«ەسىك» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيىنىڭ ون جىلدىق تارىحىندا العاش رەت حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسياسى  وتكىزىلدى. ەلىمىزدەگى كارانتين رەجيمىنە بايلانىستى كونفەرەنتسيا ونلاين تۇردە بولدى. كونفەرەنتسيانى وتكىزۋدەگى باستى ماقسات «التىن ادامنىڭ اشىلۋىنا – 50 جىل، «ەسىك» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيىنىڭ قۇرىلعانىنا – 10 جىل، ارحەولوگ ب. نۇرمۇحانبەتوۆتىڭ تۋعانىنا – 85 جىل تولۋىن اتاپ ءوتۋ جانە اتالمىش شارا اياسىندا «ءى-ەسىك وقۋلارى» – «التىن ادام جانە ەۋرازيانىڭ دالا بەلدەۋىنىڭ كوشپەندىلەر ارحەولوگياسىنىڭ ماسەلەلەرى» تاقىرىبىندا جيناق شىعارۋ كوزدەلگەن.

كونفەرەنتسياعا جەتپىستەن استام ادام قاتىسۋعا ءوتىنىش بەرگەن بولاتىن، ال ونىڭ ىشىندە جيناققا ىرىكتەلىپ الىنعان الپىسقا جۋىعى ماقالا اۆتورلارى مەن بايانداماشىلار رەتىندە تىركەلدى. الايدا كونفەرەنتسيا فورماتى ەسكەرىلە وتىرىپ (مۇكىندىگىنە قاراي), 20 بايانداما عانا تىڭدالدى. باياندامالار پلەنارلىق جانە ەكى سەكتسيا ماجىلىسىندە تالقىلاندى. شارا شىمىلدىعىن «ەسىك» مەملەكەتتتىك تاريحي-مادەني قورىق-مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى، ت.ع.ك. گ.ر. مۋحتاروۆا اشىپ، كونفەرەنتسيا جايلى جان-جاقتى توقتالا كەلە العاشقى قۇتتىقتاۋ ءسوزدى قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تاريحي-مادەني مۇرا باسقارماسىنىڭ باسشىسى ج.س. سەيدالليەۆاعا ۇسىندى. ج.س. سەيدالليەۆا كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلاردى قۇتتىقتاي كەلە، ەلىمىزدەگى تاريحي-مادەني مۇرا ەسكەرتكىشتەرىنىڭ جاي-كۇيىنە توقتالدى. ودان كەيىن سويلەگەن ت.ع.د.، پروفەسسور ءا.ت. تولەۋباەۆتىڭ وتىنىشىمەن 21 قاراشا كۇنى دۇنيەدەن وزعان اكادەميك، قازاق ارحەولوگياسىنىڭ قارا نارى ۋ.ح. شالەكەنوۆ اتامىزدىڭ رۋحىنا قۇرمەت كورسەتىلىپ 1 مينۋت ۇنسىزدىك جاريالاندى. پلەنارلىق ءماجىلىس ءارى قاراي ارحەولوگ ب.نۇرمۇحانبەتوۆ جايلى ەستەلىكتەر ايتىلىپ، قورىق-مۋزەيدىڭ قحر، تۇركيا، بەلگيا، رەسەي، قىرعىزستان جانە قازاقستاندىق ارىپتەستەردىڭ قۇتتىقتاۋلارىمەن جالعاسىن تاپتى.

كونفەرەنتسيادا «ەرتە تەمىر داۋىرىندەگى، ەجەلگى جانە ورتا عاسىرلارداعى ەۋرازيانىڭ تاريحي-مادەني مۇرا ەسكەرتكىشتەرىن ارحەولوگيالىق ءھام ەتنوارحەولوگيالىق زەرتتەۋ» (1-سەكتسيا), «ۇلى دالانىڭ ماتەريالدىق تاريحي-مادەني مۇرا وبەكتىلەرىن ساقتاۋ، پايدالانۋ، زەرتتەۋ جانە ناسيحاتتاۋ ماسەلەلەرى» (2-سەكتسيا) تاقىرىپتارى قامتىلعان.  

