وتكەن سەنبىدە وپپوزيتسيالىق ساياساتكەر الەكسەي ناۆالنىيعا اراشا سۇراعان حالىق ءھام ناۆالنىيدىڭ جاقتاستارى رەسەيدىڭ ونداعان قالاسىندا ميتينگ وتكىزدى. قارسىلىق اكتسيالارى ۇزىن-سانى 90-نان اسا (ۆۆس-ءدىڭ دەرەگىنشە، 120-دان كوپ) قالادا وتكەن.

نارازىلىق اكتسيالارىنىڭ گەوگرافياسى ۆلاديۆوستوكتان ماسكەۋگە دەيىن جەتكەن. ءتىپتى، -50 گرادۋستىق ايازعا قاراماستان ياكۋتيا حالقى دا ميتينگكە شىققان. ال رەسەي استاناسىندا وتكەن نارازىلىق اكتسياسىنا 40 مىڭنان اسا ادام قاتىسقان. رەسەي بيلىگى ماسكەۋدەگى ميتينگكە 4 مىڭعا جۋىق ادام قاتىستى دەپ وتىر. جالپى رەسەي بويىنشا، 3,5-4 مىڭعا جۋىق ادام ۇستالعان.

كوشەگە شىققان نارازى جۇرت الەكسەيگە اراشا سۇراپ قانا قويعان جوق. جيىرما جىلدان بەرى رەسەي بيلىگىن تىزگىندەپ وتىرعان ۆلاديمير پۋتين مەن ونىڭ كومانداسىنىڭ جۇمىسىنا دا سىن ايتقان. وتستاۆكاسىن تالاپ ەتىپ، ديكتاتۋرالىق جۇيەگە «توقتات»، دەپ ۇرانداتقان.

ناۆالنىيدى قولداۋ اكتسيالارى رەسەيدە عانا ەمەس، وزگە شەت مەملەكەتتەردە دە وتكەن. مىسالى، گەرمانيا استاناسىندا وتكەن اكتسيا – سوڭعى جىلدارداعى ورىستىلدىلەر وتكىزگەن نارازىلىق اكتسيالارىنىڭ ىشىندەگى ادام ەڭ كوپ جينالعانى بولعان. وعان شامامەن 3 مىڭداي ادام قاتىسقان. مۇنان بولەك، ونشاقتى مەملەكەتتە ناۆالنىيدى قولداعان جۇرت شەرۋگە شىققان.

اقش-تىڭ مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى رەسەيدەگى شەرۋشىلەرگە كۇش قولدانۋ مەن ۇرىپ-سوعۋ ارەكەتتەرىن قاتاڭ ايىپتايتىنىن مالىمدەگەن. مالىمدەمەنى اقش-تىڭ مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى وكىلى نەد پرايس جاساعان. ولار الەكسەي ناۆالنىيدى بوساتۋدى تالاپ ەتكەن. جالپى كوپتەگەن حالىقارالىق ۇيىمدار، سونىڭ ىشىندە «Amnesty International» ۇيىمى مەن ەۋروپالىق كەڭەس تە رەسەيدەگى رەپرەسسيالىق باسىپ-جانشۋ ارەكەتتەرىن ايىپتاعان.

نارازىلىق اكتسيالارى كەزىندە كۇشتىك قۇرىلىمدار (پوليتسيا، ومون) شەرۋشىلەرگە كۇش قولدانعان. رەزەڭكە تاياقتارمەن (دۋبينكا) ۇرىپ-سوعىپ جاتقان ۆيدەولار الەۋمەتتىك جەلىگە تاراعان. كەي جەرلەردە نارازىلىققا شىقاندار مەن كۇشتىك قۇرىلىمدار اراسىندا قاقتىعىس بولعان. ال نارازىلىق اكتسياسى وتەردەن بۇرىن رەسەيدەگى جوو مەن كوللەدجتەر ءوز ستۋدەنتتەرىن ميتينگكە شىقپاۋعا ۇندەپ، ويتپەگەن جاعدايدا وقۋدان شاعارىلاتىنىن ەسكەرتكەن. الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن بايلانىس جەلىلەرى بۇعاتتالعان.

كەيبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، كەشەلى-بەرگى وتكەن جالپىحالىقتىق شەرۋلەر سوڭعى ونجىلدىقتاعى رەسەيدەگى ەڭ ءىرى نارازىلىق اكتسياسى بولعان. ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ەل ىشىندەگى بەدەلى (رەيتينگى) رەكوردتىق دەڭگەيدە تومەندەگەن. پۋتين مەن ونىڭ توڭىرەگىندە توپتاسقان ازشىلىقتى جارىم قۇرساق، تۇرمىسى تومەن كوپشىلىك (قاراپايىم حالىق) توڭكەرىپ جىبەرۋگە دايىن ەكەنىن كورسەتتى. سول ارقىلى كرەملدىڭ ەل ىشىندە ابىروي-بەدەلدەن ايىرىلعانىن ايداي الەمگە اشكەرەلەدى.

بۇكىل الەم جۇرتى، سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قازاقستاندىق ءھام قازاق ءتىلدى سەگمەنتى دە رەسەيدەگى كۇرەسكەر حالىقتى قىزىقتاپ جاتتى. كەي ساراپشىلار: «رەسەيدەگى مايدان بىزگە قالاي اسەر ەتەدى»، دەگەندى ءسوز ەتسە، ەندى بىرەۋلەرى: «ءبىزدىڭ «ناۆالنىي» كىم»، دەگەن ساۋالدى تالقى ەتىپتى. ءبىز الەۋمەتتىك جەلىگە شولۋ جاسادىق.

اش ادامعا قىرىم دا، اسادتىڭ اماندىعى دا كەرەك ەمەس...

اسحات قاسەنعالي:

- «قىرىم بىزدىكى»، «اسادتى ءبىز قۇتقاردىق»، «ارماتا»، «يسكاندەر»، «س-500» دەگەندەر حالىقتى بۇرىن تىنىشتاندىرىپ، ماقتانىش سەزىمىن سىيلاعان شىعار، بىراق ەندى ولاي بولمايتىن سىڭايلى. 2014 جىلى پۋتين قىرىمدى تارتىپ العاندا رەيتينگى رەكوردتىق دەڭگەيگە جەتىپ ەدى، قازىر كەرىسىنشە رەكوردتىق دەڭگەيگە ءتۇستى. باسقىنشىلىق جاساپ، وزگەنىڭ جەرىن تaرتىپ الۋ حالىقتى ءبىراز جىلعا الدايدى ەكەن، بىراق ۇزاققا ەمەس. ويتكەنى جەمە-جەمگە كەلگەندە سانانى تۇرمىس بيلەيدى، ەڭ سوڭعى شەشىمدى «قارىن» قابىلدايدى. اش ادامعا قىرىم دا، اسادتىڭ اماندىعى دا كەرەك ەمەس. اشتىقتى بىرنەشە تيپكە بولۋگە بولادى. تاماققا اش، ازاتتىققا اش، وي ەركىندىگىنە اش. بۇنىڭ بارلىعى ءبىر قوعامدا جينالسا، وندا تولقۋ، نارازىلىق ءسوزسىز بولادى.

