(ەلەگيا)

شاڭقاي ءتۇس، تاس توبەگە كوتەرىلگەن شىلدەنىڭ كۇنى جەر اپشىسىن قۋىرىپ تۇر. ىستىق بۋعان دالا تىلسىم تىنىشتىق قۇشاعىندا. الاكولدىڭ كيىكتىڭ جاتاعى اتالاتىن قىراڭ بەتىندە وشاق ورنىنداي عىپ قىزىپ العان جەرگە باۋىرىن توسەپ، مارعاۋ قالعىعان كيىك ۇيىرىنەن كوز سۇرىنەدى. قۇددى ءبىر تۋىرىلىپ جاتقان ءنان اسقاباق سياقتى، كوكپەكتى قىردىڭ ءۇستى ساپ-سارى. ولار قازىر ورنىنان وقىس اتىپ تۇرسا، تۋرا سامالەتتەن بومبا تاستاعانداي ءار جەردە شاڭ بۇرق-بۇرق ەتىپ وسى ماڭ اق توزاڭعا اينالادى. ايتكەنمەن، قازىر كيىك تابىنى تىنىش، قاننەن-قاپەرسىز كۇننىڭ ىستىعىنا ەلتىپ، ۇيىقتاپ جاتىر.

وسى جەردى بەتكە الىپ باتىس جاقتان جىلقىنىڭ قۋراعان باس سۇيەگىن تىستەگەن كوكجال ءبورى ءتورت تاعانداپ جىلجىسا، شىعىس جاقتان تاياۋداعى جەكپە-جەكتە جەڭىلىس تاۋىپ ەكى قابىرعاسىن سىندىرعان كارى اقساق تەكە سىلتىپ باسىپ سۇمەتىلىپ كەلەدى. كيىك سەكەم الاتىنداي ەمەس، ەكى جاقتىڭ دا ءالى اراسى الشاق. سوندا دا ءاردايىم ساقتىعىنان تايمايتىن كوك ءبورى اسا ەپپەن قوزعالادى. ال، كارى تەكەدە اقىل-ەس جوق، ءبىرجولا ولىمگە مويىنۇسىنعانداي، ايتەۋىر ەستە قالعان ەسكى سەزىم جەتەگىمەن كيىك جاتاعىنا قاراي جىلجۋدا. 

ول مۇنىڭ الدىندا دا ءۇيىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جاس تەكەمەن جەكپە-جەككە شىققان. سول جولى الدىڭعى اياعىنىڭ بۋىنىنان تيگەن قاتتى سوققى سۇيەگىن جارىپ جىبەر ەدى. سوعان سارىسۋ ۇيالاپ، ون شاقتى كۇننىڭ ىشىندە دىزەسى كۇپ بولىپ ءىسىپ كەتتى. سوندا دا ەسەك دامەمەن كۇيى كەلگەن شىبىشتاردىڭ سوڭىنان جۇرگەن. شىبىشتار سۇيكەنە ءوتىپ، كەيدە ەركەلەپ اسىلىپ، شاعىلىسقىسى كەلگەنىمەن اۋرۋ ءارى كارى تەكەنىڭ كوڭىل حوشى جوعىن بايقاپ، ءۇيىردى سىرتتاي باقىلاپ جۇرگەن جاس تەكەگە كوز سالا باستاعان. وسىنى سەزگەن، ءارى كارى مۇسىكىننىڭ مىناۋ بوس اۋرەشىلىگىنە ىزا بولعان جاس تەكە ونى اقتىق ايقاسقا شاقىرىپ، ۇيىردەن ءبىر جولا قۋىپ شىعۋعا بەكىندى. اقىرى قۋىپ شىقتى دا، كارى تەكە جاس شىبىشتاردىڭ كوز الدىندا ماسقارا بولىپ جەڭىلدى...

