قازاق حالقىن ناسىلشىلدىك تۇرعىدان كورسەتۋىن توقتاتىپ، بۇكىل قازاق ەلىنەن كەشىرىم سۇراۋى كەرەك»، دەپ شىر-پىر بولىپ جاتىر. نەگە ويتپەسىن، وزگەسى تۇگىلى وسى امەريكانىڭ وزىندە وسىنداعى قازاقستاننان اسىراپ العان بالالاردىڭ ءوزى تازا مازاق پەن كەلەكەگە اينالىپ، قاتتى قۋدالاۋعا ۇشىراپ وتىر. بۇل تۋرالى ەلىمىزگە بەلگىلى كاريكاتۋريست-سۋرەتشى ەردەن زىكىباي قىنجىلا ايتادى. ونىڭ پىكىرىنشە، ويدان شىعارىلعان قازاق تۋرالى بۇل فيلم شەتەلدەگى قازاقتاردى كەمسىتۋدىڭ ىقپالدى قۇرالىنا اينالىپ وتىر.

ءبىر جاقسىسى، قازاقستاندا بۇل پەتيتسيا قىزۋ قولداۋ تاپتى. وعان قازىردىڭ وزىندە 100 مىڭنان استام ادام قول قويدى.

ال امەريكادا تۇراتىن، سول جەردە «ۇزدىك پوليتسەي» اتاعىن العان جەرلەسىمىز ديماش نيازوۆ بۇل وقيعادان سىرت قالا الماعان ەكەن. «مەن بۇل ءفيلمدى كورگەنمىن. مۇلدە ۇناعان جوق. ال كوپ ادامداردىڭ وعان سەنۋى مەنىڭ اشۋ-ىزامدى كەلتىرەتىن»، دەپ اعىنان جارىلدى. ەندى ول «بورات-2» فيلمىنە قارسى بەيبىت ميتينگ وتكىزبەك. ونىڭ بۇل باستاماسىن امەريكادا تۇرىپ جاتقان قازاقستاندىقتار تۇگەل قولداپ وتىر. «كەرەك بولسا، مەن دونالد ترامپقا دا حات جازامىن. ءسويتىپ، وسىنداعى قازاقتاردىڭ اتىنان پەتيتسيا جاسايمىن»، دەيدى ول.

ونى سول جاقتا تۇراتىن جۋرناليست دانيار قوجان مەن بۇرىنعى تارازدىق، قازىرگى امەريكاندىق قازاقتىڭ قىزى انار ابدىماناپقىزى سەكىلدى ەلىمىزگە «قارا پيار» جاسايتىن، وسىناۋ سايقىمازاق فيلمگە قارسىلار تولىق قولداپ وتىر.

الايدا ءبىزدى مازالايتىن ءبىر عانا سۇراق. قازىر ەش كەمشىلىگى جوق، بارلىق پروبلەمالاردان ادا ەلدى بۇكىل الەمنەن كەزدەستىرۋ قيىن، ءتىپتى، جوق تا شىعار. الايدا، الگى كوەن دەگەن ەۆرەيدىڭ تەك قازاقستاندى عانا تاڭداعانىنىن نەمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟ ونىڭ استارىندا قانداي ساياسات جاتىر؟

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz