- سىزبەن سۇحباتتى قاي تاقىرىپتان باستاسام ەكەن... بۇلاي دەگەنىم، ءبىز سوڭعى كەزدە اقىن جاناتتان گورى، عالىم جاناتتى كوپ كورەتىن بولدىق.
- بۇل ەكەۋى ءبىر-بىرىنەن مۇلدە الىس بولماسا كەرەك. ءبىر عالىم اعامىزدىڭ: «عىلىم سالقىن-قان¬دىلىقتى، ال پوەزيا مازاسىزدىقتى، اساۋلىقتى قاجەت ەتەدى. وسى ەكەۋىن قالاي بىرىكتىرىپ ءجۇرسىڭ؟» - دەپ ازىلدەگەنى بار ەدى... عالىمدىعىمىز بەن اقىندى¬عىمىزدىڭ توعىسار ءبىر تۇسى بار، ول - ادەبيەت. حيميك، ياكي ماتەماتيك بولسام، وندا اڭگىمە باسقا...
- سىزگە كەلمەس بۇرىن، ادەتتەگىدەي عالامتوردى شارلاپ شىقتىم. بىراق بىردە-ءبىر سۇحباتىڭىزدى كەزدەستىرمەدىم. ەسەسىنە، ادەبيەتتانۋشى رەتىندە جازعان ماقالالارىڭىز كوپ. سوعان قاراعاندا، اۋديتوريا مەن كىتاپحانا اراسىنا قاتىناۋدان قولىڭىز بوسامايدى-اۋ دەيمىن.
- سولايى - سولاي. ونىڭ ۇستىنە، قازىرگى وقۋ ۇدەرىسىندەگى جاڭالىقتارعا سايكەس قۇجاتتاردى ازىرلەۋ دە كوپ ۋاقىتتى قاجەت ەتە¬دى. كەلەلى اڭگىمەدەن قاشپايمىن. دەگەنمەن سۇحبات بەرۋگە سونشالىق بەلسەندىلىگىم دە جوق.
- ءسىزدىڭ «ءميفتىڭ پوەتيكاداعى قىزمەتى (قازىرگى قازاق پوەزياسى ارقاۋىندا)» اتتى عىلىمي مونوگرافياڭىزعا فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى شاكىر ىبىراەۆ اعامىز «عىلىمي اينالىمعا جاڭا ءبىر زەرتتەۋ ءتۇرى قوسىلدى» دەپ باعا بەرىپتى. الايدا ءسىز جاساعان تالداۋ شەتەل ادەبيەتىندە حح عاسىردىڭ وزىندە كەڭ كولەمدە جۇرگىزىلگەن ەكەن. بۇل ءبىزدىڭ ادەبي شىعارمالاردى تالداۋدا كەنجە قالعانى¬مىز¬دىڭ كورىنىسى ەمەس پە؟

- سىزبەن سۇحباتتى قاي تاقىرىپتان باستاسام ەكەن... بۇلاي دەگەنىم، ءبىز سوڭعى كەزدە اقىن جاناتتان گورى، عالىم جاناتتى كوپ كورەتىن بولدىق.
- بۇل ەكەۋى ءبىر-بىرىنەن مۇلدە الىس بولماسا كەرەك. ءبىر عالىم اعامىزدىڭ: «عىلىم سالقىن-قان¬دىلىقتى، ال پوەزيا مازاسىزدىقتى، اساۋلىقتى قاجەت ەتەدى. وسى ەكەۋىن قالاي بىرىكتىرىپ ءجۇرسىڭ؟» - دەپ ازىلدەگەنى بار ەدى... عالىمدىعىمىز بەن اقىندى¬عىمىزدىڭ توعىسار ءبىر تۇسى بار، ول - ادەبيەت. حيميك، ياكي ماتەماتيك بولسام، وندا اڭگىمە باسقا...
- سىزگە كەلمەس بۇرىن، ادەتتەگىدەي عالامتوردى شارلاپ شىقتىم. بىراق بىردە-ءبىر سۇحباتىڭىزدى كەزدەستىرمەدىم. ەسەسىنە، ادەبيەتتانۋشى رەتىندە جازعان ماقالالارىڭىز كوپ. سوعان قاراعاندا، اۋديتوريا مەن كىتاپحانا اراسىنا قاتىناۋدان قولىڭىز بوسامايدى-اۋ دەيمىن.
- سولايى - سولاي. ونىڭ ۇستىنە، قازىرگى وقۋ ۇدەرىسىندەگى جاڭالىقتارعا سايكەس قۇجاتتاردى ازىرلەۋ دە كوپ ۋاقىتتى قاجەت ەتە¬دى. كەلەلى اڭگىمەدەن قاشپايمىن. دەگەنمەن سۇحبات بەرۋگە سونشالىق بەلسەندىلىگىم دە جوق.
- ءسىزدىڭ «ءميفتىڭ پوەتيكاداعى قىزمەتى (قازىرگى قازاق پوەزياسى ارقاۋىندا)» اتتى عىلىمي مونوگرافياڭىزعا فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى شاكىر ىبىراەۆ اعامىز «عىلىمي اينالىمعا جاڭا ءبىر زەرتتەۋ ءتۇرى قوسىلدى» دەپ باعا بەرىپتى. الايدا ءسىز جاساعان تالداۋ شەتەل ادەبيەتىندە حح عاسىردىڭ وزىندە كەڭ كولەمدە جۇرگىزىلگەن ەكەن. بۇل ءبىزدىڭ ادەبي شىعارمالاردى تالداۋدا كەنجە قالعانى¬مىز¬دىڭ كورىنىسى ەمەس پە؟
- ولاي دەپ ايتا المايمىن. نازار اۋدارىلماي كەلە جاتقان سالالار بولۋى مۇمكىن. ىرگەمىزدەگى ورىس ادەبيەتتانۋشىلارى جاڭا¬لىق اتاۋلىعا باستاماشى بولىپ جۇرەتىنى راس. مەنىڭ بۇل ەڭبەگىمدەگى كەيبىر تۇجىرىم-پىكىرلەرگە «ونداي جوق، دۇرىس ەمەس» دەپ قارسى شىققان دا عالىمدار دا بولدى. مەن، ارينە، ءوز پىكىرىمدە قالامىن. الەمدىك ادەبي دامۋدان ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز شەت قالدى دەۋگە بولمايدى. سوسىن، ءبىز باتىس، شىعىس ادەبيەتىمەن تىعىز بايلانىستامىز. راس، ميف، ميفولوگيا تۋرالى بىزدە كەشىرەك ءسوز بولدى. اكادەميك سەيىت قاسقاباسوۆ فولكلوردىڭ وسى جانرى تۋرالى تەوريالىق بايلام جاساسا، ەڭبەگىمە پىكىر بىلدىرگەن ۇستازدارىمنىڭ ءبىرى شاكىر ىبىراەۆ «قازاقتىڭ ميفتىك اڭگىمەلەرىن» قۇراستىرۋعا مۇرىندىق بولدى، سەرىكبول قوڭدىباي بىرنەشە ەڭبەكتەر جازدى، «ارعىقازاق ميفولوگياسى» اتتى ءتورت تومدىق ىرگەلى زەرتتەۋ كىتابىن شىعاردى. ال ميف پەن جازبا ادە-بيەت بايلانىسى الەمدىك ادە¬بيەتتانۋدا جان-جاقتى زەرتتەلگەنى راس. بىزدە ەندى-ەندى قولعا الىنا باستادى. ميفوپوەتكالىق تانىم زامانا شىندىعىن، ادام¬زاتتىق ماسەلەلەردى كوتەرۋدە نەگىزگى ءبىر قۇرالعا اينالدى. مودەرنيستىك ادەبيەتتىڭ ءىرى وكىلى سانالاتىن كافكا جازعان «قۇ¬بىلۋشىلىق» حيكاياتىنداعى گرەگور زامزا تاعدىرىن ادەبيەت تەورەتيكتەرى مەن سىنشىلارى «جيىرماسىنشى عاسىر ادامىنىڭ جانتۇرشىگەرلىك جالعىز¬دىعى» دەپ تۇجىرىمداسا، ايگۇل كەمەلباەۆانىڭ «قوڭىرقازى» مەن اسقار التايدىڭ «كەنتاۆرىن» قالاي تۇسىندىرەمىز؟ بۇدان باسقا دا قانشاما مىسالدار بار. قازىر الەمدە ەڭ كوپ وقىلاتىن اۆتور سانالاتىن پاۋلو كوەلونىڭ «ال¬حيميگىنىڭ» سيۋجەتى ەسكى بيب¬ليالىق اڭىزداردا بار ەكەن. ال مۇنداي كەيىپكەردىڭ باقىتتى ومىرىنە كەپىلدىك بەرەتىن كيەلى ساياحاتتار ستيۆەنسوننىڭ «قازىنا ارا¬لىن¬دا»، دەفونىڭ «روبينزون كرۋزو¬سىندا»، ءبىزدىڭ قازاقتىڭ «ەر توستىك»، «كەر قۇلا اتتى كەندەباي»، «كۇن استىنداعى كۇنىكەي قىز» ەرتەگىلەرى مەن «الپامىس باتىر» جىرىندا دا بار. كەيىپكەرلەردىڭ بارلىعى الىس، قيىن ساپارلارعا شىعادى، ال ولاردى كۇتەتىن راحات ءومىر - ءوز وشاعىندا، ءوز شاڭىراعىندا. ادەبيەتتەردىڭ بايلانىسى، سيۋ¬جەتتىڭ كوشپەلىلىگى دەگەن وسى ەمەس پە؟ ويتكەنى ادامزاتتىڭ پروبلەماسى ورتاق، ادەبيەتتتە سول ورتاق، وزەكتى پروبلەمالار كوتەرىلەدى.
ادەبي پروتسەستەگى جاڭالىقتار بىزدەن جاڭاشا تالداۋدى، جاڭا كوزقاراستى تالاپ ەتەدى. مەن زەرت¬تەۋ تاقىرىبىمدا عىلىمي كەڭەسشىم، سۇيىكتى ۇستازىم، مارقۇم اكادەميك رىمعالي نۇرعاليدىڭ باعىتتاۋىمەن ماسەلەگە وسى تۇرعىدان كەلدىم. ۇلكەن جاڭالىق ەدى دەمەيمىن، بار بولعانى ىزدەنىس سوقپاعى بولار.
- بۇل مونوگرافياعا دەيىن ەسەن¬عالي راۋشانوۆتىڭ پوەزياسىن زەرتتەدىڭىز. تاڭداۋ نەگە ەسەنعاليعا ءتۇستى؟ كوزى ءتىرى اقىننىڭ پوەزياسى تۋرالى عىلىمي تۇجىرىم جاساۋعا جۇرەكسىنگەن جوقسىز با؟
- وتكەن عاسىردىڭ 90-جىل¬دارىندا كورنەكتى قالامگەر ورالحان بوكەيدiڭ پروزاسىن دا زەرتتەدىم. ەسەنعالي راۋشانوۆ پوەزياسىن زەرتتەگەنىم - 2000 جىلداردان بەرى قاراي عوي. ەشكىمگە ۇقسامايتىن، كەڭ تىنىستى، اقىن¬دىق الەمى باي، ۇلتتىق تانىمى تەرەڭ اقىن. قا-زاقتىڭ بۇكىل ارعى-بەرگى تاريحىن¬داعى ەسكى سوزدەرى، سالت-ءداستۇرى ولەڭىنىڭ بويىنا ءسىڭىپ كەتكەن. ناعىز ۇلتتىق پوەزيانىڭ تاماشا ۇلگىسى دەۋگە بولادى. جالپى، شىعارماشىلىق تۇلعانى تانۋ مەن تانىتۋدىڭ وزىندىك قيىن¬دىق¬تارى كوپ. ەگەر شىعارماشىلىق تا¬بيعاتىن تامىرشىداي ءدوپ باسىپ تانىتا الساڭ - ەڭ ماڭىزدىسى سول. ءوزىمنىڭ زەرتتەۋ باعىتىم تۇر-عى¬سىنان قازاق پوەزياسىنىڭ زور ءمۇم¬كىندىگىن كورسەتە الدىم دەپ ويلايمىن. بىراق بۇل ءبارىن قاتىردىم، كەرەمەتتەي ەڭبەك جاسا¬دىم دەۋ ەمەس.
- ال اقىننىڭ ءوزى زەرتتەۋىڭىزدى قالاي قابىلدادى؟ زەرتتەمەس بۇرىن الدىنان ءوتتىڭىز بە؟ بۇلاي تىقاقتاپ سۇراپ وتىرعان سەبەبىم، ولەڭى تۋرالى ويىڭدى ايتا باستاساڭ، شوق تي¬گەندەي ىرشىپ تۇسەتىن اقىندار كوپ بۇگىندە...
- الدىنان وتكەن جوقپىن. اقىن شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋدى قولعا الماس بۇرىن «قازاق پوەزيا¬سىن¬داعى ءىڭىر سۋرەتى» دەگەن ماقالا جازعانمىن. ونى العاش بولىپ ۇستازىم رىمعالي نۇرعالي وقىدى. سودان بىردەن اقىن اعامىزعا «سەنىڭ ولەڭدەرىڭ تۋرالى تاماشا ماقالا جازىلدى» دەپ حابارلاسىپتى. مەن اقىننىڭ ءوزىن ەمەس، ولەڭىن زەرتتەدىم عوي.
- ايتىڭىزشى، ولەڭ ءوزى قانداي بولۋى كەرەك؟ ولەڭنىڭ قىزمەتى نە؟
- ولەڭ - كوركەم ادەبيەتتىڭ جانرى، ول ادام جانىنا كوركەم¬دىك، ەستەتيكالىق تۇرعىدا اسەر ەتەتىن، جۇرەك قىلىن شەرتەتىن، ادامنىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىنىڭ تولقىنىسىن تۋدىراتىن، ءوزى دە سونداي شىنايى تولقۋدان تۋاتىن ءدۇ¬نيە. ابايدىڭ «سىلدىراپ ءوڭ¬¬كەي كە¬لىسىم، تاس بۇلاقتىڭ سۋىن¬داي..» نە¬مەسە دۋلاتتىڭ «جىرىمدى مەنىڭ سۇراساڭ، تۇمانىڭ تۇنىق سۋى-نان...» دەيتىنى - بۇل ولەڭ تابيعاتىنىڭ تازالىق پەن پاكتىك¬تەن تۇ¬را¬تىنىن كورسەتپەي مە؟ ولەڭ - ادام بالاسىن ىزگى قاسيەتتەرگە باستايتىن قۋاتتى رۋحاني كۇش. قازىر قاتىگەز بولىپ كەتتىك قوي، ادام با¬لاسىن ادامي بولمىسىنان اجى¬راتپاي، ىزگىلىككە، پاراساتقا ەرىك¬سىز جەتەلەيتىندەي بولۋى كەرەك - ولەڭ. مەن ولەڭمەن ۇرانداۋ دەگەندى قابىلداي قويمايمىن. بەلگىلى ءبىر كەزەڭدەردە ول كەرەك بولدى. ولەڭگە ەستەتيكالىق كوركەمدىك، نازىكتىك ءتان. بەلينسكيشە ايتسام، پوە-زيا - باقشاداعى راۋشان گۇلىنىڭ ءتى¬كە¬نىن الىپ تاستاپ، جۇپار ءيىسى مەن سۇلۋلىعىن جىرلاۋ. «پوەزيا - ايەلدەي جۇمباق الەم; سيقىر-سىرىن تۇسىنەر تۇلعا دا كەم» دەپ، فاريزا اپام جىرلاعانداي، جۇمباق بولمىستى ولەڭگە ءتانتى بولىپ جۇرگەنگە نە جەتسىن!
- ولاي بولسا، كوركەم شىعارمانى كوركەم مىنەزدىڭ ادامى عانا جازسا كەرەك-ءتى. جۇرەگىن كىر شالعان اقىننان ناعىز ولەڭ تۋا ما؟
- ناعىز اقىن، ناعىز پوەزيانىڭ ادامى، تانىمى تەرەڭ مىقتى اقىن كىرشىكسىز، ءمىنسىز بولۋى مۇمكىن ەمەس بۇگىندە. ويتكەنى بىزدەر - پەندە بوپ عۇمىر كەشەمىز. سوندىقتان دا حالىقتىڭ «اسقار تاۋدى الىستان تاماشالا، باۋى¬رىنا بارما» دەگەن ءسوزىن جاسقى كورەمىن. قازىر ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇراپ، سىرتىنا ادەمى كويلەك كيگىزە سالىپ «ولەڭ جازدىم» دەيتىندەر بار. بۇل پوەزيا ما؟ بالكىم، ورىستار ايتىپ جۇرگەن ەسترادالىق پوە¬زيا، پوپ-پوەزيا، روك-پوەزيا دەگەن سول شىعار. ولەڭنىڭ سىرتقى فورماسىن عانا قابىلداۋعا بولمايدى، ىشكى سىرىنا، تەرەڭىنە بويلاۋ كەرەك. ارينە، ول اقىننىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگىنە، ينتەللەكتىسىنە بايلا-نىستى. ولەڭ جۇرەكتى قوزعا¬ماسا، جانىڭدى قيناپ تۋماسا، جۇرتقا ۇنايمىن دەپ ۇيقاس ىزدەۋ-ءدىڭ قاجەتى نە؟ ولىمسىرەگەن ولەڭدەردىڭ تۋاتىنى سودان عوي، سىرتى - ولەڭ، ال تابيعاتى، بولمىسى ولەڭ ەمەس. «تەڭىز باستان بىلعاندى، كىم تۇندىرار، ا، حانىم؟! تەرەك تۇپتەن جى-عىلدى، كىم تۇرعىزار، ا، حانىم؟!» دەگەن كەتبۇعانىڭ تۇسپا¬لى¬نىڭ استارىنا كوز سالماي، سىرتقى فورماسىنا قاراپ تابيعاتتىڭ قۇبىلىسى دەپ قابىلدامايمىز عوي... قانداي تاماشا بەينەلەۋ! ءبىز وسى باستاۋلارى¬مىزدان الىس¬تاماساق دەيمىن.
اقىنعا ءاماندا ىزدەنىس كەرەك، كەيبىر جاستارىمىز عالامتوردا ەلدى بالاعاتتاپ، ۋاقىتتى زايا كە¬تىرگەنشە، سول ۋاقىتتى ءبىلىمىن تولىقتىرۋعا ارناسا عوي، جادا¬عايلىقتان ارىلار ەدى. بىلتىر ما، بىرەۋ «شابىت» فەستيۆالىنە قا¬تىسقان ءبىر اقىن جۇلدە الماي قال¬دى، ءسويتىپ، جان ساقتاۋ بولىمىنەن ءبىر-اق شىقتى دەپ، قازىلار ال¬قا¬سىن «سىلەيتە سىباپ» سايتقا جازىپ جىبەرىپتى. سوندا، كۇللى پوەزيانىڭ تاعدىرى ءبىر جارىسقا قاراپ قالىپ پا؟ الدە ولەڭدى تەك سول ءۇشىن جازىپ ءجۇرمىز بە؟ پوەزياعا كەۋدەنىڭ كەرەگى جوق. قازاققا ولەڭ كەرەك. ناعىز ولەڭ. قۇدiرەتتى ولەڭنىڭ الدىندا ءبارىمىز دارمەنسىزبىز!
- باسپاسوزدە شىققان قازاق مەكتەپتەرى مەن جوعارى وقۋ ورىن¬دارىندا ابايتانۋ ءپانىن وقىتۋ تۋ¬رالى پىكىرىڭىز - جاس ورەندەرىمىز ولەڭ تابيعاتىن ءتۇيسىنىپ ءوسسىن دەگەن تىلەكتەن تۋعان بولدى عوي...
- اباي - ءبىزدىڭ ۇلتتىق تۇلعا¬مىز. حالىقتىڭ دانالىعى مەن دانىشپاندىعىنىڭ، تەڭىزدەي تە¬رەڭ ويىنىڭ ايناسى. وكىنىشكە قا¬راي، ءبىز دانىشپانىمىزدى جاس ۇرپاققا ءوز دارەجەسىندە تانىتۋعا نەمقۇرايلىلاۋ قاراپ كەلەمىز بە دەگەن وي تۋادى. مەكتەپ وقۋشىلارى ابايدى ماتىندىك تۇرعىدا تانىسا، ستۋدەنتتەر ابايداي ۇلىنى تەرەڭ تانىپ، ونىڭ تاعلىمىن بويىنا ءسىڭىرۋى كەرەك قوي. جوعارىداعى ۇسىنىسىما قوسىپ ايتارىم - «ابايتانۋ» ءپانىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بارلىق ماماندىعىنا (وسى ۋاقىتقا دەيىن تەك قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى جانە فيلولوگ ماماندارعا مىندەتتەلگەن) مىندەتتى ءپان رەتىندە ەنگىزۋ قاجەت. قازىر مودۋلدىك ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى نەگىزىندە وقۋ جوسپارى ازىرلەنەدى. بارلىق ماماندىقتىڭ وقۋ جوسپا¬رىندا «مىندەتتى كومپونەنت» دەگەن ءبولىم بار. مىنە، ءدال وسى كومپونەنتكە «ابايتانۋ» ءپانىن ەنگىزۋ قاراستىرىلسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى... ءتىپتى ءاربىر جوعارى وقۋ ورنى، ۋنيۆەرسيتەت ەنگىزەتىن مىندەتتى پاندەردىڭ بىرىنە اينالدىرسا... ارحەولوگيا، تاريح، الەۋ¬مەتتانۋ، پسيحولوگيا، ساياساتتانۋ، فيلوسوفيا، شەت ءتىلى، قۇقىقتى، پەداگوگيكانى وقىپ جاتقان بو¬لاشاق ماماندىق يەلەرىنە ابايتانۋدى وقىتۋ ارتىق دەپ كىم ايتا الار؟ حيميك بولسىن، ارحەولوگ بولسىن، ول ەڭ بىرىنشىدەن ادام، ءبىر ۇلتتىڭ وكىلى. ول ءوز ۇلتىنىڭ ماق¬تا¬نىشىنا اينالعان رۋحاني ۇلى تۇلعالارىن نەگە بىلمەسكە؟ قازىردە قولعا الىنعان ەۋروپالىق ءبىلىم كەڭىستىگىنە ەنۋ ۇدەرىسىندە ابايداي ۇلىمىزدى، ونىڭ تاعلىمىن الىپ كىرۋ تاماشا ەمەس پە! سونداي-اق ويىمىزدا كوپتەن جۇرگەن ءبىر ماسەلە - بارلىق ماماندىق بويىنشا ءبىلىم الۋشى ستۋدەنتتەرگە نەگە ۇلتىمىزدىڭ ادەبيەتىن وقىتپاسقا؟ وزگە ەلدەر تاجىريبەسىنە سۇيەن¬سەك، بىرقاتار جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءتۇرلى ماماندىقتارىنا «وتان ادەبيەتىنىڭ تاريحى» دەپ اتالاتىن ءپاندى وقىتۋ مىندەتتەلەدى ەكەن...
- بىلتىر جاپون پوەزياسىنان اۋ¬دارعان «ساكۋرا گۇلدەگەندە» كىتا¬بىڭىز جارىق كوردى. ءسىز بۇل اۋدارمانى ورىس تىلىنەن جاسادىڭىز، تۇپنۇسقادان اۋىتقىماعانىڭىزعا سەنىمدىسىز بە؟
- ءبىراز جىلدان بەرى جارىق كورىپ كەلە جاتقان «الەم ادەبيەتى» جۋرنالىنىڭ پوەزيا بولىمىنە جاۋاپتى بولدىم. بۇل جۋرنالدى شىعارۋ يدەياسىنىڭ اۆتورى ءارى باس رەداكتورى بەلگىلى اۋدارماشى، جازۋشى كەڭەس يۋسۋپ شىعار¬ما¬شى¬لىقتى شىڭداۋدىڭ ءبىر جولى - اۋدارما ەكەنىن ايتا وتىرىپ، وسى جاپون پوەزياسىن اۋدارۋىما ىق¬پال ەتتى. بۇرىنىراق ورىستىڭ ۇلكەن اقىندارىنىڭ ءبىرى، اتەيزم اعىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشى نيكولاي گۋميلەۆ ولەڭدەرىن قازاقشا¬لاعانمىن.
جاپون اقىندارىنان ەڭ اۋەلى كونە ءداۋىردىڭ تاقۋا اقىنى سايگە ولەڭدەرىن اۋداردىم.
ارينە، اۋدارما ورىس تىلىنەن جاسالدى. ورىس اقىندارى ءبىر اۆتوردى بىرنەشە رەت اۋدارعان ەكەن. سول نۇسقالاردى سالىستىرا وتىرىپ، قازاق تىلىندەگى ءوز نۇس¬قامدى ءتۇزدىم. جاپون اقىندارىن اۋدارۋ ءۇشىن ىشكى دايىندىعىمدى جەتىلدىردىم. ولاردىڭ تاريحىن، ادەبيەتى مەن مادەنيەتىن، ءومىر ءسۇرۋ سالتىن، دۇنيەتانىمىن تانىپ-ءبىلۋ ماقساتىندا كوپتەگەن ادەبيەتتەردى وقىدىم، كينولارىن كوردىم. ءسويتىپ، ءتىلدى بىلمەسەم دە ءدىلىن تۇسىنۋگە ۇمتىلدىم. تابيعات اياسىندا، ەسكى حرامعا كەلىپ، وعان مۇڭ شاققان، تاۋداعى لاشىقتى مەكەن ەتىپ، اڭىز الەمىن كەزگەن، گۇل جارعان شيەگە، ءشوپ اراسىنداعى تسيكاداعا ءتىل قاتىپ، قىرعاۋىل مەن تىرنانى جىرلاعان جاپون اقىنىنىڭ رۋحىن قازاقشا جەتكىزگىم كەلدى.
قازىر ءتىل ۇيرەتۋدە ءتۇرلى ءادىس-تاسىلدەر بار. سولاردىڭ ەڭ جاڭاشىلى - ەكىنشى ءبىر ۇلتتىڭ ءتىلىن «ءينتۋيتيۆتى» ءتۇسىنۋ، ءسويتىپ، ءماتىندى «تانۋ». وسى ادىسكە يەك ارتا وتىرىپ، تۇپنۇسقادان كوپ اۋىتقىمادىم دەسەم دە بولادى. ونى، ەندى ماماندار تالقىسىنا قالدىرعان ءجون بولار... تۇپنۇسقامەن سالىستىرۋ ءۇشىن جاپون ءتىلىن جاقسى ءبى¬لەتىن جاندارعا دا جۇگىنگىم كەلەدى.
- وسىدان ءبىر اي بۇرىن فران¬تسياعا بارىپ كەلدىڭىز. سوڭعى كەزدە اقىن-جازۋشىلارىمىز شەتەلگە شىعا باستادى. مۇنى مادەني، ادەبي ينتەگراتسيانىڭ جاڭعىرۋى دەسەك بولا ما؟
- بۇل ساپارعا مەن اقىن رەتىندە ەمەس، وقىتۋشى مامان رەتىندە باردىم. ءوزىم قىزمەت ەتەتىن ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىندە بولون پروتسەسىن جۇزەگە اسىرۋ باعىتىندا كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلۋدا. سونىڭ ءبىر كورىنىسى -ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عالىم-پەداگوگتارىنىڭ تاجىريبە الماسۋ ماقساتىندا فرانتسيانىڭ سەۆر قالاسىنداعى حالىقارالىق پەداگوگيكالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعىندا وقۋ تاعلىمداماسىنان ءوتۋى. ۋنيۆەرسيتەت رەكتورى ەرلان سىدىقوۆ مى-زانىڭ قول جەتكىزگەن كەلىسىمى نەگىزىندە مادەنيەت پەن ءبىلىمنىڭ وشاعى بولعان ەۋروپانىڭ تاريحي مەملەكەتىندە تاجىريبە الماسۋ، جاڭاشىل ۇدەرىستىڭ جۇزەگە اسىرىلۋ ادىستەرىمەن تانىسۋ - وسى ساپارىمىزدىڭ باستى ماقساتى بولدى. رەكتورىمىز ساپارعا شىعارىپ سالاردا: «سەمينارعا قاتىسۋمەن شەكتەلمەي، تاريحي ورىن¬داردى ارالاڭىزدار. تانىسىڭىز-دار. فرانتسيا - ەجەلگى مادەنيەت وشاعى، سول جاعىنا دا ەرەكشە نازار اۋدارىڭىزدار» دەگەن ەدى. نەگىزگى ساپارىمىز عىلىمي-پەدا¬گوگي¬كالىق ماقساتتا بولعانىمەن، ءاري¬نە، ادەبي-مادەني جاعىن جوققا شىعارا المايمىن. كونە ءداۋىردىڭ قوينىندا قالعان كۇندەردە با-بالارىم ات سۋارعان سەنا، ايگىلى ەيفەل مۇناراسى، داڭقتى لۋۆر مۋزەيى، اۋليە انا سوبورى، ۆەرسالداعى فرانتسۋز كورولدارىنىڭ بۇرىنعى رەزيدەنتسياسى - قاي-قايسىسى دا كونە مەن بۇگىننىڭ عاجاپ ۇيلەسىمىن پاش ەتكەندەي. اقىن رەتىندە رۋحاني توعايىپ كەلدىم. نەگە ەكەنىن قايدام، پاريج (سەۆر قالاسى تۋرا ىرگەسىندە) مەنىڭ جا¬نىما سونشالىق جاقىن، سونشا¬لىق جىلى بولدى.
مەنىڭشە، بىزگە ادەبي بايلانىس ورناتۋعا ەڭ قولايلى ەل - فرانتسيا. ادامنىڭ جانى جاتىرقامايتىن نارسەلەر بولادى عوي، مەن ءپاريجدى وزىمە جاقىن قابىلدادىم. جازۋشى اسقار سۇلەيمەنوۆ «فرانتسۋزدار - باتىستىڭ قازاعى» دەگەن ەكەن. وسى ەكى ۇلتتىڭ اراسىنداعى ءبىر ۇقساستىق - ۇلتتىق ماسەلەنى ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىنى. ول ەلدە ءبى¬لىمدى فرانتسۋز ءتىلى مەن ماتەماتيكانى ءبىلۋ دەڭگەيىنە قاراپ باعالايدى.
- جۋىردا تاۋەلسىزدىك تۋدىرعان رومانداردى تارازىعا سالعان جيناقتىڭ جارىق كورۋىنە مۇرىندىق بولدىڭىز. بۇل جوبانى قولعا الۋىڭىزعا نە تۇرتكى بولدى؟
- بۇل جوبانى قولعا الۋداعى ماقسات - جاڭاشىل ادەبيەتىمىزدىڭ دامۋ سيپاتىن زەردەلەۋ. كىتاپتىڭ جازىلۋىنا، جارىق كورۋىنە «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى قولداۋ كورسەتتى. اللا جازسا، كەلەشەكتە ارى قاراي جالعاستىرامىز با دەگەن جوسپار بار.
- بۇل سۇراعىم ىڭعايسىزداۋ بول¬سا دا، قويۋدىڭ رەتى كەلىپ تۇر. سوڭعى كەزدە مۇشايراعا دەگەن كوز¬قاراس باسقاشا باعىت الىپ بارادى. ءسىز دە جىر دوداسىنا ءجيى تۇسەسىز. مۇنداعى ماقساتىڭىز ماتەريالدىق ماسەلەنى شەشۋ مە، الدە ءمۇشايرا ارقىلى ەل الدىندا ەسەپ بەرۋ مە؟
- ەندى... جارىس بولعاسىن ءار¬تۇرلى جاعدايلار ورىن الادى. ءمۇشايرانىڭ دا پوەزيا دامۋىن تانىتۋدا الار ورنى بار. مۇشايراعا تىم كوپ قاتىستىم دەپ ايتا المايمىن. سوڭعى جىلدارى «شىعىس شىنارى» جىر ءمۇشايراسىنا (جىل سايىن وتكىزىلۋدە), داۋىلپاز اقىن ق.امانجولوۆتىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالىپ وتكىزگەن مۇشايراعا - بارلىعى ءۇش مۇشايراعا قاتىسىپپىن. ءوزىمنىڭ اقىن ەكە¬نىمدى ۇمىتپايىن دەگەنىم دە... ءمۇشايرا - ەجەلدەن كەلە جاتقان جىر جارىسى. باسەكەلەستىك پوەزياعا ابدەن كەرەك، ويدى قامشىلايدى، شي-رىقتىرادى.
- قولعا العان شارۋاڭىز شاش-ەتەك¬تەن سەكىلدى. سونداي جاعدايدا ولەڭ جازۋعا، ياكي ولەڭ وقۋعا ءمۇم¬كىندىگىڭىز قانشالىق؟
- ولەڭ جازىلسا، وعان ۋاقىت تا تابىلادى. قيىنى - ولەڭدى تابۋ، وعان كەزدەسۋ.
- ال ولەڭ جازۋعا ۋاقىت جوق دەي¬تىندەردى قايتەسىز؟
- ولەڭگە ۋاقىت جەتپەيدى دەيتىندەرگە ونشا سەنبەيمىن. ولەڭ جازا الماي ءجۇرمىن دەسە، سەنۋگە بولادى. ولەڭ تۋسا، تىنىش وتىرعىزبايدى. ۇيىقتاپ جاتقان جەرىڭنەن جۇلقىپ وياتادى. ولەڭگە ۋاقىت تاپتىڭ ەكەن، قالامدى ۇستاپ وتىرسىڭ، ولەڭ جوق، نە جازاسىڭ؟ مەن ولەڭدى ولاي جازبايمىن، ولەڭ سەنى كەرەك قىلسا، ءوزى تۋادى، ىزدەپ كە¬لەدى، كەيدە مەنى ولەڭ تاستاپ كەتىپ قالعان جوق پا دەپ قاتتى قورقامىن. شۇكىر، ساعىندىرىپ، سارعايتىپ، سيرەك بولسا دا قاۋىشىپ تۇرادى.
- ءىزىڭىزدى باسىپ كەلە جاتقان اقىنداردىڭ اياق الىسىن اڭداي ال¬دىڭىز با؟
- جاس اقىندار دەگەندە، ءداۋ¬رەن مەن تاناگوزدىڭ ولەڭدەرىن جوعارى باعالايمىن. ازامات ەسالىنىڭ مىنەزدى ولەڭدەرىنە، ەرلان ءجۇنىستىڭ اقىندىق تانىمىنا، تەرەڭدىگىنە قىزىعامىن. ءاليا داۋلەتباەۆا دەگەن اقىن ءسىڭلىمنىڭ ولەڭدەرىنە سۇيسىنەمىن. سانامالاي بەرسەم، كوپ ەسىمدەردى اتاۋعا بولادى. جالپى، جاستار پوەزياسى ءداستۇردى تىڭ ىزدەنىستەرمەن جاڭ¬عىرتا بىلگەن جاڭاشىل¬دىعىمەن قۋانتادى.
- ءبىر ولەڭ...
- ەستىدىڭ بە اقپان ءانىن،
قاباعىندا - قاپ-قارا مۇڭ.
مۇڭايادى مۇڭلىق-جالعان،
اق-قاراسى حاققا ءمالىم.
توگىلتەدى اقپان ءانىن،
بىلەر ءبىر كۇن جوق بولارىن،
قاراشىقتان سىرعىعان جاس
قارعا اينالىپ توقتالارىن.
اقپان، اقپان... جۇرەگى مۇز،
كىمگە وكپەلەپ ءجۇر ەدىڭىز؟!
قۇلشىلىق قىپ تۇرسا دا الەم
جىلىمادى-اۋ ءبىر ءوڭىڭىز...
جاۋابى جوق سۇراعىمنىڭ،
جۇرەگىندە، ءسىرا، ءبىر مۇڭ،
مەن دە سولاي... ىشتەن تىنىپ،
ىشتەن عانا جىلادىم مىڭ.
قاس-قاباعىن قار شالادى -
كوكتەم-قىز عوي اڭساعانى.
...اقبوز اتىن ويقاستاتىپ،
اقپان-جىگىت ءان سالادى.
جانات اسكەربەكقىزى، ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اقىن
«ايقىن» گازەتى