حالىق قيىر شىعىستان ەۋروپاعا دەيىن، شىعىستان-باتىسقا دەيىن 8000 شاقىرىمدى الىپ جاتقان رەسەيدىڭ ءتۇرلى قالالارىندا نارازىلىق شەرۋلەرىنە شىعىپ جاتىر. ناۆالنىي مەن ونىڭ تۇتقىندالۋى تەك قوزعاۋشى كۇش، ال شىنايى سەبەپ تۇرمىستىڭ ناشارلاۋى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتىڭ وراسان زور دەڭگەيگە جەتۋى، جەر رەسۋرسىنىڭ كوپتىگىنە قاراماستان كەدەي ەلدىڭ قاتارىندا بولۋى، اۋىز اشقاننىڭ سابالۋى، قارسى پىكىر ايتقاننىڭ قامالۋى، ەۋرازيانىڭ جۇرەگىندە تۇرىپ، ىشەر اس پەن كيەر كيىمگە جارىماۋى بولسا كەرەك. سانكتسيالار، پاندەميا، جۇمىسسىزدىق. ماسكەۋ مەن پەتەربور حالقى عانا قاعاناعى قاق، ساعاناعى ساق بولار. ولار وزگە ايماقتى «پروۆينتسيا» دەپ ىشتەي مەنسىنبەيتىن دەڭگەيگە جەتكەن. بۇنىڭ ءبارى ءبىر كۇنى بۇرق ەتە قالارى ءسوزسىز ەدى.

اي سايىن پاتەراقى ءوسىپ، كۇن سايىن تاماق قىمباتتاپ، ءىلىنىپ-سالىنىپ ارەڭ جۇرگەن ساتتە، قانقۇمار باسشىسى بىرەۋدى تارپا باس سالىپ، سالدارى سانكتسيا بولىپ ورالىپ، ءىلىنىپ-سالىنعان بايعۇستىڭ تاعى دا قالتاسىن باعا قاقسا، اشۋعا بۋلىقپاي قايتسىن. ونى «نە يمەيۋششي انالوگوۆ ۆ ميرە» دەگەن تەمىر-تەرسەكتىڭ جالعان جەتىستىگى قىزىقتىرا قويماس.

يا، بۇگىنگى تولقۋلار ءپۋتيندى قۇلاتپايدى. ونىڭ ارتىندا شىرىگەن جۇيەنى قولدايتىن شىرىگەن بايلار، تەڭدەسسىز جەمقورلار مەن الەمدەگى قۋاتتى وندىققا كىرەتىن اسكەر، پوليتسيا تۇر. سوندىقتان، تاعىندا نىق وتىر. بىراق ول «ءپۋتيندى قۇلاتۋ مۇمكىن ەمەس» دەگەن ويدى تۋىنداتپايدى. 1917 جىلى پاتشانى تاقتان تايدىرعان كوتەرىلىس 1900 جىلدارى باستالىپ، 1905 جىلعى «قاندى جەكسەنبىمەن» جالعاسىن تاۋىپ، ارتىنشا ونداعان قارسىلىقپەن قۋاتتالىپ، اقىرى توڭكەرىسپەن اياقتالدى. ونىڭ تاريحىن جاقسى بىلەمىز. بۇگىنگى ميتينگ - بەيبىت ميتينگ. قارۋلى قارسىلىق ەمەس.

«پۋتين مەن ناۆالنىيدىڭ قايسىسى» جاقسى دەگەنگە كەلەر بولساق، رەسەي حالقى ءۇشىن بالكي ناۆالنىي جاقسى بولار، ءبىز ءۇشىن ەكەۋى دە ەمەس. پۋتين اگرەسسور، ناۆالنىي اسىرەۇلتشىل. ونىڭ قىرىمدى قايتارۋ مەن كاۆكاز حالقىنا، ەڭبەك ميگرانتتارىنا قاتىستى ايتقان ويلارى اسىرەۇلتشىلدىعىن دالەلدەيدى. سوندىقتان رەسەيگە شىنايى دەموكرات كەلسە دەپ تىلەيمىن. كورشىلەرىن سىيلايتىن، حالىقارالىق قۇجاتتاردى مويىندايتىن، شەكارالار مەن اۋماقتىق تۇتاستىقتارعا كۇمان كەلتىرمەيتىن، وزگە ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسپايتىن باسشى كەلسە عانا، بىزگە جاقسى. ال ونداي باسشى پۋتين تاقتان تايماي كەلمەيدى. پۋتين تاقتان تايماسا، كەتەر شاعىندا ءوزى ىسپەتتەس ءبىر اگرەسسوردى قويىپ كەتەرى انىق. ونداي جاعداي ءبىز ءۇشىن قاۋىپتى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

