وتىز جىلدىق تاۋەلسىزدىك تاريحىمىزدا قوردالانعان، شەشىمىن ءالى تاپپاعان ماڭىزدى ماسەلەلەر ءبىزدىڭ ەلدە وتە كوپ. الايدا، ەڭ نەگىزگىسى جانە بۇدان ءارى ساعىزداي سوزۋعا بولمايتىن، ەكى ۇلكەن ماسەلەمىز بار. ول  - ءتىل مەن جەر!

وتكەن اپتادا، حالقىمىز كوپتەن كۇتكەن، «قۇرامىنا كىمدەر كىرەر ەكەن» دەپ الاڭداپ وتىرعان، جەر كومميسياسى ءبىرىنشى وتىرىسىن باستادى. تىرناقالدى وتىرىسى جامان بولعان جوق دەپ تۇيدىك. الايدا جەر داۋىن شەشپەك بولىپ جينالعان القا مۇشەلەرىنە، ەلدىڭ كوكەيىندە كولدەي تاسىپ تۇرعان، سۇراق پەن ۇسىنىسى از ەمەس ەكەنىن، اۋلەمەتتىك جەلىلەردە جەلدەي ەسىپ تۇرعان ماقالالار مەن ۆيديو-اۋديو ۇندەۋلەردەن بايقاپ وتىرمىز.

ءبىزدىڭ دە وسى تاراپتا ايتار ويمىزبەن قاتار، ۇسىنىس ءوتىنىشىمىز دە بار ەكەنى، ءبىراز ەلگە ءمالىم بولار. بۇرىن دا سانامىزدا ەلىم مەن جەرىمنىڭ بولاشاعىنا الاڭداۋشىلىق بولعان جان رەتىندە، قوعامدا ءوتىپ جاتقان تولقىنداردان تىس قالماي جۇرگەن ەدىك. وتكەن 2016 جىلدان بەرى، جەر داۋى بۇرق ەتە قالعان كۇننەن باستاپ، ءبىز دە بەل شەشە ارالاسىپ، مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا، اسىرەسە اۋىلشارۋاشىلىق مينىستىرلىگىنە، ۇسىنىس-حاتتار مەن قوسا الەۋمەتتىك جەلىلەردەپىكىر ءبىلدىرىپ كەلەمىز.

ال ەندى سول القا وتىرىسىنان بايقاعان، تۇيگەنىمىزدى، قوسىمشا سول كىسىلىلەرگە ۇسىنىس تالابىمىزدى اتاپ وتەيىك.

2016 جىلدان بەرى، ايقىن ەكى نارسە كورىندى.

ءبىرىنشىسى - وتىز جىلدا بيلىك قانشا جەردەن قازاقستاندىق قوعام جاساقتاعىسى كەلىپ تىرىسسا دا، جەرگە تەك قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرى الاڭدايتىنى انىق كورىندى. وسىنى ميتينگىلەر مەن كەيىنگى جازعان-ايتقان ماقالا تىلەكتەر لەگى ايقىندادى. ونىڭ ىشىندە، كوپشىلىگى قازاق ءتىلدى قازاقتار ەكەنى دە جالعان ەمەس!

ەكىنشىسى - ەل تىلەگى قازاق جەرى ەشكىمنىڭ جەكەمەنشىگىندە بولماۋ كەرەگىن، مەيلى اتا-باباسىنان بەرى قازاق بولسىن، سونىمەن قوسا شەت ەلدىك كومپانيالار مەن جەكە تۇلعالارعا جالعا بەرىلمەۋ كەرەكتىگىن انىق كورسەتتى. وسىنىڭ استىنا، «اۋىلشارۋاشىلىعىنا ارنالعان جەر تەلىمدەرى»، دەپ انىقتاپ قويالىق.

وسى تىلەكتى پرەزيدەنتىمىز ق-ج.ك.توقاەۆ وتكەندە اشىق جاريالاپ، بۇلجىماس زاڭ رەتىندە بەكىتۋ ءۇشىن، ماجىلىسكە ۇسىنىس كىرگىزگەنىنە، ەل قاتتى قۋاندى. ەندى وسىنى ءمور باسىپ، بەكىتسە دەگەن تىلەك ەل كوكەيىندە تۇرعانىن دا بايقاپ ءجۇرمىز.

