پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ قر تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىن مەرەكەلەۋگە دايىندىق جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ ءبىرىنشى وتىرىسىنا قاتىستى. بۇل تۋرالى اقوردا سايتى حابارلادى. 

پرەزيدەنت نە دەدى؟ قانداي تاپسىرمالار بەردى؟ اقوردا اقپاراتىن قاز-قالپىندا ۇسىنامىز...

پرەزيدەنت قازاقستان تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ەلباسىنىڭ كوشباسشىلىعىمەن بارلىق قيىندىقتان وتكەنىن، قۋاتتى مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن قالاعانىن، ەندى ەگەمەندىكتىڭ ءتورتىنشى ونجىلدىعىنا قادام باسقانىن، بۇل ەلىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى كەزەڭ ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

مەملەكەت باسشىسى ەل تاريحىنداعى ەلەۋلى مەرەكە كەزىندە قۇر داڭعازا مەن ىسىراپشىلدىققا جول بەرۋگە بولمايتىنىن، ءاربىر شارانى ەلگە پايداسى تيەتىن ناقتى ىستەرگە ۇلاستىرۋ قاجەت ەكەنىن باسا ايتتى. ەكونوميكا، الەۋمەتتىك سالا، ءبىلىم، عىلىم جانە باسقا دا باعىتتار بويىنشا تىڭ جوبالار قولعا الىناتىنىنا توقتالدى.

– تۇتاس مەملەكەتتى قامتيتىن اۋقىمدى ءىس-شارالاردى وتكىزگەن كەزدە ايقىن كوزقاراس، ناقتى ۇستانىم  بولۋى شارت. سەبەبى وڭىرلەردىڭ ءبارى ورتالىققا بەيىمدەلىپ جۇمىس ىستەيدى. سىزدەردەن باعدار الادى. تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىن تەك مەرەيتوي دەپ ساناۋعا بولمايدى. ەڭ الدىمەن، بۇل تاريحي وقيعاعا يدەولوگيالىق تۇرعىدان قاراۋىمىز كەرەك، – دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى قازىر زامان باسقا، ادامداردىڭ ساناسى ايتارلىقتاي وزگەرگەنىن، وعان قوسا، بۇگىندە بارشا الەم جۇرتشىلىعى كۇردەلى كەزەڭدى باستان وتكەرىپ جاتقانىن ايتتى. قارجىنى وڭدى-سولدى جۇمساپ، ۇلان-اسىر توي جاسايتىن ۋاقىت ەمەس ەكەنىن، ءتيىمسىز فورۋمدار مەن كونفەرەنتسيالار وتكىزۋدىڭ قاجەتى جوقتىعىن قاداپ تۇرىپ جەتكىزگەن قاسىم-جومارت توقاەۆ حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا باسا ءمان بەرۋ كەرەگىن، ەلدىڭ تۇرمىسى تۇزەلمەسە، جەتىستىكتەردى ماقتان ەتۋدىڭ قاجەتى جوعىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك اپپارات وسى سەنىم مەن ءۇمىتتى اقتاۋعا ءتيىس دەدى.

– ۇكىمەت مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا الەۋمەتتىك كودەكستىڭ جوباسىن دايىنداپ جاتىر. كودەكس ازاماتتاردىڭ، اسىرەسە، كومەككە مۇقتاج ادامداردىڭ سۇرانىسىنا تولىق ساي كەلۋى كەرەك. بۇل ءبىزدىڭ ادىلەتتى مەملەكەت پەن اشىق قوعام قۇرۋ تۋرالى يدەيامىزبەن ۇندەسەدى. مينيسترلەر مەن اكىمدەر «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداسىن بەرىك ۇستانۋعا ءتيىس. ازاماتتاردىڭ ارىز-تىلەكتەرىنە جەدەل جاۋاپ بەرۋ قاجەت. ەڭ باستىسى، تاۋەلسىزدىكتىڭ يگىلىكتەرىن ءاربىر وتانداسىمىز كۇندەلىكتى تىرشىلىگىندە سەزىنە الاتىن بولسا – ماقساتىمىزدىڭ ورىندالعانى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىن وسىعان دەيىن قولعا العان رەفورمالار اياسىندا ۇيىمداستىرعان ابزال ەكەنىنە توقتالدى. بۇل رەتتە ساياسي رەفورمانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىن جۇزەگە اسىرۋ جالعاسادى. سونىڭ اياسىندا قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋعا باعىتتالعان بىرقاتار زاڭ قابىلدانادى. الداعى ون جىلدا ەلدىڭ جاڭا كەلبەتى جانە ۇلتتىڭ جاڭا بولمىسى قالىپتاسۋى كەرەك. قاسىم-جومارت توقاەۆ ەكونوميكالىق، ساياسي جانە الەۋمەتتىك جاڭعىرۋدى تابىستى جۇزەگە اسىرا الساق ەلگە جاساعان ەڭ ۇلكەن سىيىمىز وسى بولاتىنىن باسا  ايتتى.

– بۇگىندە ءبىز ىسكە اسىرىپ جاتقان ەلىمىزدى جۇيەلى تۇردە جاڭعىرتۋ جۇمىسى ادامداردىڭ قوعامداعى، ەكونوميكاداعى، مادەنيەتتەگى مۇمكىندىكتەرىن اشۋعا باعىتتالعان. مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ مەن باسقارۋ سالالارىنداعى سوڭعى وزگەرىستەر دە وسى ماقساتتى كوزدەيدى. ءبىز وڭىرلىك دەڭگەيدەگى تەڭسىزدىكتەر مەن كەدەرگىلەردى بىرتىندەپ جويامىز. ويتكەنى بىزگە قۋاتتى تاۋەلسىز قازاقستاندى قۇرۋ ءۇشىن ايماقتاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى بولىپ، ءار اۋىل مەن قالانىڭ تۇراقتى دامىعانى كەرەك، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت 2025 جىلعا دەيىن بەس تريلليون تەڭگەگە باعالاناتىن مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى جەكەشەلەندىرۋ ارقىلى كاسىپكەرلىك سالاسىنىڭ الەۋەتىن ايتارلىقتاي ارتتىرا الاتىنىمىزدى اتاپ ءوتتى. «حالىقتىق  IPO» باعدارلاماسىن جاڭعىرتا وتىرىپ ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ۇلتتىق بايلىعىمىزدىڭ ءبىر بولىگىنە يە بولۋىنا جانە وتاندىق ەكونوميكانىڭ كوشباسشىلارىن دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋىنا مۇمكىندىك جاسايمىز. مەملەكەت باسشىسى ادام كاپيتالىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ءبىز جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتتىڭ نەگىزگى بولىگى ەكەنىن جەتكىزدى.

ايتۋلى مەرەكە كەزىندە اتقارىلاتىن شارالاردىڭ دەنى جاستارعا ارنالۋى – پرەزيدەنت قويعان باستى تالاپتىڭ ءبىرى. سەبەبى ەلدە نە جاسالسا دا، ءبارىن بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن جاسالۋى ءتيىس. قاسىم-جومارت توقاەۆ ءىزىمىزدى باسىپ كەلە جاتقان بۋىننىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگى وتە جوعارى، جاستاردىڭ قۇلشىنىسى زور ەكەنىن ايتا كەلە، وسى بەلسەندىلىكتى باسەڭدەتپەي، ولاردى جاڭا ماقساتتارعا جۇمىلدىرۋ قاجەتتىگىنە توقتالدى.

– جاستارعا قاتىستى كەلەسى ماسەلە – جۇمىسپەن قامتۋ. بۇل، اسىرەسە، وڭىرلەردە اسا وزەكتى. ءبىز جۇمىسسىز جاستارعا جول سىلتەپ، باعىت-باعدار بەرۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ تۇراقتى كاسىپ تابۋىنا كومەكتەسۋىمىز قاجەت. قازىر جۇمىسپەن قامتۋعا باعىتتالعان بىرنەشە باعدارلاما بار. بىراق جاستاردىڭ كوبى سول شارالار تۋرالى بىلمەيدى. مەملەكەت ۇسىنىپ وتىرعان ءتۇرلى قولداۋ جۇمىستارىنان حابارسىز. بۇل ماسەلە تەك جالاڭ ۇگىت-ناسيحاتپەن شەشىلمەيدى. ۇكىمەت پەن اكىمدەر جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسىمەن ارنايى اينالىسىپ، كۇندەلىكتى نازاردا ۇستاۋى قاجەت، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قازىر جاستار ساياساتىنا قاتىستى زاڭدارعا قاجەتتى تۇزەتۋلەر ەنگىزىلۋدە. ەندى جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگانداردى باعالاۋ كورسەتكىشىنە «جاستاردىڭ دامۋ يندەكسى» قوسىلادى. بۇل وسى باعىتتاعى شارالاردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرادى. پرەزيدەنت جاستار ساياساتىنا ارنالعان «تاۋەلسىزدىك ۇرپاقتارى» اتتى ءبىرتۇتاس ۇلتتىق جوبا ازىرلەگەن ءجون ەكەنىن اتاپ ءوتتى. جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستاردى جۇيەلەۋ ءۇشىن ءار باعىت بويىنشا بىتىراڭقى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان جوبالاردى ءبىر ارناعا توعىستىرۋدى تاپسىردى. ال ونى دايىنداۋعا، ودان سوڭ تالقىلاۋعا بۇكىل جاستار جانە ستۋدەنتتەر ۇيىمدارىن، ازاماتتىق بەلسەندىلەر مەن تاۋەلسىز ساراپشىلاردى تارتۋ كەرەك.

– قازاقستان – دارىندى جاستار مەكەنى. ەرتەڭ ەلىمىزدىڭ ابىرويىن اسىراتىن دا – وسى تالانتتى ۇل-قىزدار. ءبىز ولاردىڭ ءورىسىن اشىپ، قارىم-قابىلەتىن شىڭداۋ ءۇشىن بار مۇمكىندىكتى جاساۋعا ءتيىسپىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

پرەزيدەنت تالانتتى جاستارىمىزدىڭ كرەاتيۆتى ەكونوميكا قۇرۋداعى ءرولىنىڭ ماڭىزدىلىعىنا نازار اۋداردى. ويتكەنى كرەاتيۆتى يندۋستريا الەمدىك ەكونوميكادا ەڭ جىلدام دامىپ جاتقان سەگمەنت. دامىعان مەملەكەتتەردە اتالعان سالا ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 10 پايىزىن قۇرايدى. وسى رەتتە مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە ستراتەگيالىق تۇرعىدان ماڭىزدى سالانى كەشەندى تۇردە دامىتۋ جوسپارىن ويلاستىرۋدى تاپسىردى. پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، ونىڭ نەگىزىن قالاۋشى بولىكتىڭ ءبىرى عىلىم، مادەنيەت جانە زاماناۋي شىعارماشىلىق سالالارى بويىنشا ۇلتتىق ءبىلىم حابى بولۋى قاجەت. «تالانتتار فابريكاسى» ىسپەتتى بۇل ورتالىق ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندەگى دارىندى جاستاردىڭ كاسىبي مامانداردان ءبىلىم الىپ، ولاردىڭ شەبەرلىك ساعاتتارىنا قاتىسۋعا جول اشادى.

– ءبىز ەل دامۋىنا جاس تالانتتارىمىزدىڭ بەلسەنە ارالاسۋىنا باسا نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ ارقايسىسى وتانىمىز جەتكەن جەتىستىكتەرگە قاتىسى بار ەكەنىن سەزىنىپ، تابىستارىن ماقتان تۇتۋى كەرەك، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

ول ءۇشىن ءبىزدىڭ قوعامدا دا مەتسەناتتىق پەن قايىرىمدىلىقتىڭ ءداستۇرىن بىرتىندەپ دامىتۋ قاجەت.

مەملەكەت باسشىسى بۇكىل الەمدە ۇجىمدىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە كراۋدفاندينگ باعىتىنىڭ تانىلىپ كەلە جاتقانىن تىلگە تيەك ەتتى. ونى ازاماتتاردىڭ قوعامداعى وزەكتى پروبلەمالاردى شەشۋگە قاتىستىرۋدىڭ نەگىزگى باعىتىنىڭ ءبىرى رەتىندە باعالادى. سونىمەن قاتار Astana Hub تەحنوپاركىنىڭ بازاسىندا بىرىڭعاي كراۋدفاندينگ تۇعىرناماسىن جاساۋدىڭ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋدى ۇسىندى.

مەملەكەت باسشىسى قولعا الىناتىن شارالاردىڭ بارلىعى ءوزارا كومەك مادەنيەتىن قالىپتاستىرىپ، ەلىمىزدى دامىتۋعا جاستاردىڭ تىكەلەي اتسالىسۋىنا باعىتتالاتىنىن ايتتى. سونىمەن قاتار تاۋەلسىزدىك ۇرپاقتارى قازاقستاندى الەمدەگى باسەكەگە قابىلەتتى ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدىراتىنىنا سەنەتىنىن جەتكىزدى.

پرەزيدەنت 30 جىلدىققا بايلانىستى شارالار حالىققا رۋحاني سەرپىلىس اكەلۋى قاجەتتىگىنە توقتالدى. بۇل رەتتە رۋحانيات سالاسىنداعى جۇمىس بىرنەشە باعىتتان تۇرادى. ۇلت تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىرعان كورنەكتى تۇلعالاردىڭ ەڭبەگىن ناسيحاتتاۋ اسا ماڭىزدى جۇمىستىڭ ءبىرى.

– بيىلعى مەرەيلى جىلعا بىرنەشە اتاۋلى داتا تۇسپا-تۇس كەلىپ وتىر. جىر الىبى جامبىلدىڭ – 175, الاش ارىسى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ – 155, كۇش اتاسى قاجىمۇقاننىڭ – 150 جىلدىعى، تاعى باسقا بىرنەشە تاريحي تۇلعانىڭ مەرەيتويى. ءبىز بىلتىر اباي مەن ءال-فارابيدىڭ مەرەيتويلارىن وتە  ماعىنالى وتكىزدىك. ولاردىڭ تۇلعالىق كەلبەتى مەن ءومىر جولى، ەڭبەكتەرى حالىققا ۇلكەن وي سالدى. بۇل تاجىريبەنى الداعى ۋاقىتتا دا ۇستانعان ءجون، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

سونداي-اق بيىل سەمەي پوليگونىنىڭ جابىلعانىنا 30 جىل تولىپ وتىر. مەملەكەت باسشىسى يادرولىق سىناققا تىيىم سالۋ ارقىلى ءوز تاعدىرىمىزعا ءوزىمىز جاۋاپ بەرە الاتىنىمىزدى كورسەتىپ،  ەلىمىزدىڭ الەمدىك انتيادرولىق قوزعالىستىڭ كوشباسشىسىنا اينالعانىن ايتتى.

سونداي-اق مەملەكەتتىك نىشاندارعا قۇرمەت وتانشىلدىقتىڭ كورىنىسى ەكەنىن، وسى ورايدا، ەل رامىزدەرىن قولدانۋ ەرەجەسىن قايتا قاراۋدى تاپسىرعانىن، قاسيەتتى كوك بايراقتى ءۇي سىرتىنا جانە باسقا دا كورنەكتى جەرلەرگە ىلۋگە تىيىم سالۋعا بولمايتىنىن اتاپ ءوتتى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ  ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ جولىنداعى ايرىقشا ماڭىزدى قادام دەپ باعالادى. سوندىقتان ءتىل ۇيرەنۋگە تالپىنعان وتانداستارىمىزدى ءبارىمىز قولداۋعا شاقىردى.

– مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىن ءاربىر ازامات قازاقشا ۇيرەنگىسى كەلگەن دوسىمەن، ارىپتەسىمەن نەمەسە تانىسىمەن ءوز ءبىلىمىن ءبولىسسىن. مۇنداي يگى ءىس ءبىر-بىرىمىزگە قامقورلىقتى ارتتىرىپ، بىرلىگىمىزدى نىعايتا تۇسەرى ءسوزسىز، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت انا ءتىلىمىزدى دامىتۋ جايىنداعى ويىن لاتىن گرافيكاسىنداعى قازاق الىپبيىمەن تۇيىندەپ، لاتىن قارپىنە كوشىپ جاتقانىمىز تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى دەپ باعالادى.

مەملەكەت باسشىسى ەلدەگى كورىكتى جەرلەردىڭ جىل وتكەن سايىن جۇتاڭدانىپ بارا جاتقانىنا الاڭداپ، «تازا تابيعات» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدى ۇسىندى. ەكولوگيالىق باستامالار جىل سايىنعى تۇراقتى جۇمىسقا ۇلاسىپ، ءومىر سالتىنا اينالۋى شارت ەكەنىن جەتكىزدى. وسى رەتتە ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن جاڭاشا اتاپ ءوتۋ تۋرالى ويىمەن ءبولىستى.

– بابالارىمىز ءاز ناۋرىز كەلگەندە بۇلاقتىڭ كوزىن اشىپ، اعاش وتىرعىزعان. وسى تاماشا ءداستۇردى جاڭا قارقىنمەن جالعاستىرايىق. تابيعاتتى تازالاپ، قورشاعان ورتانى كوگالداندىرۋدى قولعا الايىق. مۇنداي شارالاردى بارلىق ايماقتا ۇيىمداستىرۋىمىز قاجەت. بۇل – اتا سالتىمىز ءارى ۇرپاققا ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى، – دەدى پرەزيدەنت.

30 جىلدىق بەلەستىڭ ءمانىن حالىققا ءتۇسىندىرۋ، اقپاراتتىق جۇمىستى دۇرىس جۇرگىزۋ دە ماڭىزدى باعىتتىڭ ءبىرى. تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنىڭ تۇجىرىمداماسى «جاسامپازدىققا تولى جىلدار» دەپ اتالادى. سوندىقتان جاسامپازدىق يدەياسى كەڭىنەن دارىپتەلۋى قاجەت. قاسىم-جومارت توقاەۆ مەرەكەلەۋ بارىسىندا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ نەگىزىن قالاۋشى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ تاريحي ءرولى ەرەكشە اتالىپ، ەلباسى ساياساتىنىڭ ساباقتاستىعى بارلىق ءىس-شارالاردىڭ يدەولوگيالىق وزەگى بولۋى شارت ەكەنىن اتاپ كورسەتتى.

– تاۋەلسىزدىكتى اتاپ وتكەندە تالىمدىك، تاربيەلىك ءمانى بار اقپاراتتى ۇسىنىپ، جۇرتتى تارتاتىن جاڭا ءستيلدى، جاڭا فورماتتى كوبىرەك ەنگىزۋ قاجەت. ءار جەردە وتكىزىلگەن ءىس-شارالار تۋرالى قۇرعاق ەسەپتىڭ قاجەتى جوق. ەلگە وزگەرىس اكەلمەسە، مىڭداعان ماداققا تولى ماقالالاردان ەش قايىر بولمايدى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ءسوزىن قورىتىندىلاي كەلە پرەزيدەنت ۇكىمەتكە رەسپۋبليكالىق شتابپەن بىرلەسىپ، اتالعان ۇسىنىستاردى مەرەكەلىك جوسپارعا جانە يدەولوگيالىق كارتاعا ەنگىزۋدى تاپسىردى. سونىمەن بىرگە، مەملەكەتتى نىعايتۋعا، ەلىمىزدى دامىتۋعا ۇلەس قوسقان ازاماتتارعا لايىقتى قۇرمەت كورسەتىلەتىنىن، مەرەكە قارساڭىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 30 جىلدىعى» مەرەيتويلىق مەدالى شىعارىلاتىنىن ايتتى.

– تاۋەلسىزدىك – ەڭ باستى قۇندىلىعىمىز جانە ول بارىنەن قىمبات! ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – كەيىنگى ۇرپاققا كەمەل جانە قۋاتتى قازاقستاندى اماناتتاۋ، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

كوميسسيا وتىرىسىندا مەملەكەتتىك حاتشى قىرىمبەك كوشەرباەۆ، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى داۋرەن اباەۆ، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى ەرالى توعجانوۆ، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى – سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى، اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى ايدا بالاەۆا ءسوز سويلەدى.

Abai.kz