قازىرگى رەسەي رەجيمى ۇزاق وتىرعان سايىن، ءبىز دە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق، ودكب جانە ت.ب وداقسىماقتار اياسىندا جۇتىلا بەرەمىز. پۋتين كوزى ءتىرى ساتتە ءبىزدى ول وداقتاردان شىعارمايدى. مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان دا قازىر ماسكەۋ كوشەلەرىندە تەك قانا ورىس ۇلتىنىڭ، رەسەي حالقىنىڭ تاڭداۋى عانا ەمەس، ءبىر شەتىنەن ءبىزدىڭ دە تاعدىرىمىز شەشىلىپ جاتىر-اۋ...كەلىسپەۋگە قۇقىلىسىز.

ارامىزدان «ناۆالنىي» شىقسا، ونى دا ءتۇتىپ جەپ قويادى!

ءامىرجان قوسان:

- «قازاقتىڭ «ناۆالنىيى» بار ما» دەگەن پىكىرتالاسقا: قازاقستان مەن رەسەي سوۆەتتىك يمپەريا شينەلىنەن شىققان. وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرگە ساي ساياسي جۇيەلەرى دە، وعان نەگىزدەلگەن بيلىكتىڭ جۇيەسى مەن كوررۋپتسياسى دا ۇقساس. اۆتوريتارلىق جۇيەلەر ءبىر-بىرىنە ۇقسايدى، ءبىر-ءبىرىنىڭ ءىس-ارەكەتىن قايتالايدى. پۋتين سارايى سەكىلدى ءبىزدىڭ باسشىلاردىڭ دا ۇرلاعان اقشالارعا سالعان ۇلكەندى-كىشىلى سارايلارى بار. ول تۋرالى تاۋەلسىز باق جازىپ تا ءجۇر.

سوندىقتان قازاقتىڭ «ناۆالنىيلارى» زەرتتەر، جاريالار تاقىرىپتار مەن جەمقور تۇلعالار، سارايلار مەن باسقا دا نىساندار جەتىپ اسادى.

بىراق...

قازاقتىڭ ءوزى ىشىنەن «ناۆالنىي» نە باسقا وپپوزيتسيالىق كوزقاراستاعى تۇلعا كوزگە تۇسە قالسا، بيلىك ەمەس، ءوزىن وپپوزيتسيا سانايتىن وزگە تۇلعالار ونى ءتۇتىپ، جەپ قوياتىن شىعار! ونى ءوز باسىم وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىندا ءوز كوزىممەن كوردىم.

ماسەلەنىڭ باسقا دا تۇستارى بار.

پۋتين سارايى، مەدۆەدەۆتىڭ مەنشىگى مەن مۇلكى تۋرالى اقپارات عايىپتان پايدا بولمايدى. ولاردى بيلىك ىشىندە جۇرگەن ىقپالدى توپ وكىلدەرىنىڭ ءوزى ناۆالنىيلارعا بەرۋى ابدەن ىقتيمال. بىزدە ونداي توپتار بار ما؟

جەمقورلىقتى وسىلايشا ۇيىمداسىپ زەرتتەۋ، جالپى وپپوزيتسيالىق كۇرەس سونىمەن بىرگە قوماقتى قارجىنى قاجەت ەتەدى. سونداي ۇيىمدار مەن تۇلعالارعا قارجىلاي كومەك بەرەتىن ۇلتتىق بۋرجۋازيا بىزدە بار ما؟

رەسەيدەگى جاعداي ءبىزدىڭ بيلىككە ساباق بولۋى ءتيىس!

ازاماتحان ءامىرتاي:

- كەشەگى ۆلاديۆوستوكتان سانكت-پەتەربۋرگقا دەيىن رەسەيدىڭ بارلىق قالالارىن شارپىعان شەرۋ-تولقۋ بىزگەدە وي سالىپ كەتتى. «داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ كوك سيىرى» دەمەكشى، داۋدىڭ باسىندا زاڭگەر –وپپوزيتسيونەر الەكسەي ناۆالنىي تۇرعانىمەن، شەرۋلەردىڭ ءتۇپ-توركىنىن اقتارساڭ باسقا نارسە بار ەكەنىن كورۋگە بولادى. ول - حالىقتى پۋتيندىك بيلىكتىڭ جالىقتىرعانى، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ شەشىلمەۋى، ەكونوميكاداعى كۇيزەلىس، كرەملدىڭ يمپەريالىق امبيتسياسىنىڭ كەسىرىنەن اقش باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق سانكتسيالارىنا دۋشار بولۋى، ۇركەردەي باي-ماناپتاردىڭ حالىققا تيسەلى بايلىقتى توناۋى ت.ب. مۇنىڭ ءبارى قارا حالىققا اۋىر ءتيدى. اقىرى حالىقتىڭ شەرۋگە شىعۋىنا الىپ كەلدى.

رەسەي جۇرتى ءپۋتيندى الماستىراتىن تۇلعا ىزدەۋدە. وندا دا ول حالىققا جاقىن بولۋى ءتيىس. ازىرگە ونىڭ «ءرولىن» ناۆالنىي ويناۋدا. اقيقاتىن ايتار بولساق، بىزدەگى جاعداي دا رەسەيگە ۇقساس. بىزدە دە بيلىك حالىقتى بالا سەكىلدى الداپ ۇستاعىسى كەلەدى. بار بايلىق از عانا وليگارحتاردىڭ قولىندا، ەكونوميكادا ءوسىم جوق، حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى تومەن. زاڭ-زاكون بيلىككە وڭتايلاستىرىپ قانا جاسالادى. ساياسي رەفورمالار جوق. جەمقورلىق دەندەپ بارادى. پارلامەنتتە سول باياعى ءۇش پارتيا، وندا بيلىككە جاققان دەپۋتاتتار وتىر. مەملەكەتتىڭ نەگىزى بولاتىن ورتا بۋرجۋازيا قالىپتاسقان جوق. ءتىلدىڭ ءتۇرى اناۋ، سان اعىمعا بولىنگەن ءدىنىمىز مىناۋ... تىزە بەرسەك پروبلەما جەتەدى.

قازىرگى قازاقستانداعى جاعداي جارىلعالى تۇرعان بىتەۋ جارا ىسپەتتى. ەگەر دە رەسمي نۇر-سۇلتان رەسەيدەگى جاعدايدان ساباق الىپ، حالىققا مويىن بۇرعىسى كەلمەسە، بىزدە دە ءبىر ناۆالنىي شىعىپ بيلىككە قارسى «قالماقتىڭ شاڭدى جورىعىن» جاسارى ابدەن مۇمكىن.

ءتۇيىن. الەكسەي ناۆالنىي «نوۆيچوك» ۋىمەن ۋلانىپ، اۋرۋحاناعا تۇسكەن. كەيىن گەرمانيادا ەمدەلىپ، 18 قاڭتار كۇنى رەسەيگە قايتىپ ورالعان. ول رەسەيگە كەلگەن بەتتە، اۋەجايدا تۇتقىندالعان. ال 19 قاڭتار كۇنى ناۆالنىي مەن ونىڭ «جەمقورلىقپەن كۇرەس قورى» ازىرلەگەن ءھام اشكەرەلەگەن «ءپۋتيننىڭ سارايى» دەيتىن دەرەكتى ءفيلمدى قازىرگە دەيىن 85 ميلليونعا جۋىق ادام كورىپتى. 1,5 ميلليون پىكىر جازىلعان.

Abai.kz