جەر داۋىنا ءتۇيىن قويار ماقساتقا ۇمتىلعان العاشقى جولداعى وسى القا-كومميسيانىڭ شەشىمدەرى بولار دەپ كۇتىپ وتىرعان حالىقتىڭ ءۇمىتى اقتالالسا يگى بولار.

ءبىرىنشى وتىرىستىڭ وزىندە، وزەكتى كوپ شارۋا اتالدى. كوردىك. ەستىدىك. قۋاندىق.

الايدا الماسبەك سادىرباەۆ سىندى ء(سوز ويناتىپ بۇرمالاۋدىڭ شەبەر اكتەرى) باۋىرىمىزدىڭ «جەر جەكەمەنشىگىن لوببيروۆات» ەتىپ، لاتيفۋنديا مەن اشم اينالاسىنداعى قازاق جەرىن تاۋار رەتىندە قولدانىسقا كىرگىزىپ جىبەرۋگە قۇشتار توپتاردىڭ «اششى داۋىستى رۋپورى» ەكەنىن كورىپ وتىرىپ، نالىعانىمىز دا راس.

ول ويلارى بولا قويماس. وسى قالىڭ قازاق بولدىرماس. بىزدە ۇلەس قوسارمىز.

ەندىگى القا كەڭەسىندە، كونتسەپتۋالدى ماڭىزدى باعىتتاردى ايقىنداپ، ءار مۇشە اشىق تۇردە داۋىسقا سالىپ، شەگەلەپ الىپ، سول تۇعىردى نەگىزگە الا وتىرىپ، ءارى قاراي مامان زاڭگەرلەر، ءار باپتى سارالاپ وتىرا وزگەرىستەردى ۇسىنسا، ءىس ناتيجەلى بولاتىنىنا كۇمان جوق.

ەندى كونتسەپتۋالدى تۇعىرلار جايىن ءتىزىپ كورەلىك.

1. اشىق كاداستر.

2. كوسمومونيتورينگ.

3. بىرىڭعاي سالىق.

وسى تۇستى ءتۇسىندىرىپ وتەيىن. بۇل دەگەنىمىز، جەر الدىڭ با، سالىق تولە. ەكتىڭ، ەكپەدىڭ، مەملەكەتتىڭ شارۋاسى جوق. سالىق تولە. نۇكتە. ايتپەسە «ەكپەدىم» دەپ، ەككەن جەرىن كورسەتىپ، سەتكاسىنا بايلانىستى، گەكتارىنا 35-45 تەنگە اراسىندا، قۇزىرلىلارمەن كەلىسىپ وتىرىپ، (ياعني پارە), تيىن تولەپ وتىرعان لاتيفۋنديا «باتىرلارى» قاپتاپ كەتتى.

ال ەندى جايىلىمعا العان جەر تەلىمدەرىڭىز بولسا، جەر مال سانىڭىزعا شاق بولسىن. ايتپەسە ءبىر مالى جوق، ال بىراق، وزدەرى قالادا وتىرىپ، مىڭداعان گا جەرگە يە ازاماتتار، اۋىلداعى قاراپايىم قازاققا شابىندىق بەرىپ، شاپقانىنىڭ 50%-ىن الىپ-ساتىپ، جايىلىمىنا رۇقسات بەرۋ ءۇشىن سوعىم سۇراپ جاتقانىن دا جاقسى بىلەمىز. مال سانىنا شاققاندا نورماعا تۋرا كەلەر جەرگە، سالىق جوقتىڭ-قاسى بولسىن، ال ارتىق جەرى بولسا، سالىق بولۋ كەرەك.

4. بانكتەرگە كەپىلگە ءبىر كەزدەرى ءوتىپ كەتكەن اش ارنالعان جەر تەلىمدەرى، تولىق مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلۋى كەرەك.

5. جال نارىعى.

وسى جەردەدە ءتۇسىندىپ كەتكەنىمىز ءجون بولار. بىزدە بۇگىندە جال نارىعى، ونسىزدا استىرتىن ءجۇرىپ جاتىر. شق يەلىگىن (نەمەسە يپ), سول سياقتى جشس يەلىگىن اۋىستىرۋ ارقىلى ءجۇرىپ جاتىر. ءبىزدىڭ وڭىردە شابىندىق-جايىلىم جەرلەر ساۋداسى، ورتا ەسەپپەن گەكتارىنا 2000 تەنگە شاماسىندا بولىپ تۇر. مەملەكەت وسى جەردە تىس قالىپ وتىر.

ال ءبىزدىڭ ۇسىنىس بويىنشا، جالعا العان جەرىڭىز بار بولسا، قالعان جال ۋاقىت مەرزىمىنە دەيىن پايدالانۋىنا بەرەمىن دەگەن ادامىڭىزعا، نوتاريۋس ارقىلى، ءارى قاراي جەر كوميتەتى ارقىلى اۋىستىرىپ بەرۋگە تولىق قۇزىرىڭ بولماق. سوندا بەرگەن ءسىز دە، العان ول دا مەملەكەتتكە سالىق تولەي وتىرا، اشىق كورىنىپ تۇرعان بولاسىز. ال بۇگىندە، ءتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى، «جەرمەن ەندى اينالىسپايمىن» دەپ، «زاڭدى تۇردە بىرەۋگە بەرەمىن» دەگەن ويمەن، مەملەكەتكە وتكىزسەڭىز، وندا سول جەرىڭىز اۋكتسيونعا تۇسپەك. ال سودان-سوڭ ءسىزدىڭ «بەرەمىن» دەگەن ادامىڭىز، ول جەرگە يە بولۋى ەكىتالاي. ونى ءارى قاراي اكىم شەشەتىنى، قۇپيا ەمەس، بارىمىزگە. اكىم جانىنداعى جەر كومميسياسى دەگەن بوس ءسوز ەكەنى قۇپيا ەمەس. امال جوق، شق جك نەمەنسە جشس يەسىنىڭ قاتارىنا، الگى ادامدى كىرگىزىپ، ءوزىڭىز سول ساتتە يەلىكتەن شىعىپ كەتىپ، مەملەكەتتى الداپ، مەملەكەتتىڭ سىزگە جالعا بەرگەن جەرىن ساتىپ وتىرعان بولاسىز. سوندىقتان جال نارىعى اشىق بولسا دەيمىز.

تاعى ءبىر انىقتاپ كەتەر ءجايت بار. ءبىراز باۋىرلارىمىز، «نەگە تەك اۋىلشارۋاشىلىعىنا ارنالعان جەر جەكەمەنشىكتە بولماۋ كەرەك، شەتەلدىككە جالعا بەرىلمەۋ كەرەك»، دەگەن سۇراققا دەن قويىپ جاتادى.

اش ارنالعان جەر دەگەنىمىز، ول قازاق جەرىنىڭ 90%-ىن قۇرايدى. سوندىقتان جەر كودەكسىنىڭ، ەڭ قاۋىپتى تارماعى وسى. ءبىر كۋلاگيننىڭ 16 جىلعى كومميسيادا مويىنداعان جەرى - 180 000 گەكتار. اتالماعان، مويىندالماعان قانشا ميللونداعان جەر تەلىمدەرى بارىن، ويلاي بەرىڭىزدەر.

تاعىدا ءبىراز ۇسىنىستارىمىز بار. بىراق وسى تۇستا ءسوزدى سوزباي، كەيىنگە قالدىرايىق. القا مۇشەلەرىنە ايتار تاعى ءبىر ۇلكەن ءۋاجىمىز بار. سىزدەر ارقايسىڭىز، وسى القا-كومميسيا مۇشەسى رەتىندە، قابىلداعان شەشىمدەرىڭىزگە بايلانىستى، بولاشاق تاريح ءۇشىن، قازاق جەرىنىڭ تاعدىرى ارقىلى، قازاق ەلدىگىنىڭ بولاشاعىن ساقتاعان ەلدىڭ باتىرى بولاتىندارىڭىزدى، نە ەلدىڭ تامىرىنا بالتا شاپقان ساتقىن، قارابەت بولار بۇرالاڭ جول ايرىعىندا تۇرعاندارىڭىزدى تەرەڭ تۇسىنسەڭىزدەر! ەل ءۇشىن دە، وزدەرىڭىز ءۇشىن دە وسىنى قاپەرلەرىڭىزدەن شىعارماڭىزدار!

ءبارى سىزدەردىڭ شەشىمدەرىڭىزگە بايلانىستى. سۋ اعادى، تاس قالادى. بيلىك اۋىسادى، بىراق، ەل قالادى! قازاق جەرى ەشكىمنىڭ جەكەمەنشىگى بولماسىن! شەتەلگە جالعا بەرىلمەسىن! جەرىمىز بەن ەلىمىز امان بولسىن!

جەكسەن ابدراحمانوۆ

Abai.kz