كوزى تىرىسىندە-اق، «قازاق زاڭ عىلىمىنىڭ پاتريارحى» اتانعان ايگىلى اكادەميك، عۇلاما زاڭگەر، ۇلاعاتتى ۇستاز سالىق زيمانوۆتىڭ تۋعانىنا كەلەسى جىلى 100 جىل تولادى. دەگەنمەن، بۇل ايتۋلى داتا ۇكىمەتتىڭ الداعى جىلى اتاپ وتەتىن مەرەيتويلار تىزىمىنە ەنبەي قالعان. وسىعان وراي مۇحتار قۇل-مۇحاممەد باستاعان ءبىر توپ سەناتور پرەمەر-ءمينيستردىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

سالىق زيمانوۆ 1990 جىلى قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنە دەپۋتات بولىپ سايلانىپ، كوميتەت توراعاسى ءارى 1990 جىلى 25 قازاندا قابىلدانعان قازاق كسر-ءنىڭ «مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراتسياسىنىڭ جوباسىن دايارلاعان دەپۋتاتتىق كوميسسيانىڭ باسشىسى بولدى. كەيىن 1991 جىلى 14-16 جەلتوقساندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭىن قابىلداۋ كەزىندە تاعى دا كەلىسىم كوميسسياسىنىڭ قۇرامىنا كىرىپ، قازاقستان اتتى جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ دۇنيەگە كەلگەنىن كۇللى الەمگە تانىتقان تاريحي قۇجاتتىڭ قابىلدانۋىنا زاڭگەر دەپۋتات رەتىندە زور ۇلەس قوستى.

دەپۋتاتتىق ساۋالدا مۇحتار قۇل-مۇحاممەد وسىنىڭ ءبارىن قاداپ تۇرىپ ايتتى. سونداي-اق، سەناتور سالىق زيمانوۆتىڭ ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان مايدانگەر عانا ەمەس، ناعىز قاھارمان ەكەنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.

اكادەميكتىڭ عالىمدىعى مەن ۇستازدىق قىزمەتىنە دە باسا ءمان بەرىلگەن.

«سالىق زيمانوۆ 1961 جىلى ماسكەۋدە دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاعاننان كەيىنگى بار عۇمىرىن قازاقستاندىق زاڭ عىلىمىنىڭ دامۋىنا ارنادى. قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ فيلوسوفيا جانە پراۆو ينستيتۋتتارىن باسقارىپ، مىڭداعان شاكىر تاربيەلەپ، 30-دان استام عىلىم دوكتورى مەن كانديداتتارىن دايارلادى. ونىڭ شاكىرتتەرى قازاقستاندا عانا ەمەس، تمد ەلدەرىندە كوپتەپ سانالادى. مەملەكەت تەورياسى مەن تاريحى، ساياسي جانە قۇقىقتىق ىلىمدەر تاريحى، كونستيتۋتسيالىق قۇقىق، قازاقتىڭ اتا زاڭدارى جانە زاڭ عىلىمىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە ارنالعان كوپتەگەن مونوگرافيالار مەن عىلىمي ەڭبەكتەر جازىپ، سوڭىنا 10 تومدىق مول عىلىمي-شىعارماشىلىق مۇرا قالدىردى»، – دەدى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد.

شىندىعىندا، قازاقتىڭ اتا زاڭدارىن جىكتەپ-جىلىكتەپ، ۇلكەن ەڭبەك جازعان، سوڭىنا وشپەس مۇرا قالدىرعان عالىمنىڭ مەرەيتويىن اتاۋسىز قالدىرۋ ەلدىگىمىزگە سىن. قايتا ەگەمەندىكتىڭ 30 جىلدىق مەرەكەسى تاۋەلسىزدىگىمىزدى ءوز قولىمەن نىعايتقان، ءبىلىم-بىلىگىمەن مولايتقان، قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى قالىپتاستىرعان، عىلىمي مۇراسىمەن عانا ەمەس، بارشا ءىس-ارەكەتى، بولمىس-بىتىمىمەن ۇلگى-ونەگە بولعان سالىق زيمانوۆ سياقتى ءبىرتۋار ازاماتتاردى ارداقتاۋدان باستالعانى دۇرىس.

«وسىعان وراي، اكادەميك سالىق زيمانوۆتىڭ عاسىرلىق مەرەيتويىن لايىقتى اتاپ ءوتۋ ءۇشىن: قاھارمان عالىمنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا، تانىم-تاعىلىمدىق شارالار وتكىزۋ، ونىڭ ەسىمىن اتىراۋ مەن الماتى قالالارىنىڭ كوشەلەرىنە جانە نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى جاڭادان سالىنعان مەكتەپتەردىڭ بىرىنە بەرۋ، تۋعان جەرىندە ونىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشىن ورناتۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋدى سۇرايمىز»، – دەلىنگەن ساۋالدا.

وسى رەتتە ۇلتىمىزدىڭ ءبىرتۋار ۇلى، ەتنوگراف-عالىم، شوقاننىڭ قۇرداسى، ءحىح عاسىرداعى قازاقتان شىققان ءىرى قايراتكەر مۇحاممەد-سالىق باباجانوۆتىڭ ەسىمى ەسكە ءتۇسىپ وتىر. مۇحاممەد-سالىقتىڭ شوقانمەن زامانداس بولىپ قانا قويماي، كەزدەسىپ، پىكىر الماسىپ، سۇحباتتاسقانى تۋرالى دەرەكتەر بار. ەكەۋىنىڭ ءومىرى دە، تاعدىرى دا، وي-ارمانى دا ۇقساس، ۇندەس.

ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىنەن شىققان عالىم قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسى مەن شارۋاشىلىعى، ءدىني نامىمى مەن سەنىمى، باقتاشىلىق، ساياتشىلىق، قىمىزدىڭ شيپاسى جانە تاعى باسقا تاقىرىپتاردا ەڭبەكتەر جازعان. اعارتۋ ىسىنە ۇلكەن ۇلەس قوسقان. ونىڭ ەسىمى ا.جۇبانوۆ، س.زيمانوۆ، ە.ماسانوۆ، ح.مادانوۆ، ر.وتارباەۆ جانە تاعى باسقا عالىم، جازۋشىلاردىڭ ەستەلىكتەرى مەن عىلىمي ەڭبەكتەرىندە ۇنەمى اتالىپ وتىرادى.

مۇحاممەد-سالىق باباجانوۆ 39 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەن. ول قايتىس بولعاندا دە ايگىلى كۇيشى داۋلەتكەرەي «سالىق ولگەن» دەگەن كۇي شىعارىپتى. ءتىپتى حالىق اراسىندا «سالىق ءولدى دەگەنشە، حالىق ءولدى دەسەيشى» دەگەن دە ءسوز تاراعان.

بۇل ءسوزدىڭ بۇگىنگى دەپۋتاتتىق ساۋالعا دا قاتىسى بار دەسەك، ارتىق بولا قويماس. سالىق زيمانوۆتىڭ ءوز ومىردەن وتسە دە، ەسىمى، مۇراسى، ولمەسىن. سوندىقتان اكادەميكتىڭ مەرەيتويىنا قاتىستى ساۋال ورىندى عانا ەمەس سالماقتى دا ساليقالى بولدى دەۋگە تولىق نەگىز بار.

Abai.kz