ەلىمىزدە قوس ازاماتتىققا تىيىم سالىنعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 10-بابىنىڭ 3-تارماعىنا جانە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنىڭ 3-بابىنا سايكەس باسقا مەملەكەتتىڭ ازاماتتىعى تانىلمايدى. الايدا قر ازاماتتارى شەتەل مەملەكەتىنىڭ ازاماتتىعىن قر ازاماتتىعىنان شىقپاي تۇرىپ الاتىن جاعدايلار دا كەزدەسەدى. وسىلايشا ولار زاڭسىز قوس ازاماتتىققا يە بولادى. ەكىنشى ازاماتتىقتى الۋدىڭ نەگىزگى سەبەبى ەركىن قوزعالۋ تىلەگى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بەلگىلى ءبىر ماتەريالدىق پايدالاردى الۋ بولىپ تابىلادى. مىسالى، زەينەتاقىلىق ەسەپ ايىرىسۋ، ەكىنشى بالا تۋعانداعى جاردەماقى، انا كاپيتالىن يەمدەنۋ سىندى. رەسەيدىڭ ازاماتتىعىن الىپ، "انا كاپيتالىن" العان جايتتار مەن قىتاي ازاماتتىعىنان شىقپاي، زەينەتاقى الىپ وتىرعاندار انىقتالعان فاكتىلەر از ەمەس. 

باسقا مەملەكەتتىڭ ازاماتتىعىن قابىلداماس بۇرىن قر ازاماتى قازاقستاندىق ازاماتتىقتان شىعۋ كەرەك. ازامات كۇنتىزبەلىك وتىز كۇن ىشىندە شەتەل ازاماتتىعىن الۋ فاكتىسى تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر ورگاندارىنا نەمەسە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەت ەلدەردەگى مەكەمەلەرىنە حابارلاۋعا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتىنىڭ پاسپورتىن نەمەسە جەكە كۋالىگىن تاپسىرۋعا مىندەتتى.

ازامات 30 جۇمىس كۇنى ىشىندە شەتەل ازاماتتىعىن الۋ فاكتىسى تۋرالى حابارلاۋعا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پاسپورتىن نەمەسە جەكە كۋالىگىن ىشكى ىستەر ورگاندارىنا نەمەسە قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ شەتەلدىك مەكەمەلەرىنە كەلىپ تاپسىرۋى ءتيىس. دەي-تۇرا بۇنىڭ ءبىرىن دە جاساماي قازاقستاننىڭ دا، وزگە ەلدىڭ دە ازاماتتىعىن الىپ، ەلىمىزگە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىرعاندار بار. ولاردىڭ قانشا جانە قايدا ەكەنىن انىقتاۋ وتە قيىن. سەبەبى بۇل اقپاراتتى ولار بارىنشا جاسىرىن ۇستايدى.

قوس ازاماتتىق ەلگە تونگەن تىكەلەي قاۋىپ. مەملەكەتتىك مۇددە مەن اۋماقتىق تۇتاستىققا قاتەر اكەلەتىن قۇبىلىس. سەپاراتيزم ارەكەتتەرىنە يتەرمەلەيتىن تەندەنتسيا دەپ قاراستىرۋعا ءتيىسپىز. قوس ازاماتتىق ارقىلى وزگە ەلدىڭ تۇتاستىعىنا قاۋىپ ءتوندىرىپ، اگرەسسيالىق ارەكەتىن اقتاپ الۋشىلاردىڭ ءبىرى رەسەي. 2014 جىلى رەسەي ۋكرايناعا شابۋىل جاساپ، گيبريدتىك سوعىس باستادى. الەمدىك قاۋىمداستىقپەن مويىندالعان قىرىمدى وككۋپاتسيالاپ، باۋىرلاس ەلدىڭ شىعىسىن قىزىل قانعا بويادى. ارتىنشا رەسەي ۋكراينا شىعىسىنداعى ازاماتتارعا رەسەي پاسپورتتارىن تاراتا باستادى. قازىرگى تاڭدا ولاردىڭ سانى 420 مىڭنان اسقان. باتىستىق ساراپشىلار وسى ارقىلى رەسەي ۋكراينا شىعىسىنا تىكەلەي ىسكەري اگرەسسيا جاساپ، ونى ء"بىز ءوز ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىن قورعاۋدامىز" دەپ اقتاپ الماق دەيدى. دالەل رەتىندە الدىن-الا تاراتقان رەسەي پاسپورتتارىن كورسەتپەك. ياعني بۇل ۇلكەن سوعىس جوسپارى ءۇشىن جاسالعان قادام.

قازاقستان بۇل قاۋىپتەن ادا ەمەس. رەسەي ازاماتتىعىن الىپ، ونى جاسىرىن ۇستاپ كەلگەن جاندار دا بار. ءتىپتى ولاردىڭ ىشىندە ءىرى شەنەۋنىكتەر دە جوق ەمەس. سوڭعى رەت ەلىمىزدە قوس ازاماتتىققا قاتىستى تولىققاندىق اقپارات جاريالانعان ەدى، وندا ەلىمىزدە 15 مىڭعا جۋىق ازاماتتان قوس ازاماتتىق انىقتالعانى ايتىلعان ەدى. ولىردىڭ 555-ءى جاۋاپقا تارتىلىپ، 102-ءسى عانا رەسپۋبليكادان شىعارىلعان. قالعانى ايىپپۇل تولەپ قۇتىلعان. "اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى" كودەكستىڭ 496-بابىندا: "قازاقستان ازاماتتىعىنان ايرىلعان ادام قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتىنىڭ پاسپورتىن نەمەسە جەكە كۋالىگىن ودان ءارى پايدالانسا، وعان 100 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە ايىپپۇل سالىنادى", – دەپ كورسەتىلگەن.

ال ناۋرىز ايىندا شىمكەنت قالاسىندا دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت ءبولىمىنىڭ باسشىسى ولەگ پوچيۆالوۆتىڭ قوس ازاماتتىعى بارى انىقتالىپ، قىزمەتىنەن بوساتىلعان ەدى. بۇل ءبىر عانا مىسال. قوس ازاماتتىقتى ارقالاپ، قوس پيعىلمەن جۇرگەندەر جەتەرلىك. ەلىمىزدەگى رەسەيلىك يدەولوگيانى جىلجىتىپ، قارجىلاندىرۋدى رەسەيلىك گرانتتار ارقىلى الىپ وتىرعان ءتۇرلى ۇيىمدار بار. ولاردىڭ تەك قانا يدەولوگيالىق باعىتتا ەمەس، سونىمەن قاتار رەسەي پاسپورتىن تاراتۋ ماقساتىندا دا ارەكەت ەتىپ جاتپاسىنا كىم كەپىل. كەپىلدىك جوق. ەندەشە بىزگە ساق بولىپ، ۋكراينادان ساباق الۋ كەرەك. سولتۇستىك ايماعىمىز دونباسستىڭ كەبىن كيمەۋ ءۇشىن قوس ازاماتتىقتىڭ جولىن قاتاڭ قيۋ لازىم. ويتكەنى قوس ازاماتتىقتىڭ سوڭى قانتوگىسكە اپارۋى مۇمكىن.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz