قازاقستانداعى قىتاي ينۆەستورلارى

تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى كەلگەن باتىستىق ەنەرگەتيكا الىپتارىن ساناماعاندا، ءداستۇرلى ارىپتەس رەسەيدى ەسەپتەمەگەندە، عاسىر باستالعالى بەرى قازاقستانعا ات شالدىراتىن قىتاي ينۆەستورلارىنىڭ جيىلەپ كەتكەنى جاسىرىن ەمەس.

اتامەكەن ۇلتتىق كاسىپكەرلىك پالاتاسىنىڭ مالىمەتىنشە، 2020 جىلدىڭ 1 قاراشاسىنداعى ساناق بويىنشا ەلىمىزدەگى شەتەل كاسىپورىندارىنىڭ سانى 22 100-گە جەتىپتى. سونىڭ 1237-ءى قىتايلىق كاسىپورىندار ەكەن. قىتاي كاسىپورىندارى نەگىزىنەن مۇناي، تاۋ-كەن قازبالارى، مۇناي-حيميا، ەلەكتر، ماشينا جاساۋ، قۇرىلىس ماتەريالدارى، ترانسپورت جانە اۋىلشارۋاشىلىعى سالالارىنا ىڭعايلانىپتى. مىسالعا ايتار بولساق، قازىرگە دەيىن داۋ-دامايدىڭ بىلتەسىنە اينالىپ، حالىق قانشا سۇراسا دا بيلىك ءجونىن ايتپاي وتىرعان قىتايمەن اراداعى 55 كاسىپورىننىڭ 27-ءى ونەركاسىپكە، 20-ى ەنەرگەتيكاعا، 7-ءى اگروونەركاسىپكە، 1-ءى فينانسقا بەيىم كورىنەدى. جالپى ينۆەستيتسيا قۇنى 27,4 ملرد دوللارعا باعالانىپ وتىرعان وسى 55 جوبانىڭ كۇدىگىنىڭ كوبەيىپ، جۇرتتىڭ شامىنا ءتيىپ وتىرعان سەبەبى دە ولاردىڭ مەملەكەتتىك دەڭگەيدە شەشىلىپ كەلگەندىگىندە. مۇنداعى سۇراق، تىپتەن، ماسەلەنىڭ قاي دەڭگەيدە كەسىپ-پىشىلگەندىگىندە ەمەس، نەگە قوعامعا جاريالى تۇردە، كەلەر-كەتەرى تۇسىندىرىلە ىسكە اسىرىلماعاندىعىنا قاتىستى تۋىنداپ وتىر.

مەملەكەتتىك دەڭگەيدە - ۇكىمەتتىك، بالكىم، مينستىرلىك دەڭگەيىندە قارالىپ، قابىلدانعان شەشىمنىڭ قۇجاتتارىنىڭ اراسىنا جاسىل قاعازدار قىستىرىلىپ كەتپەدى مە ەكەن، ءسويتىپ بولاشاق بۋىننىڭ نەسىبەسىن «مىسىق ارالاپ» كەتپەدى مە ەكەن دەيتىن كۇدىكتەن تۋىنداپ وتىر. ويتكەنى ينۆەستور سەرىكتەسىمىزدىڭ وسىنداي مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى كونتراكتتاردى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە پارالاپ سىندىرۋدىڭ حاس شەبەرى ەكەندىگى حالىقارالىق پراكتيكاداعى سانسىز مىسالدارمەن اشكەرە بولىپ كەلە جاتىر. مۇندا قىتاي تاراپىنان كوبىنەكي مەملەكەتتىك كاسىپورىندار، مەملەكتتىك ۇلەسى بار اكتسيونەرلىك قوعامدار، بيلىككە اسا جاقىن جانە مەملەكەتتىڭ سۋبسيدياسىمەن قورەكتەنگەن جەكەلىك كاسىپورىندار الدىعا شىعادى. بۇل ەلىمىزدەگى قىتاي ينۆەستورلارىنىڭ العاشقى ءام قارىمدى شوعىرى. جوعارىدا اتلعان 1237 كاسىپورىننىڭ ىشىندە 36-سى وسى ساناتقا جاتادى. ولار قۇرىعى ۇزىن، قالتاسى قالىڭ، قيمىلى كۇڭگىرت، قىتايدىڭ مەملەكەتتىك گەوساياسي-ەكونوميكالىق مۇددەسىنىڭ ناعىز جوقتاۋشىلارىنان سانالادى. قازاقتىڭ سايىن دالاسىنىڭ بۇرىش-بۇرىشىندا قىتايدىڭ «قىتايمۇناي»، «قىتاي مۇناي-حيميا»، «قىتاي ءتۇستى مەتتال»، «Zhongxing» سىندى ەنەرگەتيكا، تاۋ-كەن اجداھالارىنىڭ جورتىپ ءجۇرۋىنىڭ سەبەبى دە وسىندا-ءدۇر.

قىتاي ينۆەستورلارىنىڭ ەكىنشى شوعىرى جەكە كاسىپورىنداردىڭ وكىلدەرىنەن. جەكە كاسىپورىن دەگەندە ول جەكە ءبىر كىسىنىڭ بيزنەسى بولماۋى مۇمكىن، كوبىنەسە اۋلەتتىك بيزنەس، بولماسا بىرنەشە كاسىپكەردەن قۇرالعان اكتسيونەرلىك بىرلەستىك تۇرىندە ۇيىمداسقان كاسىپورىندار سانالادى. بۇلار ناعىز تۋما ىسكەرلەر توبىنا جاتادى. ولاردىڭ ماقساتى وزدەرىنىڭ قىتايداعى بيزنەسىن الەمدىك نارىققا كەڭەيتۋ، شەتەلدەردەن ءوز ىشكى بيزنەستەرىنە كەرەكتى شيكىزات نەمەسە ەنەرگيا كوزدەرىن ىزدەۋ، ىسكەرلىك سەرىكتەستەر تابۋ. ولار جوعارىداعىلارعا قاراعاندا ناعىز پراگماتيك، ءبىر تيىننان ەكى تيىن قۇراۋدىڭ شەبەرلەرى. ولاردىڭ كوبىنىڭ ەۋروپادا، تۇستىك-شىعىس ەلدەرىندە، افريكادا بيزنەس پراكتيكالارى بار. سوندىقتان ولار قازاقستانعا شىنايى بيزنەستىك ماقساتتا كەلەدى. بيزنەس قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ولاردىڭ قازاقستاننان سۇرايتىنى ۇكىمەتتىڭ كەپىلدىگى. ياعني ولار قازاقستان ۇكىمەتىنەن نەمەسە جەرگىلىكتى بيلىكتەن، نەمەسە قازاقستاندىق سەرىكتەسىنەن ءوزىنىڭ جوباسىن، ينۆەستيتسياسىن مەملەكەتتىك نەمەسە جەرگىلىكتى جوسپارلار كاتەگورياسىنا كىرگىزۋىن تالاپ ەتەدى. كەلىپ تۇرعان ينۆەستيتسيا اعىنى، بىزدەگى جۇيەنىڭ ويىن تارتىبىمەن، وسى جەردەن «لايلانا» باستايدى. باستابىندا پسيحولوگيالىق تىكسىنگەندەرىمەن، بيزنەستىڭ مۇددەسى تۇرعىسىنان ولار قالاي بولماسىن مۇنداعى جازىلماعان ەرەجەلەرگە كونە وتىرا ءوز جوبالارىن قورعاپ شىعادى. قازاقستانداعى ءساتتى ءام تابىستى ءجۇرىپ جاتقان قىتايلىق ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ، ىسكە اسىپ جاتقان وندىرىستەردىڭ، ۇسىنىلىپ جاتقان جۇمىس ورىندارىنىڭ بىرقىدىرۋى وسى توپتىڭ ەڭبەگىنە باعالانۋى كەرەك.

مۇنان كەيىنگى جانە ەڭ ورنىقسىز، بايانسىز قىتايلىق ينۆەستيتسيا جەكە كاسىپكەرلەرگە تيەسىلى. ولار دا جەكە بيزنەسمەن نەمەسە بىرنەشە مۇددەلەستەردىڭ ۋاقىتىلى بىرلەستىگى بولۋى مۇمكىن. ولار قارجىلىق الەۋەتى شامالى، جوبالىق قورى شاناقتى، ماقساتتارى ۇشقارى توپ. ولار دا قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ كەپىلدىگىنەن ءۇمىتتى. بىراق جوبالارىنىڭ ستراتەگيالىق مانسىزدىگى مەن ينۆەستيتسيا اۋقىمىنىڭ شاناعىنا بايلانىستى قازاقستان ۇكىمەتىندە نەمەسە وبىلىستىق دەڭگەيدە نازار اۋدارا الماسى انىق. دەسە دە ءىشىنارا وڭىرلەردە جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ىمىراسى جانە مۇنداعى سەرىكتەستەرىنىڭ قويان-قولتىق سايكەسۋىمەن تۇرعىنداردى جۇمىستاندىرۋ، جەرگىلىكتى نارىقتى يگەرۋ، بوگەنايلى جەتىسپەۋشىلىكتەردى جويۋ سىقىلدى باعىتتاردا اجەپتاۋىر ونەگەلى جۇمىستار اتقارۋدا.

قازاقستاندى زاماننان مۇلدە قالىپ كەتكەن مەكەن ساناپ، وعان ءبىراز نارسەلەردى «ۇيرەتۋ» ءۇشىن كەلەتىن اقىلماندار، «قاراڭعى ەلدەن» التىن شايقاپ قايتقىسى كەلەتىن قياليلار، كۇن ارالاتىپ مۇلدە باسقا «بيزنەستىڭ» اڭگىمەسىن بۇرقىراتىپ، ايلاپ ءجۇرىپ جوق بولىپ كەتەر قۋعىنبايلار، تەك قانا قازاقستاننىڭ قازبا مەتتالدارىمەن جۇمىس جاساعىسى كەلىپ، قاي جەردە قانداي قازبا قورى بارىن بارلاپ، مۇمكىندىگىنشە سولاردىڭ قۇجاتتارىن قولىنا تۇسىرگەن سوڭ تايىپ تۇراتىن كۇدىكتىلەر، قازاقستاننان بيداي، بۇرشاق، جۇگەرى، جوڭىشقا، بال سىندى اگروونىمدەرىن ىزدەپ، تابانىنىنان تاۋسىلعاندار ءوز الدىنا ءبىر-ءبىر توبە.

مۇقامەتحان قونارباي

Abai.kz