ىمىراسىز كۇرەستەن باسقا جول بار ما؟

يدەولوگياسىز مەملەكەت بولمايدى. ەلدىمەكەندەر مەن كوشەلەر اتاۋلارىنان مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ سيپاتى كورىنىس تابادى. قوعامدىق قۇرىلىس اۋىسسا اتاۋلاردىڭ دا اۋىسۋى  قالىپتى جايت.  

كەڭەس وداعى ىدىراپ، كوممۋنيستىك قوعام كۇيرەگەن 1991 جىلى ماسكەۋدە قوعام­دىق تىڭداۋ وتكىزىلمەي-اق، 600 كوشەنىڭ اتاۋى وزگەرتىلىپتى. ەشكىم قارسىلىق بىلدىرمەگەن. ءسويتىپ، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ استاناسى ءبىر جىلدا كوممۋنيستىك قوعامدى دارىپتەيتىن كوشە اتاۋلارىنان تۇگەلدەي دەرلىك ارىلعان.

ءدال سول 1991 جىلى تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، كوممۋنيستىك يدەولوگيادان باس تارتقان  قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا باسقاشا جاعداي قالىپتاستى. ايتالىق، بىلدەي ءبىر وبلىستىڭ ورتالىعى پاۆلودار قالاسىندا كەڭەستىك قۇندىلىقتاردى، پارتيا-كەڭەس قايراتكەرلەرىن اسپەتتەيتىن كوشە اتاۋلارى ءباز-باياعى قالپىندا تۇر. قالانىڭ ءوزى پاتشا زامانىندا  نارەستە پاتشازادا پاۆەل رومانوۆتىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە وراي قويىلعان پاۆلودار اتاۋىنان ءالى قۇتىلعان جوق.

بيىلعى 2021 جىل بولسا، تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنىڭ 30 جىلدىعى اتالىپ وتىلەتىن ايرىقشا ايتۋلى جىل! جەرگىلىكتى بيلىك ۇلى مەرەكەمىزدىڭ قۇرمەتىنە ءمان-ماڭىزى ەسكىرگەن 30 كوشەنىڭ اتاۋىن ەگەمەن ەلدىگىمىزدى ۇلىقتايتىن، تاريحي تۇلعالارىمىزدى قاستەرلەيتىن اتاۋلارعا اۋىستىرۋ جونىندەگى ءىس-شارانى قولعا الدى. وزگە وڭىرلەردە دە سونداي جۇمىستار  جۇرگىزىلۋدە. شىمكەنت قالاسىندا  – 315, الماتىدا  –  116,  تارازدا  –  94,   اتىراۋدا  –  50,  قىزىلوردادا  – 49 كوشە اتاۋى اۋىستىرىلماق. ول قالالاردا نارازىلىق تانىتاتىندار جوق شىعار. ەسەسىنە، ءبىزدىڭ جەرلەستەرىمىزدىڭ اراسىندا پاتشالىق-كەڭەستىك ءداۋىردى كوكسەۋشىلەر توبى بۇرىننان بار. پارتيا-كەڭەس ارداگەرلەرى، ولكەتانۋشىلار، جۋرناليستەر، بلوگەرلەردەن قۇرىلعان كەرىتارتپا توپ...  قازاق مەكتەپتەرى، بالاباقشالارى، مادەنيەت ورىندارى اشىلسا يا كوشە اتاۋلارى اۋىستىرىلسا شۋ ەتە تۇسەتىن ولار بۇل جولى دا ەسكى ادەتىنە باستى.

«تيپيچنىي پاۆلودار»، «pavlo.detka»،  «@tipavlo.dar»، «kerek.pv»  تارىزدى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى «اۋەلى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشىپ الىڭدار، سونسىن بارىپ كوشە اتاۋلارىن اۋىستىرۋدى قولعا الىڭدار!» – دەپ، وبلىس، قالا اكىمدەرىنە  اكىرەڭدەپ «ءامىر» بەردى. بۇلاردىڭ  پايىمداۋىنشا،  جولدى جوندەۋ، قاردى تازالاۋ، اۋلانى اباتتاندىرۋ  شارالارىنا  بولىنگەن قارجى  كوشە تاقتايشالارىن اۋىستىرۋعا جۇمسالادى ەكەن...

