قازاقستان قاشاندا وزگە ەلدەرگە ۇقسامايتىن، تالاي جۇرتتى تاڭقالدىراتىن «دۇنيەلەردى» تاۋىپ الىپ، سونى «كەرەمەت جاڭالىق» ەسەبىندە ۇسىنۋعا كەلگەندە الدىنا جان سالمايتىنداردىڭ قاتارىندا ما دەگەن وي كەلەدى.

سولاردىڭ ءبىرى وزدەرىن اسا بىلگىشتەر سانايتىن، سارابدال ساراپشىمىن دەپ ەسەپتەيتىن كەيبىر ديلەتانتتاردىڭ «وبلىس اكىمدەرىنىڭ رەيتينگى» دەگەن وقىرمانداردىڭ نازارىن اۋدارۋعا الەكتەنگەن لوحوترون تارىزدەس ويىن تاۋىپ العان. قاراپ وتىرساڭ، وبلىس اكىمدەرىنىڭ ىسكەرلىك دەڭگەيىن، ۇيىمداستىرۋ تالانتى مەن حالىقپەن ءتىل تابىسا ءبىلۋ قاسيەتىن تارازىلاۋ كەز-كەلگەن اگەنتتىك نەمەسە پورتال، بولماسا ءتىپتى قاتارداعى بلوگەرلەردىڭ دە قولىنان كەلە بەرەدى ەكەن.

بۇرىن مۇنداي كۇماندى ءتىزىمدى انا نۇر-سۇلتان نەمەسە الماتى سەكىلدى قالالارداعى اتى-ءجونى اندا-ساندا بولسا دا باسپاسوزدە كەزدەسىپ قالاتىن ءبىر كومپانيالار توقسان سايىن تىراشتانىپ جاساپ جاتاتىن. ال قازىر بۇل «جارىسقا» ەشكىم ەستىپ-كورمەگەن، وزدەرى اناۋ كوكشەتاۋ قالاسىندا تۇراتىن «كوكشەتاۋ-ازيا» دەگەن اقپاراتتىق اگەنتتىك بەلسەنە كىرىسىپ كەتىپتى. مۇنى ءبىز جاقىندا وسى ءبىزدىڭ قوستانايدىڭ جەرگىلىكتى گازەتتەرى مەن پورتالدارى «الاقاي، ءبىزدىڭ اكىمىز ارحيمەد مۇقانبەتوۆ وبلىس اكىمدەرىنىڭ ىشىندە بەسىنشى ورىن الىپ، ليدەرلەر قاتارىنا قوسىلدى» دەپ بوركىن اسپانعا اتىپ جاتقانىنان بىلدىك (ايتپاقشى، بۇرىن ليدەرلەر دەپ باستى ۇشتىكتەردى ايتۋشى ەدى. ەندى بەستىك تە ليدەرلىك بولعانى ما؟ الدە ارحيمەد بەسىنشى ورىن السا دا كوشباسشى بولا بەرە مە؟).

اكىمدى جاپپاي ماراپاتتاعان ماقالاردىڭ سىلتەمەسى ءبىز مۇنى وقىرماندارى تەك قانا اقمولا وبلىسىن عانا قامتيتىن الگىندەي اگەنتتىكتىڭ «اتقارعان اۋقىمدى جۇمىسى» ەكەندىگىنەن بىلدىك. بارلىعى دا سوعان سىلتەمە جاساعان. بۇل اگەنتتىك ەشتەڭە باسىن اۋىرتپاستان وبلىس اكىمدەرىنىڭ ءبىر ايداعى ياعني تەك قىركۇيەك ايىنداعى جۇمىسىن عانا «تالداعان».

ءبىر قىزىعى، وسى شاعىن عانا اگەنتتىك ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىسىنىڭ اكىمدەرىنە وزدەرىنشە «ءادىل» باعا بەرىپ قويىپتى. مۇنى وزدەرى كىشكەنە عانا قالادا وتىرىپ، قالاي بىلە قويعان؟ اكىمدەردىڭ ءتىزىمى قانداي تالاپپەن جاسالادى، ونىڭ قىزمەتى قالاي ساراپتالادى، وعان باعا بەرەتىندەر كىمدەر دەگەن ساۋالدارعا ونشا باسىن اۋىرتا قويماعان سەكىلدى. بۇلاي كەتە بەرسەك، ءتۇبى ءار وبلىس اكىمىنىڭ رەيتينگىسىن سول اكىمنىڭ قولىنان جەم جەپ وتىرعان جەرگىلىكتى پورتالدار مەن اقپاراتتىق اگەنتتىكتەر دە جاساي بەرەدى. وندا قاي اكىمنىڭ ءبىرىنشى ورىننان تۇسپەيتىندىگى تۋرالى بال اشىپ جاتۋدى ءوزى ارتىق شىعار.

ءبىر قىزىعى، بۇل اگەنتتىك وسى شولۋدىڭ باسىندا وقىرمانداردى «بۇل قىركۇيەكتەگى رەيتينگ اكىمدەردىڭ كورونوۆيرۋسپەن قالاي كۇرەسكەندىگى جانە ونىڭ جاڭا تولقىنىنا قالاي دايىندالىپ جاتقاندىعىنا ارنالدى» دەپ سەندىرەدى. دەمەك، ءبىزدىڭ اكىم بۇل «جارىستا» وزگەلەردى شاڭ قاپتىرىپ كەتتى دەگەن ءسوز عوي. ال ولاي بولسا، نەگە بۇل ىندەتتىڭ بۇل ايماقتا ءورشىپ كەتكەندىگى، ءسويتىپ قازىر ءبىز بۇل «جارىستا» ءۇشنشى ورىندا تۇرعاندىعىمىزدى اتالمىش اگەنتتىك قالاي تۇسىندىرەر ەكەن؟ مۇندا قازىردىڭ وزىندە قالىڭ جۇرت قاتتى كارانتيندە وتىر.

بۇل اگەنتتىك ەشبىر تەرەڭ ءارى جان-جاقتى ساراپتاما مەن تالداۋ جۇرگىزبەستەن انا شىعىس قازاقستان، تۇركىستان، ماڭعىستاۋ مەن اتىراۋ وبلىستارىن كوش سوڭىندا قالدىرىپ، ياعني اۋسايدەرلەر قاتارىنا قوسادى. ولاردىڭ ويىنشا الماتى، شىمكەنت، نۇر-ءسۇلتان قالالارى مەن اقتوبە، جامبىل، پاۆلودار جانە دە باسقا وبلىستار (ول قانداي وبلىستار ەكەن؟) ورتاشا عانا جۇمىس ىستەپ جاتقان سىڭايلى. ال وزدەرىنىڭ وبلىستارىن ءتورتىنشى ورىنعا ىلىكتىرىپ قويىپتى. ءسىرا، باتىرعا دا جان كەرەك شىعار. تەك، نەگە ونى بىردەن كوش باسىنا قويماعاندىعىن تۇسىنە المادىق. سىپايىلىق جاساعان شىعار.

سىپايىلىق دەمەكشى، اگەنتتىك وزدەرىنىڭ بىرەۋلەردەن  قورقىپ، ەشكىمنەن دە ايىلىن جيا قويمايتىندىعىن دا اتاپ ءوتىپتى. «ءبىز ايماق اكىمدىكتەرى وكىلدەرى تاراپىنان بۇل جوبانىڭ بەدەلىن تۇسىرۋگە تالپىنعان، ءسويتىپ قىسىم كورسەتكەن فاكتىلەردى تالاي رەت اتاپ وتتىك. الايدا مۇنىڭ ءبىزدىڭ رەداكتسيا مەن جوبا اۆتورلارىنا ەش اسەرىن تيگىزبەيتىندىگىن اسىعا حابارلايمىز» دەپ كوڭىلىمىزدى جۇباتىپ قويادى. الايدا قايتا-قايتا قىسىم كورسەتە بەرەتىن ول قانداي اكىمدىكتەردىڭ وكىلدەرى، وزدەرىنىڭ اتى-جوندەرى بار ما، بولسا ولار كىمدەر؟» دەگەن ساۋالدى مۇلدەم جاۋاپسىز قالدىرعان.

