مەن جەتپىس ەكى جاسقا كەلگەنشە ومىردە بولاتىن نەشە الۋان قيلى وقيعالارعا، ءتۇرلى جاماندىق، جاقسىلىققا كەزدەسىپ، سولاردىڭ كوپشىلىگىن، كەرەكتى-كەرەكسىزدەرىن ءوزىم دە ىستەپ، باسىمنان وتكىزگەندەرىم كوپ. «الدىڭدا ونەگەلى كورەرىڭ بولسىن» دەگەندەي، الدىمدا اباي مارقۇم بولعان سوڭ، سودان عيبرات الىپ، «مەن دە ادامدىقتىڭ، ادالدىقتىڭ جولىن قۋعانىم ءجون» دەپ، باسىمدى شىتىرمان شاتاقتان ەرتە بوساتىپ الىپ، ءبىلىم جولىنا ءتۇستىم. نەگىزگى العان ءبىلىمىم بولماسا دا، ءوز بەتىممەن ىزدەنىپ، وتكەن جازۋشى-عالىمداردىڭ جازعاندارىن وقىپ، ويلارىمەن تانىسىپ، بىلگەندەردەن سۇراپ، ءوز ويىمنان قۇراپ، ءتۇرلى اڭگىمەلەر جازىپ، بارلىق ءومىرىمدى جازۋمەن وتكىزدىم. ەلۋ جاسقا تاقاعان سوڭ، وڭاشادا جاتىپ، باسقا كەلگەن ويلاردىڭ بارلىعىن قاعازعا ءتۇسىرىپ كەتتىم. مەن سولاردىڭ ءبارىن ءوز ماقتانىم ءۇشىن جازعامىن جوق، ماقتان ءۇشىن جازىلعان، ايتىلعان ءسوزدىڭ قۇنى بولمايتىنىن جاقسى بىلەمىن. كەيىنگىلەر جاراعاننان ۇلگى الىپ، ونەگە ۇيرەنسىن دەدىم. مىنە، جەتپىستەن استىم، ويىم توزباعانمەن، دەنەم توزدى. توزعان دەنەم ويىما ورىن بولۋدان قالىپ بارادى. مەن وعان قاراماي ءالى دە كەلگەن ويدى جازا بەرمەكپىن.

بۇل ايتقالى وتىرعان ويىمدى جەكەلەپ، سۇرىپتاپ جازباعانىممەن، بۇرىنعى جازعاندارىمدا كەزدەسىپ وتىرادى. بۇل تاراۋداعى ويدى باسىنان اياعىنا دەيىن تۇگەل جازىپ، ءبارىن تالداپ، قورىتىپ شىعۋعا ءبىر ادامنىڭ ءومىرى كەرەك. ەندىگى مەنىڭ قالعان ءومىرىمنىڭ جەتپەيتىنى انىق. دەگەنمەن، سول ويىمدى قىسقاشا الدارىڭا تارتپاقپىن.

مەن جەتپىس ەكى جاسقا كەلگەنشە ومىردە بولاتىن نەشە الۋان قيلى وقيعالارعا، ءتۇرلى جاماندىق، جاقسىلىققا كەزدەسىپ، سولاردىڭ كوپشىلىگىن، كەرەكتى-كەرەكسىزدەرىن ءوزىم دە ىستەپ، باسىمنان وتكىزگەندەرىم كوپ. «الدىڭدا ونەگەلى كورەرىڭ بولسىن» دەگەندەي، الدىمدا اباي مارقۇم بولعان سوڭ، سودان عيبرات الىپ، «مەن دە ادامدىقتىڭ، ادالدىقتىڭ جولىن قۋعانىم ءجون» دەپ، باسىمدى شىتىرمان شاتاقتان ەرتە بوساتىپ الىپ، ءبىلىم جولىنا ءتۇستىم. نەگىزگى العان ءبىلىمىم بولماسا دا، ءوز بەتىممەن ىزدەنىپ، وتكەن جازۋشى-عالىمداردىڭ جازعاندارىن وقىپ، ويلارىمەن تانىسىپ، بىلگەندەردەن سۇراپ، ءوز ويىمنان قۇراپ، ءتۇرلى اڭگىمەلەر جازىپ، بارلىق ءومىرىمدى جازۋمەن وتكىزدىم. ەلۋ جاسقا تاقاعان سوڭ، وڭاشادا جاتىپ، باسقا كەلگەن ويلاردىڭ بارلىعىن قاعازعا ءتۇسىرىپ كەتتىم. مەن سولاردىڭ ءبارىن ءوز ماقتانىم ءۇشىن جازعامىن جوق، ماقتان ءۇشىن جازىلعان، ايتىلعان ءسوزدىڭ قۇنى بولمايتىنىن جاقسى بىلەمىن. كەيىنگىلەر جاراعاننان ۇلگى الىپ، ونەگە ۇيرەنسىن دەدىم. مىنە، جەتپىستەن استىم، ويىم توزباعانمەن، دەنەم توزدى. توزعان دەنەم ويىما ورىن بولۋدان قالىپ بارادى. مەن وعان قاراماي ءالى دە كەلگەن ويدى جازا بەرمەكپىن.

بۇل ايتقالى وتىرعان ويىمدى جەكەلەپ، سۇرىپتاپ جازباعانىممەن، بۇرىنعى جازعاندارىمدا كەزدەسىپ وتىرادى. بۇل تاراۋداعى ويدى باسىنان اياعىنا دەيىن تۇگەل جازىپ، ءبارىن تالداپ، قورىتىپ شىعۋعا ءبىر ادامنىڭ ءومىرى كەرەك. ەندىگى مەنىڭ قالعان ءومىرىمنىڭ جەتپەيتىنى انىق. دەگەنمەن، سول ويىمدى قىسقاشا الدارىڭا تارتپاقپىن.

بۇل ويىم - باسقا كەلگەن قيال. بىراق بولماعان ءىس، قۇرعاق قىسىر كەڭەس، جاي قيال دەيتىن ءبىر اۋرۋ بار. بۇل اۋرۋدان قۇتىلۋ كەرەك. نەگە دەسەڭىز، بارلىق عىلىمنىڭ ءوزى قيالدان، ويلاۋدان تۋعان. ادام وسى جارالىستىڭ ءبىر بولىگى، بۇل جارالىستان، تابيعاتتان بولەك ەمەس. سوندىقتان ادامنىڭ بۇل دۇنيەدە، بۇل تابيعاتتا جوق نارسەنى ويلاۋىنىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس، بولۋعا مۇمكىن ءىستى عانا ويلاي الادى - ءبىر. ەكىنشى، سول قيال بولمايتىن نارسە دەپ وتىرعانىمىز - ۇلعايتىلىپ، وزگەرتىلىپ، اۋىستىرىلىپ ايتىلعان بولاشاق بولۋى مۇمكىن. نەگە دەسەڭىز، بۇرىن فانتازيا، قيال دەپ جۇرگەن ويلار بۇگىن مۇمكىن داعدىلى ءىس ەكەنىن تانىپ، قۇتىلا الامىز با؟ ارينە، قيالدىڭ دا شەگى بار. مەنشە، ايتقالى وتىرعان ويىم بولمايتىن قيال ەمەس، بولۋعا مۇمكىن.

ادام ءومىرىن قالاي تۇزەۋگە بولادى؟ ادام قايتكەندە تاتۋ تۇرا الادى؟ ويلى، سانالى ادامداردىڭ عاسىرلار بويى ميىن تىنشىتپاي، ءومىرىن سارپ ەتكەن، ءالى دە سان ادامداردىڭ ارىن قوزعاپ، ويلارىن تىنشىتپايتىن وسى سۇراقتار. «ادام ءومىرىن تۇزەيمىز» دەپ سان عالىمدار ءتۇرلى ويلار ايتىپ، ول ويلارىن حالىققا تاراتىپ، توم-توم كىتاپتار جازدى. سولاردىڭ ويلارىنىڭ مەن بىلەتىن باستىلارى: بىرەۋلەر «ادام ءومىرى جاراتقان يەسىن تانۋمەن تۇزەلەدى» دەسە، كەيبىرەۋلەرى «ۇكىمەت جويىلسا، اركىم ءوز بەتىمەن ءومىر سۇرسە - تۇزەلەدى» دەدى. ال، بىرەۋلەر «وقۋ بىلىممەن، حالىقتى اعارتۋمەن ادام ءومىرى تۇزەلەدى» دەدى. بىرەۋلەرى «باي، كەدەيدى تەڭەۋمەن تۇزەلەدى» دەسە، بىرەۋلەرى «تاربيەمەن تۇزەۋگە بولادى» دەدى. «ءومىردىڭ ءوزى - تىرشىلىك تالاسى. سوندىقتان ادام ءومىرىن جاراتىلىستىڭ ءوزى سولاي جاراتقان، ءبىرىن-ءبىرى جەپ، تالاپ، تالاسىپ ءومىر سۇرمەك» دەگەندەر دە بولعان.

بىزدىڭشە، بۇلاردى جەكەدەي العاندا ەشقايسىسى دا ادام ءومىرىن تۇزەي المايدى.

«ادام ءوزى جاراتقان يەسىن تانۋمەن تۇزەلەدى» دەسە، جارات¬قان يەسىن تانىپ كۇندە بەس ۋاقىت نامازىن وقىپ، قۇراندى قاقپان قىپ، ەلدى الداپ جۇرەتىن مولدا-سوپىلاردىڭ قىلىقتارىن ويلاپ قاراڭىز. ۇكىمەت جويىلسا، ادام بەت-بەتىمەن كەتسە، بىرەۋ-بىرەۋگە جاردەم ەتپەسە، ازۋلى ايۋاندار جەكەلەگەن ادامداردى جەي بەرسە، قايتىپ ءومىر سۇرمەك؟ وقۋ، ءبىلىم ۇيرەنگەن ادام ءتۇرلى ونەردى بىلەتىنى راس. بىراق ول ونەر-ءبىلىمدى قانداي ىسكە جۇمسايدى. مەن كورگەن ادامدار ۇيرەنگەن عىلىممەن ءتۇرلى قارۋ جاساپ، ۋلى گازدار تاۋىپ، باسقا ادامداردى اڭ ەسەبىندە اتىپ، ءالسىزدى قۇلدانىپ، جەردىڭ بەتىن ادام قانىمەن بوياعاننان باسقا بىتىرگەنى شامالى. بۇعان ەڭ ونەرلى، بىلىمدىگە سانالاتىن انگليا، امەريكا ەلدەرىن قاراڭىز. باي مەن كەدەيدى تەڭەۋ، بايدىڭ مالىن كەدەيگە ءبولىپ بەرۋ - كەدەيدى ەرىنشەكتىك، ەڭبەكسىز مال تابۋعا داعدىلاندىرىپ جىبەرەتىن جول. «تاربيە¬مەن تۇزەۋگە بولادى» دەسە: مەنىڭ ەرجەتكەن ءتورت ۇلىم بولدى. بۇلاردىڭ ءبارى ءبىر شەشەدەن، ءبىر اكەدەن تۋعان، وسكەن جەرى، ىشكەن تاماعى، وسكەن ورتاسى، العان تاربيەسى - ءبىر. بىراق بىرەۋى شىدامدى، بىرەۋى شىدامسىز، بىرەۋى ەڭبەككە قۇمار، بىرەۋى جالقاۋ، بىرەۋى مەيىرىمدى، بىرەۋى قاتال، بىرەۋى اشۋلانشاق.

اقىرىندا، «ءومىر - تىرشىلىكتىڭ تالاسى، سوندىقتان ادام تالاسىپ، ءبىرىن-ءبىرى قىرۋعا جارالعان» دەگەن وي نەگىزسىز، ويتكەنى بارلىق زات، ونىڭ ىشىندە ادام جاراتىلىستاعىدان وزگەرەتىنى ءسوزسىز. ارى بار، اقىلى بار، مەيىرىمى بار، ماحابباتى بار ادامنىڭ ءبىرىن-ءبىرى جەپ، تالاپ، قىرىپ ءوسۋى مۇمكىن ەمەس.

بىزشە، ادام ءومىرىن تۇزەۋگە، بارلىق ادامدار تاتۋ تۇرۋعا نەگىزگىسى - ادال ەڭبەك، اق جۇرەك، ارلى اقىل بولۋعا كەرەك. دۇنيەدە بۇل ۇشەۋى ۇستەم بولماي، ادام بالاسىنا تىنىشتىق ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك جوق.

ارينە، ادام وقىپ، ءبىلىپ ۇيرەنۋى قاجەت. ءبىلىمسىز، عىلىمسىز ونەر تابىلمايدى. سول العان ءبىلىم-ونەرلەرىن ادال ەڭبەكپەن جاراتىلىستىڭ مول بايلىعىن پايدالانۋعا سالسا، تابىلمايتىن نارسە جوق. سول تاپقان بايلىقتى بارشا ادام بالاسىنىڭ كەرەگىنە، پايداسىنا جاراتۋ كەرەك.

اق جۇرەكتىڭ كەرەكتىگى - مەيىرىمدىلىك، ماحاببات، قايىرىمدىلىق، ادالدىق اق جۇرەكتەن شىعادى.

ال، ارلى، اقىلدى ادام قياناتتى، زورلىقتى، وزىمشىلدىكتى، ماقتاندى بىلمەيدى جانە ىستەمەيدى.

وسى ۇشەۋىنىڭ باسى قوسىلسا، ادام جاقسى ءومىر ءسۇرىپ، بىرىمەن ءبىرى تاتۋ تۇرۋىندا ءسوز جوق. بىراق وسى ايتىلعاندارعا قارسى، جولدان قوسىلعان، ادامنىڭ بويىندا ءبىرجولا ءسىڭىسىپ، بىتە قايناسىپ قالعان كۇشتى، زياندى جاۋ نارسەلەر، ادەتتەر دە بار. مىنە، وسى جامان ادەتتەردىڭ بارلىعىنان ادامدار تاتۋ تۇرىپ، جايلى ءومىر سۇرە المايدى. ولار - ءناپسى، وزىمشىلدىك، ماقتان. بۇلاردان ۇشى-قيىرى جوق جامان ادەتتەر تۋا بەرمەك. مىسالى، زورلىق، الداۋ، مانساپقورلىق، مالقۇمارلىق، راحىمسىزدىق، مەيىرىمسىزدىق، قانىشەرلىك، تاعى تاعىلار. بۇلاي بولعاندا وسى جامان ادەتتەردەن قۇتىلۋدىڭ ايلاسىن ىزدەۋ كەرەك. ەڭ الدىمەن بارلىق ادامدى ادال ەڭبەك ەتەتىن جولعا سالۋ كەرەك. ول ءۇشىن كوپتىڭ قالاۋىمەن اكىمشىلىك باسىنا ارلى، اقىلدى ادامداردى قويىپ، سول ادامداردىڭ بۇيرىعى، اقىلى بويىنشا تۋعان، تۋاشاق ادامداردى، جاستاردى قازىنا قاراۋىنا الۋعا زاڭ شىعارۋعا كەرەك تە، ول زاڭدى بۇزعانداردى جازالاۋ كەرەك. ولارعا ەڭبەك ونەرىن ۇيرەتۋ كەرەك، ونىمەن قابات وقۋ-بىلىمگە جەتىلدىرۋ قاجەت. جوعارعى ايتىلعان جامان ادەتتەردى جويۋعا بۇلار جەتكىلىكسىز بولعاندىقتان، سول ادال ەڭبەك، ءبىلىم ۇيرەنۋمەن قابات «ار ءبىلىمى» دەگەن ءبىلىم وقىتىلۋعا كەرەك. بۇل عىلىمدى اقىلدى ادامدار ويلاستىرىپ، ءپان رەتىندە جازىپ، ءناپسىنى جويىپ، ادام بويىندا جەكە اردىڭ قوجا بولىپ قالۋ جاعىن كوزدەۋ كەرەك. ادام بويىنداعى ءناپسى كەسەلى كەتسە، وزگەرىسى وڭاي.

«اباي-اقپارات»