«وتكەن جىلى 13 كوشە اتاۋىنىڭ وزگەرتىلۋى جۇرتشىلىقتى شاتاستىرىپ، ابىگەرگە ءتۇسىردى» –  دەگەن  قيسىنسىز اڭگىمەسىنە سەنسەڭىز ماساڭ كۇيگە تۇسكەندەي بولاسىز. تۇرعىن ۇيلەر، قىزمەتتىك عيماراتتار، ءتۇرلى ماقساتتاعى كەشەندەر، ءۇي-جايلار، قۇجىرالار  – ءبارى-ءبارى بۇرىنعى ورىندارىنان باسقا جەرلەرگە كوشىرىلگەن سياقتانادى. وزدەرىنىڭ باسپاناسىن، جۇمىس ورىندارىن، ازىق-تۇلىك دۇكەندەرىن تابا الماي، ءارلى-بەرلى زىر جۇگىرىپ  سەندەلىپ جۇرگەن قارا ءنوپىر حالىقتى كورەسىز...

مۇنداي اڭگىمەنىڭ سوڭى مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت قازاقتاردىڭ ۇلتتىق نامىسىن كەمسىتەتىن، جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى باسشىلارىنىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن سوزدەرمەن تۇيىندەلەدى. ارينە، الگى توپ مۇشەلەرىنىڭ كوبى جالعان نىسپىمەن جازادى. جاۋاپكەرشىلىكتەن  جالتاراتىن فەيكتەرگە نە ايتاسىز؟..

ايتسە دە، «Ratel.kz» پورتالىنىڭ ءتىلشىسى ولگا ۆورونكونىڭ  وقىرمانداردىڭ ساناسىندا جاڭساق وي تۋدىراتىن «ۆ پاۆلودارە حوتەلي تاينو پەرەيمەنوۆات 30 ۋليتس» اتتى ماقالاسىنا  بايلانىستى ايتار ءۋاجىمىز بار. اۆتور  «اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتەرگە، ەلدى مەكەندەردىڭ قۇرامداس بولىكتەرىنە اتاۋ بەرۋ، ولاردى قايتا اتاۋ، سونداي-اق ولاردىڭ اتاۋلارىنىڭ ترانسكريپتسياسىن ناقتىلاۋ مەن وزگەرتۋ كەزىندە ءتيىستى اۋماق حالقىنىڭ پىكىرىن ەسكەرۋ قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2014 جىلعى 24 اقپانداعى № 138 قاۋلىسىن قاساقانا بۇرمالاپ كورسەتكەن. اتاپ ايتقاندا، «اۋىلدارعا، كەنتتەرگە، اۋىلدىق وكرۋگتەرگە، اۋداندىق ماڭىزى بار قالالارعا، ەلدى مەكەندەردىڭ قۇرامداس بولىكتەرىنە قاتىستى جەرگىلىكتى قوعامداستىق جينالىسىن وتكىزۋ مەرزىمىن انىقتايدى جانە ونىڭ وتكىزىلەتىن كۇنىنە دەيىن كۇنتىزبەلىك وتىز كۇننەن كەشىكتىرمەي وزدەرىنىڭ ينتەرنەت-رەسۋرسىندا ورنالاستىرىلادى (بار بولسا) جانە ءتيىستى اۋماقتا تارالاتىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جينالىستىڭ كۇن ءتارتىبى، وتكىزىلەتىن كۇنى، ورنى جانە ۋاقىتى كورسەتىلگەن حابارلاندىرۋ ورنالاستىرادى» دەگەن تارماعىن وبلىس ورتالىعى پاۆلودار قالاسىنا ورايلاستىرىپ بەرگەن. شىندىعىندا، قاۋلىدا وبلىس ورتالىعى مەن ونىڭ قۇرامداس بولىكتەرىنىڭ اتاۋلارىن وزگەرتۋ شاراسىندا 30 كۇندىك مەرزىم بەلگىلەنبەگەن. بۇل دەگەنىڭىز، وقىرماندارمەن قاتار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىن قۇرمەتتەمەۋ بولىپ تابىلادى.

ماقالا اتاۋىندا ايتىلعانداي شارا قۇپيا تۇردە وتكىزىلمەگەن، تەك مەرزىمى كەيىنگە شەگىرىلگەن. مۇنى وبلىس مادەنيەت, تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسى رەسمي تەرىستەدى. «كوشە اتاۋلارى مەكەنجايدى تابۋ ءۇشىن كەرەك پە، نەمەسە  الدەكىمدەردىڭ شەكسىز مەنمەندىگىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن قاجەت پە؟» دەگەن ءسوز ساپتاسىنان و. ۆورونكونىڭ   تاريح كۇرەسىنىنە كەتكەن   كوممۋنيستىك قوعامدى اسپەتتەيتىن  اتاۋلاردىڭ  ەگەمەن ەلدىك رۋحىنا ساي اتاۋلارمەن وزگەرتىلۋىن   وتە سۇمپايى ءىس (!) دەپ تۇسىنەتىنى اڭعارىلادى. «قالا تۇرعىندارىنا بارار باعدارىنان جاڭىلىسپاۋ ءۇشىن كومپاس تاراتۋ  كەرەك»  دەگەن ءاجۋا ءسوز ءتىپتى فەيكتەردىڭ دە قاپەرىنە كىرمەپتى...  ونىڭ پايىمداۋىنشا،  اتاۋلاردى اۋىستىرماي، قازاق تىلىنە اۋدارا سالسا ماسەلە وپ-وڭاي شەشىلەتىن كورىنەدى. دەمەك،  29 نويابر، I سوۆەتوۆ، II سوۆەتوۆ، كومسومولسكايا، ۋريتسسكي، روزا ليۋكسەمبۋرگ، لۋناچارسكي، تەپلوۆ، ەرماكوۆ كوشەلەرىنىڭ  اتاۋلارىن  قازاقشالاساق،  مەملەكەتتىك يدەولوگيانى ىڭ-شىڭسىز جۇرگىزۋگە قول جەتكىزەدى ەكەنبىز...

ارينە، مۇنداي ءتىلشىنىڭ ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى ماقالاسىن زەردەلەمەيتىنى، ءتىپتى كەرەك قىلمايتىنى  بەسەنەدەن بەلگىلى. مەنىڭ پىكىرىمشە، مەملەكەتتىك يدەولوگياعا، مەملەكەتتىك تىلگە، قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇرات-مۇددەسىنە پىسقىرمايتىن، كەڭەس يمپەرياسىنىڭ وزبىر وتارشىلدىق ساياساتىنان ءالى جازىلا قويماعان جان جارامىزعا تۇز سەپكەندەي بولىپ جۇرگەن  بلوگەرلەر مەن  جۋرناليست ولگا ۆورونكو سياقتىلار قازاق پەن ورىس حالىقتارىنىڭ اراجىگىن اشپاسا، جاقىنداتپايدى.

ءبىر جاقسىسى، كەڭەستىك كەزەڭدە ەسىم-سويلارى شولاق كوشەلەرگە بەرىلگەن قازاقتىڭ الىپ تۇلعالارى:  ق. ساتباەۆ، ج. ايماۋىتوۆ، ءماشھۇر-ءجۇسىپ ەگەمەندىك كەزەڭىندە قايتا قۇرمەتتەلىپ، ەسىمدەرى كەڭ كوشەلەردىڭ اتاۋىنا اينالدى. بىراق،  ۇلى ابايدىڭ، حاكىم ابايدىڭ ءاز ەسىمى «كازكرايداعى» ەسكى ەنسىز كوشەنىڭ اتاۋى كۇيىندە قالا بەردى. بۇدان ون شاقتى جىل بۇرىن قالالىق ماسليحاتقا ەڭ كولەمدى، ەڭ ۇزىن كوشە كۋتۋزوۆتى «اباي» دەپ قايتا اتاۋ جونىندە ۇسىنىس ايتىلعان ەدى. امال نە، دەپۋتاتتار ماقۇلداعان جوق. («كۋتۋزوۆ» بەرتىن  «تاۋەلسىزدىك»، سونسىن «Nursultan Nazarbayev» داڭعىلى اتاندى).

ايتپاقشى، قالا شەتىندەگى «حرومزاۆود» ىقشام اۋدانىنداعى ءارى تار، ءارى قىسقا وتپە جولداردىڭ ءبىرى ۇلى ابايدى الەمگە تانىتىپ، اباي ارقىلى قازاق حالقىنىڭ اتاق-ابىرويىن اسپانداتقان  كلاسسيك جازۋشىمىز م. اۋەزوۆتىڭ ەسىمىمەن اتالاتىنىن  جەرلەستەرىمىزدىڭ كوبى بىلمەيدى. ال قالانىڭ قاق ورتاسىندا جارقىراپ جاتقان تولستوي مەن لەرمونتوۆ كوشەلەرى تۇرعىنداردىڭ بارلىعىنا ايان.

پاۆلودارداعى 335 كوشەنىڭ 62-ءسى ء(بىر دەرەكتە 85-ءسى) عانا قازاقشا اتاۋعا يە ەكەن. بۇل  – ونوماستيكا سالاسىندا تۇيىندەلگەن ماسەلەنىڭ  شاش-ەتەكتەن ەكەندىگىنىڭ  كورسەتكىشى. بۇلاردى تۇبەگەيلى شەشۋ ءۇشىن ءاۋ باستان ەگەمەن ەلدىگىمىزگە ىشتەي جاۋىعىپ جۇرگەن پاتشالىق-كەڭەستىك ءداۋىردى كوكسەۋشى توپقا قارسى ىمىراسىز كۇرەس جۇرگىزۋىمىزگە تۋرا كەلەدى-اۋ دەيمىن. ءوز باسىم ودان باسقا جولدى كورە الماي تۇرمىن.

ارمان قاني,

پاۆلودار قالاسى

Abai.kz