جارايدى، ءبىز كەزىندى ارحيمەدتىڭ جۇمىسىنداعى جەتىستىكتەرمەن قاتار، ورەسكەل قاتەلىكتەرى جايلى تالاي جازعانبىز. سوندىقتان وزگەلەرگە دە ورىن بەرەلىك. ماسەلەن، جاڭاعى «ارحيمەد مۇقانبەتوۆ قازاقستان وبلىسى اكىمەرىنىڭ بەستىك ليدەرلدەر قاتارىنا قوسىلدى» دەپ جازعان پورتالعا «Daren» دەگەن اتپەن پىكىر قالدىرعان وقىرمان «مۇلدەم تۇسىنىكسىز رەيتينگ. قاراپايىم ادامدارعا ەش قاجەتى جوق نارسە. ماسەلەن، ايماقتاعى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ دەڭگەيى نەگە ەسەپكە الىنبايدى؟ بۇل قىلمىستان ەكونوميكاعا كەلەتىن زالالدىڭ اۋقىمى ەرەكشە ەمەس پە. ەگەر وسى كورسەتكىش نازارعا ىلىنسە، ماسەلە باسقاشا بولارى ءسوزسىز».

شىندىعىندا دا، وزگەسىن ايتپاعاندا جەمقورلىق مۇندا ەشكىمگە دە دەس بەرەر ەمەس. ماسەلەن، وتكەندە وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنىڭ لاۋازىمدى قىزمەتكەرى پارا بەرىپ، سوتتالعان بويدا، ونىڭ باستىعى تسىمباليۋك دەگەن «ءوز ەركىمەن» ارىز بەرىپ قۇتىلىپ كەتتى. ال وسىنداعى قوستانايدان كەيىنگى اسا ءىرى قالا - رۋدنىيدىڭ اكىمى عايازوۆ كاشار كەنتىنىڭ اكىمى پارا العاندىعى ءۇشىن ورنىنان بوساتىلدى. قوستاناي قالاسى اكىمىنىڭ ءبىر ورىنباسارى دا قۇرىققا ءىلىندى. ال ەكى بىردەي ديسپانسەردىڭ باس دارىگەرى تەندەرگە تۇسكەن فيرمالاردان مول اقشا دامەتەم دەپ اباقتىعى قامالىپ جاتىر.

نەگە ەكەنى بەلگىسىز، اگەنتتىك اكىمدەردىڭ قىزمەتىنە باعا بەرگەندە ولاردىڭ تەك قانا ەكونونميكالىق سالادا جەتكەن «تولاعاي» تابىستارىنا تاڭ-تاماشا بولادى. ال ەندى دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، مادەنيەت پەن الەۋمەتتىك سالا سەكىلدى بۇقارا حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن جايتتارعا مۇلدەم نازار اۋدارمايدى.سونىمەن قاتار بۇگىنگى اسا وزەكتى ماسەلەردىڭ ءبىرى - جەرگىلىكتى بيۋدجەتتىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى جۇمسالىپ جاتقاندىعى جايلى دا اۋىز اشپايدى. ال بىزدە حالىقتىڭ اقشاسىن بەي-بەرەكەت، ەشبىر اقىلعا سالماستان، كەرەك تە، كەرەك ەمەس نارسەلەرگە جۇمساي بەرۋدەن ەلىمىزدە ەشكىمگە دە دەس بەرمەيمىز. ءسىرا، اگەنتتىكتىڭ مۇنداي جايتتارعا اسا ءمان بەرمەۋىنە قاراعاندا ولار كەرەك فاكتىلەردى وسىنداعى اكىمگە تىكەلەي باعىنىشتى، سوندىقتان تەك ماقتاۋدان تىنبايتىن جەرگىلىكتى ءباسپاسوز بەن ستاتيستيكا كوميتەتىنەن عانا العان بولار دەپ جورامالداۋعا ءماجبۇرمىز. 

ايتپاقشى، بۇل اگەنتتىك ارحيمەدتىڭ «ەرەكشە» باسشى ەكەندىگى تۋارلى «جىرلايمەن» دەپ كەي-كەيدە تىم قيسىنسىز جايتتارعا ۇرىنىپ جاتادى. ماسەلەن، بۇلار ەش شىمىركەنبەستەن «ارحيمەد مۇقانبەتوۆ جەرگىلىكتى ەليتا مەن ونەركاسىپ توپتارىنىڭ ونىڭ قاتال دا ىسكەر ستيلىنە قاتتى قارسىلىقتارىنا قاراماستان، وبلىس ەكونوميكاسىن دامىتۋدا جەمىستى جۇمىس اتقارىپ كەلەدى» دەپ ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعارادى. اگەنتتىك وزىنە عانا ءتان «ستيلمەن» بۇرىن بۇلاردى كىم قورقىتاتىندىعى جايلى ايتپاعان بولسا، بۇل جولى دا ارحيمەدكە اشىق قارسى شىعىپ جۇرگەن «جۇرەك جۇتقان باتىرلاردى» دا ناقتىلاپ اتاپ وتپەيدى. ول قانداي جەرگىلىكتى ەليتا مەن ونەركاسىپ توپتارى؟ ادەتتەگىدەي بۇعان دا جاۋاپ جوق.

ال شىندىعىندا بۇل دا ويدان شىعارىلعان شىلعي وتىرىك. ءبىز وسىندا ارحيمەدتىڭ 8 جىل بويى اكىم بولعاندا وعان قارسى داۋ ايتپاق تۇگىلى، ونىڭ كوزقاراسىنا ساي كەلە قويمايتىن سىپايى عانا پىكىر ايتقان جانداردىڭ بىردە-ءبىرىن كەزدەستىرگەن ەمەسپىز. وبلىستى «اشسا الاقىناندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا» ۇستايتىن، بۇكىل بيلىكتى ءبىر قولدا ۇستاعان ادامعا قارسى كەلەتىن ول قانداي «قاھارمان»؟ ال جالپى ءبىزدىڭ ەلدەگى بيلىك جۇيەسىنەن ءساىل-ءپال عانا حابارى بار ادام، وبلىس اكىمىنىڭ بيلىگىنىڭ شەكسىز ەكەندىگىن، ونىڭ قاكشاندا «اق دەگەن اق، قارا دەگەنى قارا بولاتىندىعىن» بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. 

ءجا، ايتا بەرسەڭ، اڭگىمە كوپ. قالعانىن وقىرماندار باجايلاي جاتار. تەك بىزگە كەيبىر بىلىكتى ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنا قاراعاندا مۇنداي رەيتينگتەر بوستان-بوسقا جاسالىنبايتىن كورىنەدى. وعان دا ارنايى تاپسىرىس بەرىلمەتىندىگىنە ەشكىم دە كەپىلدىك بەرە المايدى. وزدەرىنە ەشبىر پايدا تۇسپەسە قانداي دا اكىمدەر جايلى ءار جەردەن قۇراپ-سۇراپ جيناعان مالىمەتتەر نەگىزىندە، ەشبىر تالداۋعا مويىن بۇرماستان مۇنداي كۇماندى رەيتينگتەر كىمگە كەرەك؟ ال باسىلىپ جاستا، دەمەك بىرەۋلەرگە قاجەت بولعانى دا.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz