حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى ەلورداداعى قر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىندا «تۇركى الەمى: تاريحي-مادەني مۇرا» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسيا وتكىزگەن. ونلاين جانە وففلاين فورماتتا وتكەن جيىندا تۇركى اكادەمياسى ازىرلەگەن «تۇركى الەمى: تاريحي-مادەني اتلاس» اتتى ىرگەلى عىلىمي ەڭبەكتىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمى جاسالدى.

بىرقاتار باۋىرلاس تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە 30 جىل تولۋى قارساڭىندا ۇيىمداستىرىلعان جيىنعا قاتىسۋشىلار قازىرگى كۇندەگى تۇركى حالىقتارى اراسىنداعى جان-جاقتى بايلانىستاردى كۇشەيتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن سوڭعى ۋاقتارداعى رف مەملەكەتتىك دۋماسى دەپۋتاتتارىنىڭ قازاقستان تەرريتورياسىنا كوز الارتۋى جايىندا ءسوز قوزعادى. قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قولدايتىندارىن ايتتى.

سونىمەن، تۇركى جۇرتىنىڭ اقساقالدارى قازاق جەرى تۋرالى نە دەدى؟ ءبىز شولىپ شىقتىق.

وسموناكۋن يبرايموۆ, قىرعىزستاننىڭ ەكس-مەملەكەتتىك حاتشىسى:

- قازىرگى ەۋرازيا كەڭىستىگىنىڭ عاسىرلار بويىعى تاريحىن جانە بۇگىنگى كەلبەتىن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەرسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. الەمنىڭ ساياسي كارتاسىندا ءبىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتتەر پايدا بولعاننان بەرگى وتىز جىلدا، ءبىز ولاردىڭ زاڭدى حالىقارالىق قۇقىق سۋبەكتىلەرى ءارى الەمدىك كونتەكستە تاۋەلسىز مادەني-ەكونوميكالىق قۇرىلىم رەتىندە تولىق قالىپتاسقاندىعىن باتىل تۇردە ايتا الامىز.

قازىرگى زاماندا حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالعان ۇلتتىق شەكارالاردى وتكەن تاريحتىڭ داۋلى مالىمەتتەرىنە، اڭىزدار مەن ميفتەرگە سۇيەنىپ قايتا داۋلاۋعا ەشكىمنىڭ قاقىسى جوق.

گاسان گاسانوۆ، ازەربايجاننىڭ العاشقى پرەمەر-ءمينيسترى:

- قازاق حالقىنىڭ جانە ونىڭ مەملەكەتتىلىگىنىڭ تاريحي تامىرى مىڭجىلدىقتاردان، ناقتىلاپ ايتقاندا، ساق-سكيف داۋىرىنەن باستاۋ الادى. بۇل داۋسىز دەرەككە سترابون، گەرودوت، تاعى باسقا دا كونە زامانعى اۆتورلاردىڭ ەڭبەكتەرىندەگى مالىمەتتەر ايقىن ايعاق بولا الادى.

التىنبەك مامايۋسۋپوۆ، تۇركپا باس حاتشىسى:

- بۇگىندە حالىقارالىق قاۋىمداستىق سوڭعى ونجىلدىقتاعى ەڭ وتكىر سەنىم داعدارىسىن باستان وتكەرۋدە. قازىرگى زامانعى قاۋىپ-قاتەرلەرگە قارسى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز ايماقتىق جانە جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پەن بەيبىتشىلىكتى نىعايتا تۇسۋگە باعىتتالعان بىرقاتار باستامالار ارقىلى وڭتايلى جاۋاپ بەرە الادى.

وسى ورايدا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ سوڭعى وقيعالار تۇرعىسىنان شىندىعىندا دا وتە وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرگەن ءارى قازاقستاننىڭ الداعى دامۋ باعدارىن ايقىنداي تۇسەتىن ماقالاسىن ايرىقشا اتاپ وتۋگە بولادى.

حاليل اقىنجى، تۇركى كەڭەسىنىڭ العاشقى باس حاتشىسى:

- الەم تاريحىن تۇركى حالىقتارىنسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. جاھاندىق دەڭگەيدەگى عىلىمي جەتىستىكتەر مەن مادەني قۇندىلىقتاردىڭ كوپشىلىگى قىتايدان جەرورتا تەڭىزىنە دەيىنگى كەڭىستىكتى الىپ جاتقان ءبىزدىڭ الىپ قۇرلىعىمىزعا تيەسىلى. سونىمەن قاتار، بۇل ايماقتىڭ ەڭ ءىرى قاقتىعىستار الاڭىنا اينالعان دا كەزدەرى بولدى...

وتكەننىڭ ەنشىسىندەگى داۋدىڭ ءبارى ءبىزدىڭ تاريحي سانامىزدىڭ تەرەڭ تۇكپىرىندە قالۋى كەرەك جانە كەلەشەگىمىزدىڭ كەمەلدىگى ءۇشىن ودان ساباق الا بىلۋگە ءتيىسپىز.

بۇگىندە بۇۇ جانە بارشا الەمدىك قاۋىمداستىق مويىنداعان تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگى توقتاۋسىز نىعايىپ كەلەدى. بۇگىنگى كونفەرەنتسيا سياقتى عىلىمي فورۋمدار ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ جانە كورشىلەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىعىن نىعايا تۇسۋگە ىقپال ەتەدى.

سونىمەن قاتار، بۇگىن تانىستىرىلعان تۇركى اكادەمياسى تۇپنۇسقا مالىمەتتەرگە سۇيەنە وتىرىپ ىجداھاتتىلىقپەن ازىرلەپ شىققان تۇركى الەمىنىڭ اتلاسى بۇل باعىتتاعى العاشقى بىرەگەي باسىلىم بولىپ سانالادى. ەندىگى جەردە بۇل اتلاس ءبىزدىڭ ءبىرىنشى بولىپ جۇگىنەتىن سەنىمدى تاريحي دەرەككوزگە اينالادى دەپ سەنەمىن. تۇركى اكادەمياسىن وسى جەتىستىگىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن.

ءادىل احمەتوۆ، تۇركى دۇنيەسى اقساقالدار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى:

- بۇل كونفەرەنتسيا جانە ونىڭ تەرەڭ عىلىمي مازمۇنى حالىقتار اراسىنا ىرتكى سالىپ، قازاقستان جانە رەسەي حالىقتارىنىڭ دوستىعىنا سىنا قاققىسى كەلەتىن ءارتۇرلى ساناتتاعى ساياسي سايقىمازاقتاردىڭ جالعان ءارى نەگىزسىز ارەكەتتەرىنە لايىقتى جاۋاپ بولدى.

تاقىرىپقا تۇزدىق: وسىعان دەيىن (بىلتىرعى جىلدىڭ جەلتوقسانىندا، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى قارساڭىندا) رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ ءۇش بىردەي دەپۋتاتى (ۆياچەسلاۆ نيكونوۆ، ەۆگەني فەدوروۆ جانە ۆلاديمير جيرينوۆسكي) «قازاقستاننىڭ تەرريتورياسى – رەسەي مەن كسرو-ىنڭ سىيلىعى», «قازاقتاردا جەر بولماعان»، «سولتۇستىكتە قازاقتار تۇرماعان»، «قازاقستان جەردى قايتارۋى كەرەك», دەپ مالىمدەگەن ەدى.

ورىس دەپۋتاتارىنىڭ بۇل ايتقاندارى قازاق قوعامىندا قىزۋ تالقى بولدى. قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى رەسەي ەلشىلىگىنە نارازىلىق نوتاسىن تاپسىرىپ، مينيستر مۇحتار تىلەۋبەردى: «ولاردىكى - قىسىر سيىردىڭ قىڭىرلىعى»، دەپ مالىمدەگەن.

كەيىن، قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا ءوزىنىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە شىققان «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى ماقالاسىندا: «بابالاردان مۇرا بولعان قاسيەتتى جەرىمىز – ەڭ باستى بايلىعىمىز. قازاققا وسىناۋ ۇلان-عايىر اۋماقتى سىرتتان ەشكىم سىيعا تارتقان جوق.

بۇگىنگى تاريحىمىز 1991 جىلمەن نەمەسە 1936 جىلمەن ولشەنبەيدى. حالقىمىز قازاق حاندىعى كەزىندە دە، ودان ارعى التىن وردا، تۇرىك قاعاناتى، عۇن، ساق داۋىرىندە دە وسى جەردە ءومىر سۇرگەن، ءوسىپ-ونگەن. قىسقاشا ايتقاندا، ۇلتتىق تاريحىمىزدىڭ تەرەڭ تامىرلارى كونە زاماننىڭ وزەگىندە جاتىر. جالپى، تاريحپەن ساياساتكەرلەر ەمەس، تاريحشىلار اينالىسۋى كەرەك»، دەپ جازدى.

ايتا كەتەيىك، قازاقستاننىڭ استاناسىندا وتكەن «تۇركى الەمى: تاريحي-مادەني مۇرا» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسياعا تۇركپا ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى التىنبەك مامايۋسۋپوۆ, تۇركى كەڭەسىنىڭ العاشقى باس حاتشىسى حاليل اقىنجى, حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى دارحان قىدىرالى, ازەربايجاننىڭ العاشقى پرەمەر-ءمينيسترى گاسان گاسانوۆ, قىرعىزستاننىڭ ەكس-مەملەكەتتىك حاتشىسى وسماناكۋن يبرايموۆ, تۇركى كەڭەسى باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى ومەر كودجامان, قازاقستانداعى ازەربايجان ەلشىسى راشاد ماممادوۆ, تۇركيا ەلشىسى ۋفۋك ەكيدجي, ماجارستان ەلشىسى ميحاي گالوشفاي, وزبەكستان سەناتىنىڭ دەپۋتاتى ازامات زيە, تۇركى كەڭەسى اقساقالدار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، بەلگىلى عالىم ءادىل احمەتوۆ باستاعان قر سەناتى مەن ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى، بەلگىلى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرلەرى جانە تاعى 20-دان استام مەملەكەتتەن تانىمال تۇركىتانۋشى عالىمدار مەن ساراپشىلار قاتىستى.

Abai.kz