مىنە، ەندى سىرقاتى بويىنا ابدەن ءسىڭىپ، جازىلماستاي بولىپ جابىسقان سورلى تەكە اقىرعى كۇشىن جيىپ، كيىك ءۇيىرى جاتاتىن ۇيرەنشىكتى جاتاققا جەتىپ قالۋعا تىرىسۋدا. نۇرى ءسونىپ، جانارى جاساۋراعان ونىڭ كوزىنىڭ اينالاسى تولعان قارا ماسا. ونى قاعىپ تۇسىرۋگە تەكەنىڭ شاما-شارقى جەتەر ەمەس. سونى بىلگەندەي قۇجىناعان ماسا ءبىر ۇشىپ، ءبىر قونىپ، رەتى كەلسە ناجىسىمەن لاستاپ، بىلگەنىن ىستەپ باعۋدا. 

باستان باعى تايعان كارى تەكەنىڭ مىناۋ راحىمسىز تاعدىردان كورىپ كەلە جاتقان قوقايى جالعىز بۇل ەمەس. قاس قىلعانداي ۇمەسى ءىسىپ، كەشەدەن بەرى كىشى دارەتى دە زورعا جۇرەتىن جاعدايعا تاپ بولعان. قالتا قابى قابىنىپ، بۇتىنا سىيماي تالتاڭداپ كەلەدى. بالەن كۇننەن بەرى سۋ ءىشىپ، ءشوپ جەمەگەن ول اشتىقتان بۇراتىلىپ، ارسا-ارسا بولعان قابىرعالارى جۇرگەن سايىن ىرجىڭ-ىرجىڭ ەتەدى. بۋىندارىندا ءال جوق، جاس كەزىندە ءبىر سەكىرگەندە بىرنەشە مەتر جەرگە تاپ ەتە قالاتىن جەپ-جەڭىل دەنەسى، ءزىل باتپانداي.

تەكە بىراۋىق توقتاپ، تىنىستاعىسى كەلدى. مەجەلى جەر ەندى ونشا الىس ەمەس سياقتى. جاس كەزىنەن وزىنە تانىس كوكپەكتى قىرلار ساعىم بۋىپ، بەينەبىر شالقىعان تەلەگەي تەڭىز سۋ سياقتى اسەر بەرەدى. يا، ول الدامشى اسەر عانا. ايتپەسە بۇل وڭىردە سۋ ءىشىپ ءشول قوندىرار جەر بەرىسى كوكالات كولى ءارىسى جىلانشىق پەن قابىرعا وزەنى ەكەنىن بۇل جاقسى بىلەدى. وعان جەتۋ قايدا؟! مىناۋ تۇرعان كيىكتىڭ جاتاعىنا جەتسە دە ءتاۋبا دەر. 

كارى تەكە قۇمداقتاۋ جەرگە تىزەرلەپ جاتا كەتتى دە كوزىن جۇمىپ قيلى-قيلى ويعا بەرىلدى. شىبىن جانىن قيناپ ءوزىن-ءوزى العا سۇيرەگەنمەن ءجۇرىسى ونەر ەمەس. تاعدىردىڭ باسقا سالعانىن وسى جەردە-اق كۇتىپ الۋعا بەكىندى. دۇنيە جالعان دەگەن وسى شىعار، عۇمىر شىركىن قاس-قاعىمدا وتە شىعىپتى. كۇنى كەشە وسى جەردە دۇنيە ەسىگىن اشىپ، تىرشىلىك شاپاعاتىنان ءلاززات الىپ ەدى. ەندىگى جاتىسى مىناۋ، ومىرعايىپ، ۇزاماي جارىق دۇنيەمەن قوشتاسارى اقيقات بولىپ تۇر. ولەتىنىنە وكىنبەيدى تەك قانا تۇقىمداستارىنىڭ سوڭعى ۋاقىتتا ءتۇرلى-ءتۇرلى اۋرۋعا ۇشىراپ، جۇزدەپ-مىڭداپ قىرىلىپ قالاتىنىنا الاڭدايدى. ولارعا نە بولدى؟  جۇزدەگەن جىلدار بويى بۇلار ەمىن-ەركىن ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن مىناۋ دالاعا قانداي ناۋبەت ءتيدى؟ تەمىر-تەرسەكتىڭ قالدىعى اسپاننان قالاي ءتۇسىپ جاتىر؟! ادامدارعا نە بولعان، بۇلاردىڭ مىنەز-قۇلقى نەگە وزگەردى؟ قاتىگەز، قانپەزەر، اقشا تابۋ ءۇشىن بۇكىل كيىكتى قىرىپ تاستاۋعا ءازىر سياقتى. ءوز قانداستارىنىڭ دا نيەتى بۇزىلعان. جاس كەزىندە بۇل دا كارى تەكەنى ۇيىردەن ايداپ شىعىپ ەدى. بىراق تاپ مىناداي قانپەزەرلىككە بارماعان. مىناۋ ءبىر سۇمپايى، سۇمىراي ەكەن. قويماي-قويماي قۋىپ ءجۇرىپ ءمۇيىزىن قادادى بۇعان. سوققىسى دا زىلدەي، ىشكى سارايىن قاپسىرىپ تاستادى. باۋىرى مەن وكپەدە نە قالدى دەيسىڭ، كوكىرەگى سىر-سىر ەتەدى. ۋاقىت وتكەن سايىن تىنىس الۋى اۋىرلاپ، كيىك جاتاعىنا اۋدەم جەر قالعاندا كارى تەكە جاراتقان امىرشىگە جانىن تابىستاۋعا دايىندالدى. 

كيىك جاتاعىنا بۇدان گورى جاقىنداۋ قالعان كوك ءبورى ەندى جەر باۋىرلاپ جىلجۋعا كىرىسكەن ەدى. ايتەۋىر كيىكتەر ءيىسىن سەزىپ قالماسا بولدى. كوپتى كورگەن كوكجال ءبورى ۇرىمتال جاعدايعا كەلسە بولدى ايلاسىن اسىرارى انىق. 

تىلسىم تىرشىلىك قۇپياسىن كىم ءتۇسىنىپ بولعان، وسى ءسات كادىمگى دالا قۇيىنى كيىك جاتاعىنىڭ ۇستىنە تىك كوتەرىلىپ سويقاندى سالماسىن با؟ باياعىدا اۋىلدىڭ تۋلاق-تاباعىن شىركوبەلەك اينالدىرىپ، كيىز ءۇيىن جىعىپ كەتەتىن جاي قۇيىنعا قاراعاندا مىناۋ ءبىر ەرەكشە قۇتىرعان قۇيىن بولىپ شىقتى. كوكپەكتى توبەنىڭ قۇيقاسىن سىپىرىپ، اسپانعا نايزاداي شانشىلعان قۇيىن جەر-دۇنيەنى شىركوبەلەك اينالدىرىپ، زاماتتا توبە باسىن كوز كورمەيتىن توزاڭعا اينالدىرىپ جىبەردى. وعان ەسى كەتكەن كيىك توبىنىڭ بەي-بەرەكەت جۇگىرىسى قوسىلىپ، دالا ازان-قازان بولدى. كوك بورىگە كەرەگى دە وسى ەدى. مانادان بەرى تىستەپ كەلگەن باس سۇيەگىن تاستاي سالىپ، كيىكتەرگە ارىستانداي اتىلدى. انە-مىنە دەگەنشە ءبىر تەكە مەن سەمىز ەشكىنى شاپتان جارىپ ۇلگىردى. ولار ارقان بويىنداي جەرگە جەتە بەرە توپالاڭ اسىپ، جايرادى دا قالدى. 

ەسىن ازەر جيعان كيىك تابىنى شاڭى اسپانعا كوتەرىلگەن كوكپەكتى قىردان زاماتتا جۇلدىزداي اعىپ، ۇزاي بەردى. اياق استىنان ولجاعا بەلشەدەن باتقان كوك ءبورى كۇننىڭ ىستىعىنا قاراماي ەتتى تويعانشا جەدى. سونان سوڭ اناداي جەردەگى شوق توبىلعىنىڭ كولەڭكەسىنە جاتىپ، كوز شىرىمىن الدى. قاتتى ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەن، كۇن ەكىندىدەن اۋعاندا ازەر وياندى. جەمتىك باسى تولعان قارعا مەن قارا قۇس. بۇلار سولاي ەت ءيىسىن قيادان سەزەدى. قارقىلداسىپ، قاۋپىلداسىپ تەگىن تاماققا قارىق بولىپ جاتىر. قاسقىر ارس ەتىپ، ولارعا تاپ بەرىپ ەدى. ءبارىبىر ءدۇز تاعىلارى قورقىپ جارىمادى. انداي جەرگە ۇشىپ بارىپ، زاماتتا قايتادان قويقاڭداپ باسىپ جاس ەتكە جاقىنداي ءتۇستى. العاشقىداي ەمەس كوك ءبورى ەتتى جارىتىپ جەي المادى. تەكەنىڭ ءتوس مايىن شەڭگەلدەي ءبىر اسادى دا تۇرىپ قالدى. ءشول قىسىپ، اكەتىپ بارادى. جەمتىكتى امال جوق قالدىرۋعا تۋرا كەلدى. قارا ادىرداعى كيىكتىڭ جاتاعىن كولبەي ءوتىپ كوكالاتتىڭ كولىنە تۋرا تارتتى. ءوزىنىڭ ءۇش اياقتاعانداي اقساپ جۇگىرەتىنى بەلگىلى شوقىراق شابىسىمەن ءبىر ءسۇت ءپىسىرىم مەزگىلدە وزەنگە دە جەتتى. ىستىق بۋىپ، مايلى ەت جۇرەگىن كۇپتى ەتىپ مازاسى قاشقانى سونشاما، كەلە سالىپ وزەنگە گۇمپ بەردى. سۋدان تۇمسىعىن عانا شىعارىپ، ارمانسىز ءجۇزدى، قارپىپ-قارپىپ ءمولدىر سۋدان ءشولى قانعانشا ءىشتى. سويتكەنشە قاراڭعىلىق تا قويۋلانىپ، جەر ىرگەسىنەن كوتەرىلە بەرگەن اي ساۋلەسى سۋ بەتىنە اق جولاق ءىز قالدىرىپ، جارق ەتىپ شىعا كەلدى. كوك ءبورى وعان تاڭىرقاي قاراپ تۇردى دا، قاۋىپتەنەتىندەي ەشتەڭە جوعىن بايقاعان سوڭ تاعى دا سۋدا ءبىر بيە ساۋىمداي ءجۇزىپ بارىپ ازەر شىقتى. ماناعى جەگەن ەتىن سۋ سارىپ، تۇلا بويى قۇر اتتاي جەڭىلدەپ قالىپتى. ەندىگى ماقسات جەمتىگىنىڭ ماڭايىنا بارىپ، قالىڭ ۇيقىعا كەتۋ. 

كوك ءبورى كيىكتىڭ جاتاعىنا جاقىنداعان سايىن مۇرنىنا ءبىر توسىن ساسىق ءيىس كەلىپ، ءوز-وزىنەن سەكەم الا باستادى. ءسويتىپ كەلە جاتىپ تۋرا تەكەنىڭ جاتقان جەرىنە كەزىكتى. ارىستاي بولىپ ور تەكە سۇلاپ جاتىر، جانى شىعىپ كەتكەن. قاسقىر وزىنە ءتان اسا ساقتىقپەن ونى جاعالاي اينالىپ شىقتى. ونىڭ ءجىتى كوزى سىنعان ءمۇيىزدى، اققان قاندى بىردەن كوردى. بۇل جاي يت ءولىم ەمەس، نامىس مايدانى، ارتىنا ۇرپاق قالدىرۋ جولىنداعى كۇرەس مايدانى ۇستىندەگى ەرلىك ءولىم ەكەنىن ۇقتى. 

نەگە ەكەنى بەلگىسىز كوك ءبورى ور تەكەنىڭ جەل جاعىنا كەلىپ شوقيىپ وتىردى. سونان سوڭ اسپانداعى ايعا قاراپ، دالانى باسىنا كوتەرىپ قويماي-قويماي ۇلىدى دەيسىڭ. بەينەبىر ور تەكەنىڭ جانازاسىن شىعارىپ، جوقتاپ جاتقان سياقتى. ءتۇن شىمىلدىعىن جامىلىپ، تىپ-تىنىش جاتقان تورعاي دالاسى ونى قاعىپ الىپ، قۇنىعا جۇتىپ، الىس-الىسقا ەستىرتىپ جاتتى...

سەرىك شايمان

Abai.kz