ءبىرىنشى سەكتسيادا قاتىسۋشىلار تاقىرىپقا ساي ارحەولوگيا سالاسى بويىنشا وزەكتى ماسەلەلەردى كورسەتىپ، ۇزاق جىلدارداعى زەرتتەۋلەر ناتيجەسىندە الىنعان ءتۇيىن ويلارمەن جانە دەرەكتەرمەن ءبولىستى. مىسالى،  وتىرار قالاسىنان تابىلعان شاحمات تاسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ايتا كەلە، جالپى قازاق جەرىندەگى شاحمات تاريحى از زەرتتەلگەنىن، بۇل تاقىرىپ بويىنشا جازىلعان ەڭبەكتەردىڭ جوقتىڭ قاسى ەكەنىن العا تارتىپ، كونە شاحمات فيگۋرالارىنىڭ پىشىندەرى، كولەمى، ءتىپتى جاسالۋ ماتەريالى قازىرگى ۇلگىلەردەن وزگەشەلەۋ بولعانىن ناقتى كەلتىرىپ بايانداعان ت.ع.د. م.قوجانىڭ ەڭبەگىنەن قاتىسۋشىلار مول ماعلۇمات الدى. ءتىپتى  «ەسىك» قورىق-مۋزەيىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ۇستىمىزدەگى جىلدا وزدەرى جۇرگىزگەن ارحەولوگيالىق جۇمىستار ناتيجەسىندە راحات كەشەنىنەن انىقتالعان ارتەفاكتىنىڭ ءدال وسى اۆتور كەلتىرگەن شاحمات فيگۋراسىنىڭ بالاماسى ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. ورتا ازيا مەن قازاقستان ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ۇقساستىعى مەن وزىندىك زەرتتەلۋ ەرەكشەلىكتەرى جونىندە ت.ع.ك. ب.ە. امانباەۆا (قىرعىزستان) «تالاسسكايا دولينا (كىرگىزستانسكايا چاست): ارحەولوگيچەسكيە يسسلەدوۆانيا ۆ پوسلەدنيە دەسياتيلەتيا» – اتتى بايانداماسىندا اشىپ كورسەتسە، رعا ارحەولوگيا ينستيتۋتى مەن «ەسىك» قورىق-مۋزەيىنىڭ راحات تۇراعىنداعى بىرلەسكەن ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەرىنىڭ ناتيجەلەرىن بايانداعان ت.ع.ك. د. وجەرەلەۆتىڭ (رەسەي) پرەزەنتاتسياسىنان تۇراقتان تابىلعان ارتەفاكتىلەردىڭ قاتارىندا ەرەكشە اتالىپ وتكەن پالەونتولگتەردىڭ بولجامى بويىنشا بيزوننىڭ جىلىك سۇيەگىن، تاس قۇرالدارىن ايتۋعا بولادى. سونداي-اق، اتالمىش تۇراق قازاقستان بويىنشا بىرەگەي، ال جەتىسۋ جەرىندەگى مايبۇلاق تۇراعى سىندى پالەوليت داۋىرىنە جاتاتىن ەكىنشى ەسكەرتكىشى رەتىندە ارحەولوگياداعى ماڭىزدىلىعى كورسەتىلدى. ب.نۇرمۇحانبەتوۆتىڭ 85-جىلدىعىنا وراي دايىندالعان ماقالالار قاتارىندا ارحەولوگتىڭ وتىرار جانە تۇركىستان القابىندا جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرى بويىنشا گ.و. بايساريەۆانىڭ بايانداماسىن ايتۋعا تۇرارلىق. ارحەولوگ ب.نۇرمۇحانبەتوۆتىڭ زەرتتەۋلەرى وڭتۇستىك قازاقستان اۋماعىنداعى مۇسىلماندىق جەرلەۋ راسىمدەرىن حرونولوگيالىق كەزەڭدەرگە ءبولىپ ءبىر جۇيەگە كەلتىرگەنى، سونداي-اق وسى ءوڭىردىڭ باسقا دا ەسكەرتكىشتەردىڭ زەرتتەلۋىنە قوسقان زور ەڭبەكتەرىن اتاپ ءوتتى. ءبىرىنشى سەكتسيا بويىنشا 24 ماقالا ۇسىنىلعان بولسا سونىڭ 8-ءى بايانداما رەتىندە ونلاين رەجيمدە تىڭدالدى.

ال ەكىنشى سەكتسيا بويىنشا 26 ماقالادان 7-ءۋى تىڭدالدى. مۇندا تاريحي-مادەني مۇرانى ساقتاۋ، قورعاۋ، پايدالانۋ جانە ناسيحاتتاۋ تاجىريبەسى سىندى وزەكتى ماسەلەلەر قاراستىرىلدى. بۇل سەكتسيادا قاتىسۋشىلار قاتارىندا تۇركياداعى ارىپتەستەرىمىزدىڭ ءبىرى – فەتحيە ەرباي، مۋتلۋ ەربايلار مۋزەي جوبالارىنىڭ تاجىريبەسىنە نەگىزدەلگەن جەكە مۋزەولوگيانىڭ دامۋى تۋرالى ايتقان ءتۇيىن ويلارى مەن كوتەرگەن ماسەلەلەرى قاتىسۋشىلاردىڭ ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تۋدىردى. بايانداماشىمەن پىكىر الماسىپ، قازاق-تۇرىك ەلدەرىندەگى مۋزەي ىسىندەگى ۇقساستىقتار جونىندە سۇراقتار قويىلدى. سونىمەن قاتار تىعىز بايلانىستا جانە ءوزارا ارىپتەستىك تانىتىپ كەلەتىن قازاقستاننىڭ قورىق-مۋزەيلەرىندەگى ارىپتەستەرىمىز ءوز تاجىريبەلەرىمەن ءبولىستى. مۋلتيمەديالىق كەڭىستىكتە ەكسپوزيتسيالار قۇرۋ سالاسىنداعى جاڭاشىلدىق، جەكە مۋزەيلىك زاتتاردى زەرتتەۋ جانە پاندەميا كەزىندە مۋزەي قىزمەتكەرلەرى يگەرگەن جاڭا ادىستەر جونىندە ماسەلەلەر تالقىلاندى. 

پلەنارلىق ماجىلىستە دە تاقىرىپقا ساي سوڭعى جىلدارداعى ارحەولوگتار مەن مۋزەي سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جۇرگىزىپ كەلگەن زەرتتەۋلەر مەن تىڭ دەرەكتەر ءسوز بولدى. وسىنداي باياندامانىڭ ءبىرى قازاق مادەنيەتىنىڭ گەنەزيسىن زەرتتەۋدەگى تۇيتكىلدى وي ايتىپ، ساق-سكيف مادەنيەتى مەن قازاق مادەنيەتىنىڭ ءوزارا ساباقتاستىعىن ايقىن كورسەتىپ، ارحەولوگيا نەگىزىندە دالەلدەر كەلتىرگەن ارحەولوگ-عالىم ءا.ت. تولەۋباەۆتىڭ بايانداماسى بولدى. اۆتور ساق-قازاق جەرلەۋ عۇرپىنىڭ پاراللەلدەرىنە مىسال كەلتىرە وتىرىپ، ونداعى مارقۇمعا جىلقى ارناۋ، جىلقى جانۋارىن تۇلداۋ عۇرپىن اتاپ ءوتتى. ال مۇنىڭ نەگىزىن ەجەلگى جازباشا دەرەكتەر مەن ارحەولوگيالىق زاتتاي دەرەكتەردەن دالەلدەر كەلتىرىپ ءوز ويىن قورتىندىلادى. 

وسىلايشا كونفەرەنتسيا قاتىسۋشىلارى ءوزارا تىڭ دەرەكتەرمەن الماسىپ، جاس ماماندار اعا بۋىن عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىنەن كوپتەگەن سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تاپتى. 

ايتۋلى مەرەيتويدى اتاپ ءوتۋ نەگىزىندە ۇيىمداستىرىلعان بۇل كونفەرەنتسيا – «ءى-ەسىك وقۋلارى» كوزدەگەن ماقساتىنا جەتتى دەگەن ويدامىز. سەبەبى، WhatsApp, Facebook جەلىلەرىنە قاتىسۋشىلاردان كەلگەن (80 ادام) قۇتتىقتاۋلار مەن ىستىق ىقىلاستار وسى ويدى دالەلدەي تۇسەدى.

امارگازيەۆا اسەل جاقسلىقبايقىزى 

«ەسىك» قورىق-مۋزەيىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz