(اڭگىمە)

باسى: سابان اقشا

الماتىعا كەلگەن سوڭ سەرگەي نيكولاەۆيچ زىم-زيا جوق بولدى. تاعى دا «زاپويعا» كەتتى. بۇل جولى ول جارتى ايعا جوعالدى. قاراشانىڭ جيىرماسىنشى جۇلدىزىندا اسپاننان تۇسكەندەي ساپ ەتە قالدى. ونى كورگەن بەتتە:

– تاعى دا ۇلى رۋحپەن تىلدەسىپ قايتتىڭىز با؟– دەدى الما بايسالدى ۇنمەن.

– المۋشا، ونى قايتەسىڭ؟ مەن كەرەمەت ءىس ءبىتىرىپ كەلدىم،– دەدى پلاتونوۆ ماساتتانعانداي سويلەپ.

– ول نە تاعى؟

– ءجۇز ەلۋ ميلليون سوم الىپ كەلدىم.

– قالايشا؟– دەپ الما ۇمسىنا ءتۇستى.

– مىنە، چەك. اقتوبەدەگى بەلگىلى فيرما بەرگەن.

– بۇل قانداي اقشا؟ مىناۋىڭىز ءبىر جاپىراق قاعاز عوي. بۇعان كىم سەنەدى؟

– سەنگەندە قانداي، المۋشا! قازىر ءوزىمىزدىڭ بانككە بارامىز دا «الانعا» چەك اشتىرىپ، سوعان تۇگەل سالىپ الامىز.

– سۇراۋى جوق پا بۇنىڭ؟ نە ىستەمەكشىسىز؟ ەرتەڭ بار تاپقانىمىزدان ايىرىلىپ وتىرمايىق،– دەدى الما ىشتەي قاتتى كۇماندانىپ.

– ايىرىلمايمىز. ماعان سەنە بەر. مەن ءبارىن ويلاستىرىپ قويدىم. بۇل ءبىر ايعا بەرىلگەن پايىزسىز نەسيە دەپ ساناساڭ بولادى. وتىز كۇندە قايتارىپ بەرەمىز. وسى ۋاقىت ىشىندە ءبىر اينالدىرىپ ۇلگىرسەك، ۇستىنەن كەمىندە ءجۇز ميلليون سوم تابامىز. ەكەۋمىز ەلۋ ميلليوننان ءبولىپ الامىز. بولدى! ىسكە كىرىسەيىك!– دەدى پلاتونوۆ الاقاندارىن ىسقىلاپ. انانداي اقشانى ەستىگەندە المانىڭ باسى اينالعانداي بولدى.

– تاۋەكەل! بىراق بارىنە ءوزىڭىز جاۋاپ بەرەسىز! مەن تەك بانكتەن چەك الىپ بەرەمىن،– دەدى ول قۋانىپ.

– ارينە! ءوزىم جاۋاپ بەرەمىن. ءجۇر! ءجۇر ەندى!– دەپ پلاتونوۆ المانى اسىقتىرا باستادى.

ەكەۋى قالانىڭ ورتالىعىندا جاڭادان اشىلعان «كازفينانسبانكتىڭ» كەڭسەسىنە كەلدى. بانك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى انگەلينا الەكساندروۆنا پاك ەسىمدى كارىس كەلىنشەك بۇلاردى قۋانا قابىلداپ، جارتى ساعات ىشىندە «الان» كومپانياسىنىڭ سۋ جاڭا چەك كىتاپشاسىنا ءجۇز ەلۋ ميلليون سوم سالدىرىپ بەردى. بانكتەن شىققان سوڭ پلاتونوۆ المامەن بىرگە كەڭسەگە بارىپ، اقشا سالىنعان چەكتىڭ جيىرما بەس بەتىنە تۇگەلدەي قول قويعىزىپ، ءمور باستىرىپ الدى. ءوزىنىڭ اتىنا سەنىمحات جازدىرۋدى دا ۇمىتقان جوق. ءبارى رەتتەلدى دەگەن سوڭ كوڭىلى جايلانىپ:

– المۋشا! سەن ەندى الاڭداماي ءوز جۇمىستارىڭدى ىستەي بەر. چەكتى مەن الىپ كەتەمىن. قۇداي قالاسا، جيىرما كۇندە اقشانى اينالدىرىپ، پايدامەن ورالامىن. مۇمكىن جيىرما بەس كۇن بولار... تەزىرەك بىتىرۋگە تىرىسامىن عوي،– دەدى دە كابينەتتەن شىعىپ جۇرە بەردى.

پلاتونوۆ الماعا ەڭ باستى نارسەنى ايتپاي كەتتى. بۇل قىلمىستىق ارەكەت بولاتىن. بانكتىڭ اقشاسىن الاياقتىقپەن ۇپتەۋدىڭ ءتاسىلى وسى. اقتوبەدەن الىپ كەلگەن ءمورى بار چەك جاساندى ەدى. وندا ەشقانداي دا اقشا جوق تۇعىن. پلاتونوۆتىڭ سۋدىر سوزىنە سەنىپ قالعان انگەلينا الەكساندروۆنا ءوز قولىمەن بانكتى تاقىرعا وتىرعىزعانىن بىلگەن جوق.

پلاتونوۆتىڭ جوسپارىنشا: «كازفينانسبانكتىڭ» ەسەپ-شوتىنا ءبىر تيىن دا تۇسپەيدى. ولار ون ءتورت كۇننەن كەيىن اقتوبەدەگى فيرماعا قىزمەت كورسەتەتىن بانككە اتالمىش اقشا تۋرالى سۇرانىس حات جىبەرەدى. اقتوبەلىكتەر ءبىر اپتا ىشىندە ول حاتقا جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس. ارينە ولار «ءبىز سىزدەرگە ەشقانداي اقشا اۋدارۋعا ءتيىس ەمەسپىز. مۇنداي قارجىلىق وپەراتسيا تىركەلمەگەن» دەپ جازادى.

انگەلينا الەكساندروۆنا ءوزىنىڭ الدانعانىن سول كەزدە تۇسىنەدى. ول وزدەرىن الداپ سوققان «الان» كومپانياسىن ىزدەي باستايدى. وعان دەيىن جيىرما ءبىر كۇن وتەدى.

جيىرماسىنشى كۇنى بۇل الماعا تەلەفون سوعىپ، «كازفينانسبانك» وكىلدەرىنىڭ كوزىنە تۇسپەس ءۇشىن قالادان ءبىر اپتاعا كەتە تۇر» دەيدى. ول جاسىرىنا تۇرادى. سونىمەن جيىرما سەگىز كۇنگە سوزىلادى.

دەمەك بۇل وپەراتسيانى جيىرما بەس كۇن ىشىندە، مۇمكىن بولسا ودان دا ەرتە ءبىتىرۋ كەرەك. سوعان دەيىن اقشانى ءبىر اينالدىرىپ، ۇستىنەن الاتىنىن جونىپ الىپ، بانكتىڭ قارجىسىن ورنىنا قويىپ ۇلگەرۋ كەرەك. قورقاتىن ەشتەڭە جوق. قارجى ورنىنا قويىلسا بۇلارعا تۇك تە بولمايدى. مىنە، بۇل پلاتونوۆتىڭ ناقتى جوسپارى بولاتىن.

ومىردە ادامنىڭ ويعا العانى تۇگەل ورىندالا بەرمەيدى. قاشان دا اللانىڭ قالاۋى بولادى. «كازفينانسبانككە» وتكىزىلگەن چەكتىڭ جاساندى ەكەنى پلاتونوۆ ويلاعانداي جيىرما ءبىر كۇندە ەمەس، ون ءۇشىنشى كۇنى-اق انىقتالىپ، قىلمىستىڭ ارتى اشىلىپ قالدى.

*      *      *

بانك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، قۋىرشاقتاي ادەمى كەلىنشەك انگەلينا الەكساندروۆنا پاك ءوز كابينەتىن ىشىنەن جاۋىپ الىپ جىلاپ وتىر. قىزمەت بابىمەن كوتەرىلگەنىنە ەكى اي عانا بولعان ەدى. مىنا الاياقتارعا قالاي الدانىپ قالعانىن ءوزى دە بىلمەيدى. بۇعان دەيىن تالاي چەكتى وسىلاي قابىلداعاندا ەشقانداي وقىس وقيعا بولماعان. وسى جولعى قاتەلىگىن وزىنە كەشىرە الار ەمەس. ەندى تاياۋدا قول جەتكىزگەن قىزمەتى دە قىل ۇستىندە تۇر.

جاڭا عانا بانك توراعاسى جەكە شاقىرىپ الىپ، تەرىسىن ءتىرى كۇيدە سىپىرعانداي بولدى. ومىردە ەستىمەگەن سوزدەرىن ەستىپ شىقتى. توراعا ءسوزىنىڭ سوڭىندا: «قالاي ەتسەڭىز دە ءبىر اپتا ىشىندە ءجۇز ەلۋ ميلليون سومدى ورنىنا قويىڭىز. ولاي بولماعان كۇندە بانكپەن قوش ايتىساسىز» دەدى. جىلاماعاندا قايتسىن؟

ون ءۇش كۇننەن بەرى حابار-وشارسىز كەتكەن سەرگەي نيكولاەۆيچ جاڭا عانا كەڭسەدەگى كابينەتىندە وتىرعان الماعا تەلەفون شالىپ، وسى ۋاقىت ىشىندە نە تىرلىك بىتىرگەنىن باياندادى. شىمكەنتتىڭ شينا زاۋىتىنان ءجۇز ميلليون سومعا دوڭعالاقتار الىپ كراسنويارسكىگە جونەلتىپتى. ءبىر اپتادا ءجۇز ەلۋ ميلليون بولىپ قايتادى دەدى. قالعان ەلۋ ميلليونعا بەلورۋسسيادان تراكتور الدىرىپ جاتىر ەكەن. قازاقستانعا كەلگەندە سەكسەن ميلليونعا اينالاتىن كورىنەدى.

كوڭىلى كوتەرىڭكى. «پاۆلوداردان حابارلاسىپ تۇرمىن. جاقىن كۇندەردە سەمەي مەن وسكەمەنگە بارامىن» دەدى.

ول حابارسىز كەتكەنگە الما شىنداپ ۋايىمعا بەرىلگەن. پلاتونوۆتىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىن كىم بىلەدى؟ «اقشانى باسىپ الىپ رەسەيگە قاشىپ كەتەر مە ەكەن» دەپ تە ويلاعان. پلاتونوۆتىڭ ءوزى بايلانىسقا شىققان سوڭ الاڭداۋلى كوڭىلى بايىز تاۋىپ، كەلەتىن پايدانىڭ ءيىسىن سەزىپ كۇلىمدەي باستادى.

ءدال وسى كەز قازاقستاندا رەكەتتىك توپتاردىڭ اش بورىدەي قۇتىرىنىپ تۇرعان شاعى ەدى. ۇرداجىق بانديتتەردىڭ اتىنان ات ۇركىپ، ادام قورقاتىن. انا توپتىڭ جىگىتتەرى، مىنا توپتىڭ جىگىتتەرى دەپ، ەكىنىڭ ءبىرى «رەكەت» بولىپ كەتكەن كەز.

«كازفينانسبانكتىڭ» دا ماسەلەلەرىن شەشەتىن جۋان جۇدىرىقتار بار. بۇلار دا بىلەگى جۋان جىگىتتەردىڭ كومەگىنە سۇيەنەدى. جىلاپ وتىرعان انگەلينا الەكساندروۆنانىڭ ويىنا ەڭ ءبىرىنشى بولىپ سول جىگىتتەر ورالدى. سولار ماسەلەنى تەزدەتۋى مۇمكىن.

ءبىر اپتا عانا ۋاقىت بەرىلدى. بولماسا ورگاندار ارقىلى دا قىسپاققا الىپ كورەر. بىراق ولار ءىستى ۇزاققا سوزادى.

نازىك قانا كارىس كەلىنشەك كوزىنەن مولتىلدەپ تامعان جاستى ءسۇرتىپ الىپ، تەلەفوننىڭ ءنومىرىن تەردى.

جاۋىرىندارى قاقپاقتاي، قايىس كۇرتكەلى ءتورت جىگىت الەكەدەي جالاڭداپ، جارتى ساعات ىشىندە جەتىپ كەلدى. انگەلينا الەكساندروۆنا ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن كوز جاسىنا شىلاپ وتىرىپ جەتكىزگەن سوڭ، تەپسە تەمىر ۇزەتىن ءتورت بوزىم «الان» كومپانياسىنىڭ كەڭسەسىن كوزدەپ تارتىپ كەتتى.

پلاتونوۆپەن سويلەسكەننەن كەيىن المانىڭ كوڭىل كۇيى جادىراپ وتىر ەدى. ءبىر مەزەتتە كابينەتىنە اتپالداي ءتورت جىگىت ساتىر-سۇتىر كىرىپ كەلدى. تۇستەرى سۋىق، جۇرىستەرى سۋىت. ولار المامەن كوپ سويلەسكەن جوق. «الما دەگەن سەن بە؟» دەدى. «ءيا» دەگەنشە بولعان جوق، ىشىندەگى قارا بۇجىر بىرەۋى قالتاسىنان تاپانشاسىن سۋىرىپ الىپ، المانىڭ ماڭدايىنا تاقادى دا: «دىبىسىڭ شىقپاسىن! بىزبەن بىرگە جۇرەسىڭ!» دەدى. الما تابان استىندا نە بولعانىن تۇسىنبەي: «مەنى قايدا اپاراسىڭدار؟» دەپ ەدى، «بانككە باراسىڭ!» دەپ قىسقا جاۋاپ بەردى دە كابينەتىن جابار-جاپپاس الدىنا سالىپ ايداي جونەلدى.

تۇرا قاشاتىنداي تورتەۋى ءتورت جاعىنان قاۋمالاپ، شەتەلدىك كولىكتىڭ ارتقى ورىندىعىنا وتىرعىزدى. جول بويى ءلام-ميم دەگەن جان بولعان جوق. «كازفينانسبانك» كەڭسەسىنىڭ الدىنا كەلگەندە تورتەۋى ماشينادان بىردەي شىعىپ، تاعى قاۋمالادى. سول بويى تۋرا انگەلينا الەكساندروۆنانىڭ كابينەتىنە الىپ كەلدى. الما ءالى دە نە بولعانىن ايقىن تۇسىنە المادى. كابينەتكە كىرگەندە الگى تاپانشا كەزەنگەن جىگىت:

– مىنە، الىپ كەلدىك،– دەدى بەينە ءبىر قولعا تۇسپەي جۇرگەن قاشقىندى ۇستاپ اكەلگەندەي المانىڭ جەلكەسىنەن نۇقىپ.

– قولىڭدى تارت!– دەدى الما وجەتتىگىنە سالىپ.– اۋەلى نە بولعانىن تۇسىندىرسەڭدەرشى.

جىلاي-جىلاي كوزدەرى بىلەۋدەي بولىپ ءىسىپ كەتكەن بانكير كەلىنشەك الماعا جاقىنداپ كەلدى دە، ءتورت جىگىتتىڭ كوزىنشە ونىڭ جاعىنان شاپالاقپەن تارتىپ جىبەردى. الما ورشەلەنىپ، نامىستان ءولىپ كەتەردەي بولدى. اشۋلانىپ جۇلقىنعاندا ەكى قولىن ۇستاپ تۇرعان زىڭگىتتەي جىگىتتەرگە بوي بەرمەي كەتە جازادى.

– ءاي، سەنىڭ مەنى ۇرۋعا قانداي قاقىڭ بار؟ مىنا جەر نە، گەستاپونىڭ ازاپتاۋ كەڭسەسى مە؟ قول كوتەرگەنىڭ ءۇشىن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەسىڭ! ودان دا ءتۇسىندىرىپ ايتساڭشى نە بولعانىن؟– دەدى ايعايلاپ.

بۇنىڭ قاتتى ورشەلەنگەنىن كورىپ انگەلينا الەكساندروۆنا قورقىپ كەتتى. كوكىرەگىن كەرىپ بارا جاتقان ىزانىڭ جەلى شىعىپ، بىردەن ساباسىنا ءتۇستى. «راسىندا دا مەن نە ىستەپ جاتىرمىن؟ اقىلىمدى اشۋعا جەڭدىرمەيىن» دەپ ويلادى دا كىلت بۇرىلىپ توردەگى ورنىنا بارىپ وتىردى.

– جاقىن كەلىپ وتىرىڭىز،– دەدى قارسى الدىنداعى ورىندىقتى نۇسقاپ،– سىزدەر ءۇشىن جۇمىستان قۋىلعالى جاتىرمىن. مەنىڭ سورىما قايدان تاپ بولدىڭىزدار؟– دەدى سازارىپ.

زىعىردانى قايناپ وتىرعانمەن الما دا ايەلدىك قۋلىققا كوشىپ، سابىرعا كەلدى:

– ءسىزدىڭ كليەنتكە قول كوتەرگەنىڭىز ەشقانداي قىزمەتتىك ەتيكانىڭ شەڭبەرىنە سيمايدى. ەكەۋمىز دە ايەلمىز عوي. قاتارلاس تا شىعارمىز. ءجاي سوزبەن ايتساڭىز دا بولار ەدى. مەن نە بولعانىن تۇسىنە الماي وتىرمىن،– دەدى سالماقتى ۇنمەن.

– كەشىرىڭىز! ءوزىمدى ۇستاي الماي قالدىم. سىزدەردىڭ الاياقتىق ارەكەتتەرىڭىز كىمدى بولسا دا شىدامنىڭ شەگىنەن شىعارادى،– دەدى انگەلينا پيدجاگىنىڭ جان قالتاسىنان شىعارعان شاعىن بەتورامالمەن كىشكەنتاي عانا مۇرنىن سۇرتكىشتەپ.– مۇنداي ارەكەتكە نەگە باردىڭىزدار؟ اقشا قايدا؟ ەكى اپتا بۇرىن ءبىر كىسىمەن بىرگە كەلىپ چەككە سالىپ العانسىزدار. ءجۇز ەلۋ ميلليون سوم بولاتىن.

– مەن سول كۇنى سەرگەي نيكولاەۆيچپەن ىلەسىپ كەلگەنىم بولماسا، ول اقشانىڭ قايدان كەلگەنىن ءوزىم دە تۇسىنە المادىم،– دەدى الما شىنىن ايتىپ،– ماعان ول  اقتوبەدەگى تانىستارىمنان ءبىر اي مەرزىمگە قارىز الدىم دەگەندەي قىلدى.

– ول كىسى ءسىزدىڭ ورىنباسارىڭىز با؟

– كوممەرتسيالىق ديرەكتور.

– ءبارىبىر ءبىرىنشى باسشى رەتىندە ءسىز جاۋاپتىسىز. سوندىقتان سىزدەن سۇراپ وتىرمىن. اقشا قايدا؟ ماعان ءبىر اپتا عانا ۋاقىت بەرىلدى. ءبىر اپتادا اقشانى ورنىنا قويماساڭىزدار سىزدەرمەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ەكونوميكالىق قىلمىستار جونىندەگى باسقارماسى اينالىساتىن بولادى.

– ءسىز قورقىتىپ-ۇركىتۋمەن بوسقا ۋاقىت ولتىرمەڭىز. ءبارىبىر ودان ەشتەڭە شىقپايدى. راسىندا دا مەن ەشتەڭە بىلمەيمىن. وداندا نە بولعانىن ماعان انىقتاپ ءتۇسىندىرىڭىز. سەرگەي نيكولاەۆيچ ءوز ىسىنە ءوزى جاۋاپ بەرەدى،– دەدى الما انگەلينانىڭ كوزىنە تۋرا قاراپ.

– سىزدەر اكەلگەن چەك جاساندى بولىپ شىقتى. مەن سوزدەرىڭىزگە سەنىپ قابىلداتىپ ەدىم. وندا ەشقانداي دا اقشا جوق ەكەن. ال ءسىزدىڭ چەگىڭىزگە ءوز بانكىمىزدىڭ اقشاسىن سالىپ بەرگەنبىز. سوندا ەكى ورتادا ءبىز اقىماق بولىپ وتىرمىز. بوس قاعازدى كورسەتىپ، ءبىزدى سەندىرىپ، ءجۇز ەلۋ ميلليون سومدى ۇپتەپ كەتىپ وتىرسىزدار. ەندى ءتۇسىندىڭىز بە؟

– پلاتونوۆ «قارىزعا اقشا الىپ كەلدىم» دەپ ول قاعازدى كورسەتكەندە ءسىز تۇگىلى مەن كۇماندانىپ ەدىم. ءبارى دۇرىس دەپ سەندىردى. ءسىز بانك قىزمەتكەرى بولا تۇرا قالاي كۇماندانبادىڭىز؟ نەگە تەكسەرىپ المادىڭىز؟ ەندى وسىلاي سىزدەن شاپالاق جەپ، جەرگە قاراپ وتىرعان ماعان وڭاي دەيسىز بە؟ اقشا سالىنعان چەكتى سودان كەيىن ءوزىم دە كورمەدىم.

سەرگەي نيكولاەۆيچ سول كەتكەننەن مول كەتتى. بۇگىن عانا پاۆلوداردان حابارلاستى. ءسىزدىڭ اقشاڭىزدى قايتارىپ بەرەمىن دەدى. سابىر ەتىپ، كۇتە تۇرىڭىز. مەن ەندى عانا ءتۇسىندىم. ماعان دا وتىرىك ايتقان ەكەن. ول ءوزى حابارلاسپاسا مەن ونى تابا المايمىن. حابارلاسسا، وعان وسى جاعدايدى ايتىپ اسىقتىرامىن. باسقاشا كومەكتەسە المايمىن. ءوزى كەلسە ءبارىن رەتتەر،– دەدى الما كۇرسىنىپ.

– ونىڭ جولىنا قاراپ وتىراتىن مەنىڭ ۋاقىتىم جوق. ءبىر اپتادا اقشانى ورنىنا قويىڭىزدار. ايتپەسە مەن ورگاندارعا شاعىمدانامىن.

– ماعان ەندى نە ىستە دەيسىز؟ مەن ءبارىن ايتتىم. ءوزى الدى ما، ءوزى جاپسىن! مەن ول چەكتەن ءبىر تيىن دا العان جوقپىن،– دەپ الما قايتادان قىزبالانا باستادى.

ونىڭ شىندىقتى ايتىپ وتىرعانىن بايقاپ، ءارى «ءسىزدىڭ اقشاڭىزدى قايتارىپ بەرەمىن دەدى» دەگەندى ەستىپ، انگەلينانىڭ كوڭىلىندە ازداعان ءۇمىت پايدا بولدى. سوندا دا بولسا تارتپانى تارتا تۇسەيىن دەپ، الدىندا وتىرعان الماعا وكتەم-وكتەم سويلەدى:

– ايتپادى دەمەڭىز، ءبىر اپتادا اقشانى ورنىنا قايتا قويماساڭىزدار، سىزدەرمەن ورگاندار اينالىسادى،– دەدى دىڭكىلدەپ.

ەسىك اۋىزىندا وتىرعان الگى ءتورت جىگىت اڭگىمەگە ارالاسپادى. الما كابينەتتەن شىققاندا ولار انگەلينامەن بىرگە قالىپ قويدى دا، بەس-التى مينۋتتان كەيىن قۋىپ جەتتى. كوشەگە شىققاندا بۇجىر بەت قارا جىگىت المانىڭ جاعاسىنان قىسا تارتىپ:

– ايتقاندى ىستەمەسەڭ، ءولدىم دەي بەر! ءۇيىڭ، ماشيناڭ، بالا شاعاڭ بار ەكەن، بارىنەن ايىرىلاسىڭ. ءوزىڭدى تاۋعا اپارىپ كومىپ تاستايمىز. سودان كەيىن سەنى ەشكىم تاپپايدى،– دەدى كوزىنەن ىزعار شاشىپ.

– سەن، ناعىز اقىماقسىڭ،– دەدى الما باسىن كەگجەڭ ەتكىزىپ تارتىنىپ،– بالا-شاعا سەندە جوق پا؟ الدە مەنىڭ ىزدەۋشىم جوق دەپ ويلايسىڭ با؟ تۇرمەدە شىرىتەرمىن سەنى! مەنىڭ ءبىر تال شاشىم تۇسسە سەنىڭ كۇنىڭ قاراڭ بولادى. سونى ءبىلىپ ال!– دەپ كىجىندى. بىراق ول كىمگە سەنىپ ايتىپ تۇرعانىن ءوزى دە بىلمەيتىن. بۇل انشەيىن ايەلدىك سوقىر اشۋدىڭ ءسوزى ەدى.

«ءوز ەلىمدە تۇرىپ، قايداعى ءبىر بۇزاقىلارعا باسىندىرىپ قويامىن با؟» دەگەن ىزا كۇنى بويى الماعا مازا بەرمەدى. كەشكىسىن ۇيگە بارعاندا كۇندىز بولعان جاعدايدى كۇيەۋىنە ايتىپ ەدى، ول: «ساعان وبال جوق! ءبارىڭ افەريستسىڭدەر! باسىمدى قاتىرما! تىنىش ءجۇر!» دەپ كەسىپ سويلەپ، بەتىن قايتارىپ تاستادى.

وشىككەن ايەلدى ويىنان قايتارۋ وڭاي ەمەس. الما بۇكىل ەلگە كەڭىنەن تانىمال، بەدەلدى ءبىر اۋىلداس اعاسىنا تەلەفون سوعىپ، كورگەن قۇقايىن باياندادى. تاپتالعان نامىسىن ايتىپ: «مەنى قورعايتىن ادام جوق پا؟» دەپ جىلادى. «اينالايىن، قالقام! جىلاما! ەرتەڭ ساعان مىقتى دەگەن جىگىتتەردى جىبەرەمىن. ءوزىمىزدىڭ جەرلەستەر. سولار كومەكتەسەدى» دەپ جۇباتتى ۇلكەن كىسى. ارتىنشا-اق دوسان دەگەن جىگىت بۇعان تەلەفونمەن حابارلاسىپ: «اعاشكا ايتىپ ەدى. تاڭەرتەڭ بارامىز» دەپ كەڭسەسىنىڭ مەكەن-جايىن سۇراپ الدى.

دوساننىڭ قاسىنا جانبولات، قايرات ەسىمدى ەكى جىگىت ەرە كەلىپتى. بۇلار كاسىپقوي سپورتشىلار ەكەن. ۇشەۋى دە سايدىڭ تاسىنداي، مىعىم جىگىتتەر. ولارعا ارقا سۇيەپ، المانىڭ كوڭىلى كادىمگىدەي-اق ءوسىپ قالدى. تانىسىپ، ءمان-جايعا قانىققان سوڭ دوسان المانى ءىشتارتا سويلەپ:

– تاتەشكا! ەشتەڭە ۋايىمداماڭىز. ءسىز ءۇشىن كىمدى بولسا دا ورنىنا قويامىز. رەنجىتىپ جۇرگەن كىمدەر ەكەنىن ايتساڭىز بولدى، ولاردى جەردىڭ تۇبىنە كەتسە دە تاۋىپ الامىز،– دەدى ءبىر قولىمەن مىج-مىج بولعان قۇلاعىن ۋقالاپ.

– اتتارىن ايتپادى. تورتەۋى دە مىعىم دەنەلى. ءسوز اراسىندا بىرەۋگە «رۋسلان» دەپ جاتقاندارىن قۇلاعىم شالىپ قالدى.– دەدى الما.

– بەتى بۇجىر-بۇجىر قارا جىگىت ەمەس پە؟

– ءيا، ءيا! ءدال سونىڭ ءوزى.

– تۇسىنىكتى بولدى. بۇگىن كەشكە ولاردى تاۋىپ الامىز. سىزگە ەرتەڭ سوعامىز.– دەپ دوساندار قايتىپ كەتتى. الما وزىنە تاۋداي تىرەك تاپقانداي ءماز بولىپ قالا بەردى. «مىنە، ءبىزدىڭ جىگىتتەر! جاۋدان قايتپاعان باتىر بابالارمىزدىڭ جالعاسى عوي بۇلار!» دەپ ماساتتاندى.

دوسان مەن رۋسلان سپورت ينتەرناتىندا بىرگە وقىعان دوستار ەدى. المانىڭ كابينەتىنەن شىعا سالىسىمەن سالىپ-ۇرىپ سولارعا باردى. ەسكى دوستار قۇشاقتاسىپ، ءتوس قاعىسىپ، مارە-سارە بولىپ شۇرقىراسا كورىستى. ساعىنىسىپ-اق قالعان ەكەن. جاعداي سۇراسىپ بولعان سوڭ دوسان رۋسلاننىڭ يىعىنا قولىن ارتىپ:

– جۇمىس بار، باۋىرىم!– دەدى.

– ايتا بەر، برات!– دەپ رۋسلان قۇلاعىن توستى.

– ءبىزدىڭ ءبىر تاتەشكانى قىسىپ جاتىر ەكەنسىڭدەر عوي،– دەپ كۇلدى دوسان،– سول كىسىدەن كەلە جاتىرمىز.

– ءجۇز ەلۋ ميلليون با؟

– ءيا، سونى نە ىستەيمىز؟

– سەن نە ايتساڭ، سونى ىستەيمىز، برات! نە ىستەۋ كەرەك؟

– سەندەردىڭ «دوليالارىڭ» قاي جاقتان؟ بانكتەن الاتىن شىعارسىڭدار؟

– ءبىز الاتىنىمىزدى بانكتەن الىپ الدىق.

– قانشا الدىڭدار؟

– ون ليمون.

– وندا بىلاي ىستەيىك. ءبىز مىنا جاقتان «دوليامىزدى» العانشا سەندەر تاتەشكانى قورقىتا بەرىڭدەر. بۇگىن تۇندە تاعى دا تەلەفون سوعىپ، زارەسىن ۇشىرىڭدار.

– ونىڭ ءۇيىنىڭ تەلەفونىن بىلمەيمىز عوي.

– مەندە بار. قازىر بەرەمىن،– دەدى دوسان رۋسلاننىڭ ارقاسىنان قاعىپ. رۋسلان تەمەكى قورابىنىڭ سىرتىنا المالاردىڭ ءۇي تەلەفونىنىڭ ءنومىرىن جازىپ الدى.

– بازاردا ءتاۋىر ينوماركا قانشا تۇرادى؟– دەپ سۇرادى دوسان جانبولاتتان.

– ورتاشاسى بەس ليمون بولاتىن شىعار. نە بولدى؟ ماشينا مىنەمىز بە؟– دەپ جانبولات قۋتىڭداپ قالدى.

– تاتەشكاعا ۇشەۋمىزگە ءۇش ماشينا اپەرەسىڭ دەپ ايتايىق.

– ە، ودان دا ون بەس ليمون بەر دەسەڭدەرشى،– دەدى رۋسلان،– اقشانى الىپ الساڭدار ارعى جاعىن كورەسىڭدەر عوي.

– رۋسلاندىكى دۇرىس. ەرتەڭ وعان «ون بەس ميلليون سوم تاپ» دەيمىز. ال، سەندەر تۇندە جاقسىلاپ قورقىتىڭدار. «بالالارىڭدى الىپ كەتەمىز» دەسەڭدەرشى،– دەپ دوسان رۋسلاننىڭ قولىن قىستى.

بەيكۇنا بالالارىن ويلاپ ابدەن زارەسى ۇشقان سۇلۋ كەلىنشەك ەرتەسىنە دوساننىڭ قولىنا ون بەس ميلليون سومدى قۋانا-قۋانا ساناپ بەردى. ءوزىنىڭ «قورعاۋشىلارىنا» دەگەن ىقىلاسى ودان سايىن ارتا ءتۇستى. «تاعى بىردەڭە كەرەك بولسا ايتارسىڭدار. تەك بىزگە تىنىشتىق بەرسىنشى» دەپ جالىنعانداي بولدى. ونىڭ قاتتى قورىققانىن بايقاعان دوسان:

– وي، تاتەشكا! بۇكىل ەلدى دۇبىرلەتتىڭىزدەر عوي. جان-جاقتاعى جىگىتتەردىڭ ءبارى ءبىلىپ وتىر. سىزدەر ءۇشىن ۇلكەن «رازبوركا» جاسايتىن بولدىق. ول وڭاي شارۋا ەمەس،– دەپ ءوزىنىڭ باعاسىن ارتتىرىپ قويدى.

*      *      *

كەلەسى اپتانىڭ بەيسەنبىسى كۇنى الما قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ سۇستى تەرگەۋشىسىنىڭ الدىندا وتىردى. انگەلينا پاك ايتقان ۋادەسىندە تۇرىپتى. وقيعانىڭ ءمان-جايىن تولىق ءتىزىپ، قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە شاعىم جازىپتى. المانى ولار بىردەن تاۋىپ الدى.

پلاتونوۆ بولسا ءالى حابارسىز. ونىڭ قايدا جۇرگەنىن ءبىر قۇداي بىلەدى. قايتىپ كەلە مە، كەلمەي مە؟ ول دا بەلگىسىز.

وسى سەرگەلدەڭ باستالعالى المادا تىنىش كۇن جوق. ۋايىمعا ۋايىم قوسىلىپ، قاراۋىتىپ، ءجۇنجىپ بارادى. جۇمىسىنان دا، ۇيىنەن دە بەرەكە كەتتى. كوزدەرى الاقانداي بوپ، ۇرەيلەنەدى دە وتىرادى. تەلەفون شىر ەتسە تالىپ قالارداي قالتىرايدى. الەمدەگى ەڭ قورقىنىشتى نارسە وسى جاسىل تەلەفون بولدى. جۇيكەسى شىداماعان سوڭ ۇيدەگى سۇمپايى تەلەفوندى ءوشىرىپ تاستادى.
كەڭسە جاققا اياق باسقىسى كەلمەدى. جۇمىسقا ءتىپتى بارماي قويدى. تەلەفون ءۇشىن كۇيەۋى ەكەۋى كۇندە قىرقىسادى. مومىنىم دەپ جۇرگەن داركەنى «جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرمەدىڭ. سەنى كورگىم كەلمەيدى» دەپ اتا-اناسىنىڭ ۇيىنە كەتىپ تىندى. بالالاردىڭ ساباعى مەن تاماعى ءوزىنىڭ موينىندا قالدى. ابدەن تىعىرىققا تىرەلدى. ەندى مىنە، كوزدەرى قانتالاعان قاتال تەرگەۋشىنىڭ الدىندا وتىر.

بۇنىڭ اتى-ءجونىن، مەكەن-جايىن، تۋعان جىلىن، وتباسى جاعدايىن تۇگەندەپ العان سوڭ تەرگەۋشى نەگىزگى ىسكە كوشتى.

– الما يساحانقىزى، مىنا جاعدايدىڭ قالاي بولعانىن باسىنان باستاپ ايتىپ بەرىڭىز. ەشتەڭەنى جاسىرماي، بار شىندىقتى ءوز قالپىندا ايتساڭىز ءوزىڭىز ءۇشىن دۇرىس بولادى،– دەدى كاپيتان تەلەگين. الما ەشتەڭە جاسىرماي، بولعان وقيعانى بولعانداي ەتىپ بايانداپ بەردى. ونىڭ سوزدەرىن تۇگەل جازىپ، قول قويدىرعان سوڭ تەرگەۋشى تەلەگين اركادي پەتروۆيچ وتكىر جانارىن الماعا قاداپ:

– ءسىزدى قازىر قامايمىز،– دەدى سۇستانىپ،– پلاتونوۆ اقشانى ورنىنا قويعانشا قاماۋدا بولاسىز. ەگەر ول قاشىپ كەتسە، بەس جىلدان سەگىز جىلعا دەيىن سوتتالاسىز.

– ۇيدەگى بالالاردى قايتەمىن؟ مەنىڭ بالالارىم بار عوي،– دەدى الما كوزدەرى شاراسىنان شىعىپ كەتەردەي قورقىپ. ءوزىن ۇستاي الماي ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى.

– بالا كىمدە جوق؟ قىلمىسكەردىڭ بارىندە بار. سوندا سىزدىڭشە قالاي؟ بالاسى بار دەپ قىلمىسكەردىڭ ءبارىن جازاسىز قالدىرايىق پا؟ ءسىز قىزىق ادام ەكەنسىز! بالالارىڭىز تۋرالى نەگە بۇرىن ويلامادىڭىز؟ الدە وسى قىلمىسقا بالالارىڭىز ءۇشىن باردىڭىز با؟ ەندى وڭاشادا وتىرىپ، جىمقىرعان اقشانى قالاي قايتارۋدى ويلاڭىز. ول اقشانى سوتتالعان كۇندە دە قايتاراسىز. ەرتەڭ ماعان قالاي قايتاراتىنىڭىزدى ايتاتىن بولىڭىز،– دەدى دە تەلەگين ۇستەلىنىڭ استىنداعى قىزىل تۇيمەنى باسىپ قالدى. ەسىك سىرتىندا تۇرعان ارنايى ۋنيفورما كيگەن جىگىت كىرىپ كەلدى. الما بوز-بوران بولىپ، سولقىلداپ جىلاپ وتىر.

– مىنانى اپارىپ قاماڭدار!– دەدى قاتال تەرگەۋشى. الما جىلاعان كۇيى جالبارىنىپ:

– قۇداي ءۇشىن، سىزدەن وتىنەمىن! ءبىر رەت تەلەفون سوعۋعا مۇمكىندىك بەرىڭىزشى. بالالارىمدى كۇيەۋىمە تاپسىرايىن،– دەپ الاسۇردى. تەلەگين رۇقسات بەردى. الما سويىلداي ءداۋ قارا تەلەفوندى دىرىلدەي كوتەرىپ، اتا-ەنەسىنىڭ ۇيىنە تەلەفون شالدى. ارعى جاقتان ەرىنە داۋىس قاتقان داركەنگە:

– مەن بۇگىن ۇيگە بارا المايمىن. بالالار مەكتەپتە. ءوزىڭ يە بول!– دەدى وكسىپ تۇرىپ.

– ەندى بالالاردى تاستاپ، تۇندەلەتىپ تەنتىرەي باستادىم دەسەڭشى. «تۇنگى كوبەلەك» دەپ ءدال سەندەيلەردى ايتادى،– دەپ اشۋلى كۇيەۋى ترۋبكانى قويا سالدى.

قاركولەڭكە كامەرانىڭ ءىشى تاستاي سۋىق. دالاداعى قىستىڭ ىزعارى مۇندا دا بار. سىعىرايعان قۋاتسىز لامپا ءسونىپ قالارداي بولىپ، سۋىقتان قالتىراعانداي ءدىر-ءدىر ەتەدى. جەكە كامەرادا جالعىز ءوزى تۇنىمەن بۇرسەڭدەپ، جىلاپ شىقتى. ءبۇرىسىپ وتىرىپ وتكەن تىرلىكتىڭ ءبارىن كوز الدىنان وتكىزدى:

«سەرگەي نيكولاەۆيچ قايدا ءجۇر ەكەن؟ ول مەنىڭ جاعدايىمدى بىلمەيدى عوي. بىلسە بىردەڭە ويلاستىرار ما ەدى؟ ول نەگە حابارسىز كەتتى؟ الدە ءوز تىرلىگىن تۇگەندەپ، باسقا ەلگە تايىپ تۇردى ما؟ ول شىنىندا دا قاشىپ كەتكەن بولسا مەن مىنا بالەدەن قالاي قۇتىلامىن؟ كىمگە ايتسام بولادى؟ نە ىستەسەم بولادى؟ قۇدايىم-اي! قايدان عانا پلاتونوۆپەن تانىسىپ ەدىم؟ نەگە عانا سوعان سەنىپ ەدىم؟ ومىرىمدە ويلاماعان تۇرمەنى دە كوردىم-اۋ. ەندىگى كۇنىم نە بولادى؟ سەگىز جىلعا سوتتالىپ كەتە بارام با؟ بار دۇنيەمدى ساتسام دا جابا المايمىن عوي مىنا اقشانى. مىنا قاپاستا وتىرىپ سەرگەي نيكولاەۆيچتى قالاي تابامىن؟ ول مەنى قالاي تابادى؟ بۇل تۇيىقتان مەنى كىم شىعارادى؟ ارقا سۇيەر ەشكىمىم دە جوق ەكەن عوي. ەشكىمىم جوق ەكەن! ناعىز بەيشارا ەكەنمىن-اۋ!» دەپ سولقىلداپ جىلادى.

راسىندا دا ول بۇل شىتىرمان شىرعالاڭنان قالاي قۇتىلۋدىڭ جولىن كورمەدى. ابدەن شاراسى تاۋسىلىپ، شارۋاسى بىتكەن سوڭ ءومىرى اۋزىنا المايتىن جالعىز جاراتۋشى اللانى ەسىنە الدى. «و، جاراتقان يەم! مەن سياقتى بەيشارا قۇلىڭا ءوزىڭ جار بولا گور! وزىڭنەن باسقا سۇيەنەر ەشكىمىم جوق ەكەن. سەنىڭ قۇدىرەتىڭ شەكسىز دەۋشى ەدى عوي. جانى جارالى، مىسكىن پەندەڭە ءوزىڭ كومەكتەسە گور! ءوزىڭ جول كورسەت! وزىڭە عانا سەنەمىن، قايىرىمدى ءتاڭىرىم! مەنەن تەرىس اينالماشى. بار كۇنامدى كەشىرگەيسىڭ! كەشىرشى مەنى ۇلى جاراتۋشىم! مەن سياقتى ءبىر بەيباقتى مىنا قاپاس تۇنەكتەن قۇتقارا گور!» دەپ زار ەڭىرەدى.

ەرتەسىنە ساعات ون بىردە المانى تەرگەۋشىگە الىپ كەلدى. تەلەگيننىڭ ءتۇر-ءوڭى كەشەگىدەن جىلى كورىندى. بۇل كىرگەندە كۇلىمدەپ ورنىنان تۇرىپ:

– قايىرلى تاڭ! رومانتيكالىق ءتۇنىڭىز قالاي ءوتتى؟– دەپ امانداستى. المانىڭ جىلاي-جىلاي كوزدەرى بىلەۋدەي بولىپ ءىسىپ كەتكەن ءتۇرىن كورىپ:– اۋىرىپ قالعان جوقسىز با؟– دەپ سۇرادى. بۇل ۇندەمەگەن كۇيى كەشەگى ورىندىققا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.

– ۇندەمەيسىز عوي. بىردەڭە بولىپ قالعان جوق پا؟ قالاي؟ اقشانى قالاي قايتارۋ جاعىن ويلاندىڭىز با؟– دەدى تەرگەۋشى. بۇل ءالى دە مەڭ-زەڭ كۇيدە سۇلىق وتىر. تەرگەۋشىگە نە دەپ جاۋاپ بەرەرىن دە بىلمەدى.

– اركادي پەتروۆيچ! باسىم ابدەن قاتىپ ءبىتتى. سەرگەي نيكولاەۆيچتى تابۋعا كومەكتەسىڭىزشى،– دەدى الدەن سوڭ ەسىن جيىپ. بۇل ءسوزدى اۋىزىنا قۇداي سالدى. ولاي دەپ ايتامىن دەپ ويلاماعان ەدى. تەلەگين سىمداي تارتىلىپ ورنىنان تۇردى دا ۇستەلىن اينالىپ كەلىپ، الماعا قاراما قارسى ورىندىققا جايعاستى. قوس قولىمەن يەگىن تايانىپ، المانىڭ كوزىنە تەسىلە قاراپ ءبىراز وتىردى دا:

– تابۋعا بولار ەدى،– دەدى جىميىپ،– تەك ەلدە بولسا. مەنىڭشە ول ەندى كەلمەيدى. كەشەلى بەرى مەن ءبىراز نارسەلەردى انىقتادىم. ول شەتەلگە قاشىپ كەتكەن سياقتى. مىنە، تاڭەرتەڭنەن بەرى تاعى ءبىراز مالىمەتتەر كەلدى. ءسىز ءۇشىن مەن ويلانىپ جاتىرمىن،– دەپ ىرعايداي ۇزىن بويىن ءوزىنىڭ ۇستەلىنە سوزىپ، ءبىر-ەكى پاراق انىقتامالاردى قولىنا الدى.

پلاتونوۆ كەلمەيدى دەگەندى ەستىگەندە المانىڭ بويىن مۇزداي تەمىر قارىپ وتكەندەي بولدى. ەرىكسىز ءتىلىن تىستەپ العانىن بايقاماي دا قالدى.

– بۇل نە قاعازدار؟– دەپ سۇرادى تەرگەۋشىدەن.

– بۇل ءسىزدىڭ تاعدىرىڭىز، الما يساحانوۆنا! پلاتونوۆتىڭ چەكپەن جاساعان ارەكەتتەرى تۋرالى مالىمەتتەر. ول اقشانى تاۋارعا اينالدىرىپ رەسەيگە شىعارعان. مىنە، «شىمكەنتشيناعا» ءجۇز ميلليون تولەگەنى تۇر. تاۋار كراسنويارسكىدەن تابىلدى. اقشاسىن الىپ ۇلگىرمەپتى. قالعان ەلۋ ميلليوندى كوكشەتاۋدىڭ استىق كومبيناتىنا تولەپتى. بيداي ساتىپ الىپ، بەلورۋسسياعا جونەلتىپتى. ونىڭ سوڭىن تاپپاي وتىرمىز. پلاتونوۆ ەندى كەلمەيتىنى انىق. ول اقشانى سول جاقتان شىعارىپ الادى دا شەتەلگە ءوتىپ كەتەدى. مەن ءسىز تۋرالى قاتتى ويلاندىم. بۇل تۇيىقتان شىعاتىن جول بار. ەگەر مەنىڭ شارتتارىمدى ورىنداساڭىز،– دەپ الماعا كۇلىمسىرەپ قارادى. ىشىنەن پلاتونوۆتى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ وتىرعان الما تەلەگينگە ۇمىتتەنە قاراپ:

– شارتتارىڭىزدى ايتىڭىز. ويلانىپ كورەيىن،– دەدى.

– ءسىزدىڭ ويلاناتىن مۇمكىندىگىڭىز جوق. ەكى شارت تا مىندەتتى تۇردە ورىندالۋى كەرەك. سوندا عانا مەن سىزگە كومەكتەسەمىن،– دەدى تەرگەۋشى قۋلانىپ.

– ايتا بەرىڭىز، اركادي پەتروۆيچ!

– ونىڭ ءبىرىنشىسىن قازىر ورىندايسىز. سودان كەيىن ەكىنشىسىن ايتامىن.

– ايتساڭىزشى.

– قالاي؟ ءبىرىنشى شارتتى ورىنداۋعا دايىنسىز با؟

– بىلمەيمىن.

– وندا مىنا بولمەگە ءوتىڭىز،– دەپ تەلەگين كابينەتىنىڭ قۋىسىنداعى ەسىكتى نۇسقادى. الما كورسەتىلگەن ەسىكتى اشىپ ىشكە ەندى. وڭاشا سويلەسۋگە ارنالعان شاعىن بولمە ەكەن. قابىرعاعا ارقاسىن تىرەگەن كوك قايىس ديۆاننىڭ الدىندا جۋرنالدىق ۇستەل قويىلىپتى. ارتىنان ەرە كىرگەن تەلەگين نە ويلارىن بىلمەي ەسىك اۋزىندا سىلەيىپ تۇرىپ قالعان المانىڭ مىقىنىنان مىتىپ:

– نەگە تۇرسىز؟ شەشىنىڭىز!– دەدى.

– بۇنىڭىز نە؟ نە ويلاعانىڭىز بار؟– دەدى الما ءۇرپيىپ.

– بۇل مەنىڭ ءبىرىنشى شارتىم. مەن ءسىزدى قينامايمىن. ورىندامايمىن دەسەڭىز ءوزىڭىز ءبىلىڭىز. وندا مەن دە سىزگە كومەكتەسپەيمىن. كامەراعا قايتا باراسىز با؟ تۇرمەگە وتىرعىڭىز كەلە مە؟ پلاتونوۆ ءسىزدى قۇتقارمايدى. ءسىزدىڭ قۇتقارۋشىڭىز جالعىز مەنمىن. تاعدىرىڭىز مەنىڭ قولىمدا. سوندىقتان ويلانىپ تۇرماعانىڭىز ءجون.

– ادامنىڭ تاعدىرىمەن وسىلاي ويناۋعا بولا ما؟ مىناۋ ماسقارا عوي!– دەدى الما كونگىسى كەلمەي ءدىر-ءدىر ەتىپ.

– ومىردە ءبارى بولادى. ءسىز وتە سۇلۋسىز. وعان مەن كىنالى ەمەسپىن. ەندى كوپ سويلەسىپ تۇراتىن ۋاقىت جوق. بولىڭىز!– دەدى تەرگەۋشى. قاپاس كامەرا مەن تۇرمەنى ويلاپ ەدى المانىڭ مەسەلى قۇرىدى. ونىڭ ۇستىنە مىنا شىرعالاڭنان قۇتقاراتىن تەلەگيننەن وزگە ءتىرى پەندە جوق. المانىڭ كونگەننەن باسقا امالى قالمادى.

تەلەگين ءوز شارۋاسىن بىتىرگەن سوڭ اسىعىس تۇيمەلەنىپ، ءوزىنىڭ كرەسلوسىنا وتىردى دا تەمەكى تۇتاتتى. الما جىلاعان كۇيى ءۇستى-باسىن رەتكە كەلتىرىپ ورنىنا قايتا كەلىپ جايعاستى. ەكەۋى دە بويلارىنان قانى تاسىپ، قىپ-قىزىل بولىپ وتىر.

– ەندى ەكىنشى ماسەلەگە كوشەيىك،– دەدى تەرگەۋشى جىگىت.

– قۇلاعىم سىزدە،– دەپ الما ونىڭ قىزارا بورتكەن جۇزىنە قارادى.

– ماعان ماشينا كەرەك،– دەدى تەلەگين المانىڭ وڭىنە سىناي قاراپ.– ينوماركا دەمەيمىن. جاڭا «جيگۋلي» بولسا جەتەدى. قالاي؟ بۇعان نە دەيسىز؟

– ماعان تاڭداۋ قالدىرمادىڭىز عوي. كەرەك بولسا، امالىم بار ما؟ ول قانشا تۇرادى؟– دەدى جاستى كوزدەرى جاۋتاڭداپ.

– جەتى ميلليون سوم. اقشاسىن بەرسەڭىز ءوزىم الامىن. قاشان اكەلەسىز؟

– ۇيدە ۇستاپ وتىرعان شامالى اقشام بار ەدى. بۇگىن دەسەڭىز بۇگىن اكەلىپ بەرەيىن،– دەدى الما تەرەڭ كۇرسىنىپ.

– وندا بىلاي بولسىن، قازىر ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزدى اقىلداسايىق. سوڭىنان ءسىزدى قىزمەت كولىگىممەن ۇيىڭىزگە جەتكىزىپ سالامىن. سول كەزدە بەرىڭىز. ال ەندى ىسكە دۇرىستاپ كىرىسەيىك،– دەپ ورنىنان تۇرىپ، الدىندا جاتقان قاعازداردى كوتەرىپ، المانىڭ قاسىنا كەلىپ وتىردى.

– مەن ءسىزدى ءبىرىنشى كەزەكتە «كۇدىكتىدەن» «جابىرلەنۋشى» ستاتۋسىنا شىعارۋىم كەرەك. سوندىقتان قازىر اسىقپاي وتىرىپ پلاتونوۆ پەن پاكتىڭ ۇستىنەن شاعىم جازامىز. پلاتونوۆ ءسىزدى الداپ كەتتى، پاك وعان كومەكتەسىپ، بانكتىڭ اقشاسىن ۇستاتىپ جىبەردى دەگەنگە كەلتىرەمىز. ەكەۋى بىرىگىپ ءسىزدى الداپ سوققان بولىپ شىعادى. سودان كەيىن ۇپتەلگەن قارجىنىڭ ءبارىن پلاتونوۆ پەن پاكتىڭ موينىنا سالامىز. قۇتىلىپ كورسىن! قىسقاسى، ءسىزدى مەن بۇل بالەدەن قۇتقارىپ الامىن،– دەدى تەلەگين كوزىن قىسىپ.

– كراسنويارسكىدەگى تاۋاردى قايتارىپ الۋعا بولماي ما؟– دەپ سۇرادى الما.

– بولادى. مەن تاڭەرتەڭ ولارعا تەلەگرامما جىبەردىم. ول تاۋار ەشقايدا كەتپەيدى. بىراق اقشاسى تولەنبەيدى.

– سونىڭ اقشاسىن تولەتىپ الساق قايتەدى؟ سەرگەي نيكولاەۆيچ ءبىر اپتادا تولەپ بەرەدى دەگەن ەدى.

– ازىرگە سولاي تۇرا تۇرسىن. ۋاقىتى كەلگەندە كورە جاتارمىز. ەڭ باستىسى ءسىزدى وسى ىستەن اقتاپ السام بولدى ەمەس پە؟

– ارينە، مەن ءۇشىن ەڭ باستىسى سول. وسىدان قۇتقارىڭىزشى. بانكتىڭ ۇرداجىق جىگىتتەرى دە مازامدى الىپ بولدى. قورقىتىپ-ۇركىتىپ ءولتىرىپ بارادى،– دەدى الما مۇڭ شاققانداي سويلەپ.

– مەن پاكپەن سويلەسەمىن. ولار سىزگە ەكىنشى رەت جولامايتىن بولادى. ول جاعىن ۋايىمداماڭىز. تەك ەكەۋمىزدىڭ اڭگىمەمىز تۋرالى جان ادام بىلمەيتىن بولسىن.– دەدى تەلەگين.

قاجەتتى شاعىمدى ءوزى بايانداپ وتىرىپ جازعىزىپ، قول قويدىرىپ العان سوڭ تەلەگين المانى تاۋ جاقتاعى ۇيىنە جەتكىزىپ سالدى. جەتى ميلليون تەڭگەنى قالتاسىنا باستى. قوشتاساردا المانىڭ تاماعىنان يىسكەپ، بەتىنەن ءسۇيىپ:

– مەن ءسىزدى ۇناتىپ قالدىم. رەتىن تاۋىپ كەزدەسىپ تۇرايىقشى،– دەدى قيىلعانداي بولىپ. سۇلۋ كەلىنشەك باسىن شايقاپ:

– نە دەگەن سۇمپايى ادام ەدىڭىز؟!– دەدى دە تەز بۇرىلىپ ۇيىنە كىرىپ كەتتى.

الما كەلگەندە ۇيدە ەشكىم جوق ەدى. بالالار مەكتەپتە، داركەن جۇمىسىندا بولار. كۇيدىرگى تەلەفون قوسۋلى تۇر ەكەن، بىردەن كۇيەۋىنىڭ جۇمىس تەلەفونىن تەردى. ۇيگە كەلگەنىن ەسكەرتتى دە جۋىنىپ-شايىنىپ، جۇمساق توسەككە شالقالاي كەتتى. «وي، اللا-اي! ۇيىمە دە جەتتىم-اۋ! تۇندە عانا قاراڭعى قاپاستان، ءتۇپسىز تۇيىق شىرعالاڭنان شىعار جول تاپپاي، بوتاداي بوزداپ وتىر ەدىم. جالبارىنعانىم قۇلاعىڭا جەتكەن ەكەن عوي، جاراتۋشى يەم! شۇكىر! شۇكىر! مىڭ دا ءبىر ءتاۋبا!» دەپ تاڭىرىگە ىشتەي ءمىناجات ەتتى.

*      *      *

ەكى كۇننەن كەيىن تەلەگيننىڭ تەگەۋرىندى پارمەنىمەن پلاتونوۆ الماتىعا جەتتى. ول المانىڭ ۇيىنە تەلەفون سوعىپ، حابارلاستى. ەكەۋى تۇسقايتا كەڭسەدە جولىعاتىن بولدى.

جولدا كەلە جاتىپ الما ىشتەي ۇلكەن جانجالعا دايىندالى. پلاتونوۆتى قارعاپ-سىلەپ، يت تەرىسىن باسىنا قاپتايمىن دەپ كەلدى. بىراق ناقتى جاعداي ول ويلاعاننان مۇلدەم باسقاشا ءوربىدى.

مۇنتازداي بولىپ، شىرتتاي كيىنگەن پلاتونوۆ المانى ساعىنىپ قالىپتى. باۋىرىنا باسىپ، قۇشاقتاپ، بەتىنەن ءسۇيىپ امانداستى. ونىڭ ۇستىنەن كوميتەتكە شاعىم جازعان المانىڭ بەتتەرى دۋىلداپ بارادى. اماندىق-ساۋلىقتان سوڭ جايعاسىپ وتىرىپ سويلەستى.

– سەرگەي نيكولاەۆيچ، مۇنداعى جاعدايدى ەستىمەگەن شىعارسىز،– دەي بەرىپ ەدى، پلاتونوۆ المانىڭ ءسوزىن ءبولىپ سويلەپ كەتتى:

– المۋشا-ا! مەن ءبارىن بىلەم. سەنىڭ بانككە بارىپ ءسوز ەستىگەنىڭدى دە، مەنىڭ ۇستىمنەن كوميتەتكە شاعىم جازعانىڭدى دا، ءبىر كۇن كامەرادا وتىرىپ شىققانىڭدى دا بىلەم،– دەدى كۇلىمسىرەپ،– مەن وستاپ بەندەر ەمەسپىن بە؟ ءبارىن دە رەتتەپ كەلدىم. بانككە بارىپ، انگەلينا الەكساندروۆناعا امانداسىپ شىقتىم. تەرگەۋشى اركادي پەتروۆيچپەن دە تانىسىپ، ۇلكەن شارۋالاردى كەلىستىم. ءبارى دە جاقسى ادامدار عوي. سەنى سەرگەلدەڭگە سالعانىم ءۇشىن كەشىرىم سۇرايمىن. سەن دە جاقسىسىڭ! ءاي، سايتان قىز-اي! بىراق، ءبىراز نارسەنى بۇلدىرە جازدادىڭ-اۋ! ەشتەڭە ەتپەيدى. جاستىق شاقتا ونداي-ونداي قاتەلىكتەر بولادى عوي. مەن سەنى جاقسى تۇسىنەمىن. سەنىڭ ورنىڭدا بولسام، بالكىم مەن دە سولاي ىستەر مە ەدىم، كىم ءبىلسىن؟ مەن ساعان «بۇل جيىرما بەس كۇندە بىتەتىن تىرلىك» دەگەن جوق پا ەدىم؟ مىنە، بۇگىن جيىرما ءۇشىنشى كۇن. سەن قورقىپ كەتپەگەندە ءبارىن ايتقان ۋاقىتىمدا بىتىرەتىن ەدىم. ەندى بىرەر اپتاعا سوزىلاتىن سياقتى. ەڭ باستىسى مەنىڭ جوسپارىم كەشىگىپ بولسا دا ورىندالادى. انگەلينا الەكساندروۆنانى سوعان كوندىردىم. ولار كۇتە تۇراتىن بولدى.

پلاتونوۆتىڭ ءسوزىن تىڭداپ وتىرىپ، الما ونىڭ سونشالىقتى ۇستامدىلىعى مەن سابىرلىلىعىنا قايران قالدى. الما ءۇشىن سوڭعى ون كۇن اقىرەتتەگى عاراسات مايدانىمەن بىردەي بولمادى ما؟ قيامەت-قايىمنىڭ وتىنا تۇسكەندەي ەدى عوي. پاكتىڭ شاپالاقپەن تارتقانى، ۇرداجىق بۇزىقتاردىڭ قايتا-قايتا قورقىتقانى، دوساندارعا كەتكەن ون بەس ميلليون، تەرگەۋشىگە كەتكەن جەتى ميلليون، سۋىق كامەرانىڭ ازابى، تەلەگيننىڭ ارىن تاپتاپ زورلاعانى، ۇيدەن قاشقان بەرەكە، جانىن جەگەن ۇرەي مەن قورقىنىش... ءبارى-ءبارى قاباتتاسىپ ءبىر ون جىلعا قارتايتىپ جىبەرگەن جوق پا؟ ال سەرگەي نيكولاەۆيچتى تىڭداپ وتىرساڭ ءتىپتى دە تۇك بولماعانداي. ءبارى دۇرىس. ءبارى جاقسى ادام. ءبارى سولاي بولسا بۇل نەگە اقىرزامان ورناتىپ ءجۇر؟ وسىنى ويلاپ ەدى وزەگى ورتەنگەندەي اشىپ كەتتى. كوكىرەگىنە ىزا تىعىلىپ، كوزىنە جاس كەلدى.

– مەنىڭ جانىما قاتتى باتقانى ءسىزدىڭ الداپ كەتكەنىڭىز،– دەپ جانارىن تومەن سالىپ، جىلاپ جىبەردى.– چەكتىڭ جاساندى ەكەنىن نەگە ايتپادىڭىز؟

– قىمباتتىم-اۋ! ونى ايتسام سەن بۇل جوسپارمەن كەلىسەر مە ەدىڭ؟ ءبارى مەن ويلاعانداي بولعاندا سەن كورگەن قۇقايدىڭ ءبىرى دە بولماس ەدى. مىنا زاماندا تاۋەكەلسىز ەشتەڭە بىتپەيدى. تاۋەكەل دەپ ىسكە كىرىسكەن سوڭ قانداي قيىندىق كەزدەسسە دە شىداۋ كەرەك. ەندى ءسال عانا قالدى. قيىندىقتىڭ ءبارى ارتتا قالدى دەسە دە بولادى. وسى جۇمىس بىتسە انگەلينا الەكساندروۆناعا ون ميلليون، اركادي پەتروۆيچكە ون ميلليون بەرەمىن دەپ كوندىردىم. سونىمەن ەندى ءبىزدى ەشكىم قينامايتىن بولدى. مەن جۇمىسىمدى اسىقپاي ءبىتىرىپ كەلەمىن. سەن ءوز تىرلىگىڭمەن اينالىسا بەر. اركادي پەتروۆيچكە بارىپ، شاعىمىڭدى قايتارىپ ال. ول ەندى ءبىزدىڭ دوسىمىز.

– ول مەنەن دە جەتى ميلليون الدى عوي. سول جەتپەي مە وعان؟– دەدى الما.

– جەتپەيدى. بۇگىنگى ادامداردا قاناعات دەگەن اتىمەن جوق. جەتى ميلليون ەمەس، جەتپىس ميلليون بەرسەڭ دە، «اكەلە بەر! اكەلە بەر!» دەيدى. ال سەن وعان بەكەر بەرىپسىڭ.

– ول ماعان ءسىز ەندى قايتىپ كەلمەيدى دەدى عوي. «شەتەلگە قاشىپ كەتتى» دەدى. سودان كەيىن امالسىز كوندىم،– دەدى الما ءوزىنىڭ شاراسىزدىعىن مويىنداپ.

– وي، المۋشا! المۋشا! بالاداي اڭقاۋسىڭ-اۋ سەن! جۇرەگىڭ تازا ادامسىڭ عوي. مەن ەشقايدا دا كەتكەن جوقپىن. مىنە، وتىرمىن عوي الدىڭدا. كوميتەتشىلەردىڭ ەڭ نەگىزگى قۇرالى قورقىتۋ-ۇركىتۋ، الداپ-ارباۋ، قىسىم جاساپ ادامدى ەستەن تاندىرۋ ەكەنىن ءالى بىلمەيسىڭ بە؟ ول سەنىڭ قورقاق ەكەنىڭدى، زاڭنان حابارسىز ەكەنىڭدى ءبىلىپ، كامەراعا ادەيى قاماتىپ وتىر.  ەگەر سەن ءوز قۇقىعىڭدى بىلگەن بولساڭ ول ساعان تۇك تە ىستەي الماس ەدى. مىقتى بولسا، مەنى نەگە قامامايدى؟ ويتكەنى قاماي المايدى. مەنىڭ ءوز قۇقىعىمدى قورعاي الاتىنىمدى بىلەدى. ولار ناعىز اككى پسيحولوگتار عوي.

– ءبارىبىر ءسىز مەنى تانكتىڭ تابانىنا تاستاپ كەتتىڭىز،– دەدى الما وكپەلى سىڭايمەن.

– قايداعى تانكتى ايتاسىڭ؟ تانك تۇگىل سايتان دا جوق. قورىققانعا قوس كورىنەدى. ءوزىڭنىڭ قورقاقتىعىڭنان بولعان ءبارى.

– قورىقپاي قايتەيىن؟ مەن ايەلمىن عوي. بۇزاقىلار مازالاي بەرگەن سوڭ ولارعا قارسى جىگىتتەر جالدادىم. ءوزىمىزدىڭ جەرلەستەر. ولارعا دا ون بەس ميلليون بەردىم،– دەدى الما وكىنگەندەي كۇرسىنىپ. مۇنى ەستىگەندە پلاتونوۆ كۇيىپ كەتتى.

– و، قۇدايىم-اي! ساعان نە دەۋگە بولادى؟! قانداي ادامسىڭ ءوزىڭ؟– دەدى ەكى قولىمەن باسىن قىسىپ،– ون بەس ميلليون دالادا جاتىر ما؟ الدە اسپاننان جاۋىپ جاتىر ما ساعان؟ بۇزاقىلار دەيدى... جىگىتتەر دەيدى... ولار تاعى نە دەپ قورقىتتى سەنى؟

– ماڭدايىما تاپانشا تاقادى. «بالالارىڭدى الىپ كەتەمىز» دەدى. «ءوزىڭدى ءولتىرىپ، تاۋعا اپارىپ كومىپ تاستايمىز» دەدى. وسى از با سىزگە؟– دەپ الما اشۋلانا باستادى.

– سونىڭ بارىنە سەنە بەردىڭ بە سەن؟ ول ءجاي قوقان لوقى ەمەس پە؟ ول قۋاياقتار دا پسيحولوگ. قورىقپاعان ادامعا ەشتەڭە دە ىستەي المايدى. باتىلىراق بولساڭ وزدەرى سەنەن قورقاتىن ەدى. قازىر قوقان لوقى جاساۋ، قورقىتىپ بوپسالاۋ ارەكەتتەرى ءۇشىن قانداي ستاتيالار بارىن ءوزىڭ بىلمەگەن سوڭ، ولار دا بىلمەيدى دەيمىسىڭ؟ ولار قانداي قىلمىس ءۇشىن قانداي جازا بارىن تۇگەل بىلەدى. وڭاي جەردەن ولجا تاۋىپ جۇرگەن ناعىز «دارموەدتەر». «جەرلەستەرىم» دەيسىڭ... ولاردىڭ ساعان جانى اشيدى دەپ ويلايسىڭ با؟ جانى اشىسا اقشا تالاپ ەتپەي-اق كومەكتەسەر ەدى. ەسىل دەرتتەرى سەنىڭ اقشاڭدى سۋىرىپ الۋ بولعان. ول جىگىتتەردى ەرتەڭ اركادي پەتروۆيچكە تاپسىرسام، ءىزى تۇگىلى كولەڭكەلەرىن دە كورسەتپەي، تىم-تىراقاي قاشادى. ولارعا جولاۋشى بولما! جولاپ كەتسەڭ تاعى ءبىراز اقشاڭنان ايىرىلاسىڭ. الاياقتار!– دەدى پلاتونوۆ المانىڭ اقىماقتىعىنا شىن ىزاسى كەلىپ.

*      *      *

جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىنا دەيىن سەرگەي نيكولاەۆيچ كراسنويارسكىدەگى اقشانى تولىق الدى. بەلورۋسسيادان اكەلگەن تراكتورلاردى تۇگەل ساتتى. «كازفينانسبانكتىڭ» اقشاسىن ورنىنا قويدى. انگەلينا الەكساندروۆنامەن دە، اركادي پەتروۆيچپەن دە اقشانىڭ ارقاسىندا جاقىن دوس بولىپ كەتتى. تاپقان پايداسىنان الماعا جيىرما ەكى ميلليون سوم ءبولىپ بەردى.

– بۇل سەنىڭ شىعىندارىڭدى جاپقانىم. ەگەر تىنىش وتىرعاندا بۇدان دا كوپ الار ەدىڭ. وسىعان رازى بول!– دەدى ول المانىڭ قولىن قىسىپ،– بۇيىرسا، ءبىر ايدان كەيىن «يجەۆسكىنىڭ» جۇمىسىنا كىرىسەمىز. سوندا ناعىز ميللياردەر بولامىز! ازىرگە دەمالىپ الايىق. مەن بارىپ، ۇلى رۋحپەن امانداسىپ قايتايىن.

– راحمەت، «وستاپ بەندەر»! ۇلى رۋحقا مەنەن سالەم ايتىڭىز! ءسىزسىز مەنىڭ كۇنىم قاراڭ ەكەنىن ءتۇسىندىم. ۇستىڭىزدەن بىلمەستىكپەن شاعىم جازعانىم ءۇشىن الدىڭىزدا باسىمدى ءيىپ كەشىرىم سۇرايمىن. ءسىز – ۇلى كومبيناتورسىز!– دەپ الما ونىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ الدى.

قاڭتار ايىنىڭ جەتىنشى جۇلدىزى الما ءۇشىن قارالى كۇن بولدى. «زاپويدىڭ» ونىنشى كۇنىندە «وستاپ بەندەردىڭ» جۇرەگى توقتاپ قالىپتى.

ونىڭ زيراتىنىڭ باسىندا جىلاپ تۇرىپ، الما تەرەڭ ويعا باتتى: «قانداي جاقسى ادام ەدى! ولەمىن دەپ ويلامادى عوي. اتتەڭ، دۇنيە-اي! بار جوعى وتىز ءۇش جاسقا كەلىپتى. الدىنا قويعان تاۋداي ماقساتتارى، قىزىلدى-جىسىلدى ارماندارى بار ەدى. ميللياردەر بولامىن دەۋشى ەدى. ەندى وعان ەشتەڭە كەرەك ەمەس. دۇنيە تىرىلەرگە كەرەك. قىسقا عۇمىردى دۇنيە قۋىپ، يتشىلىك تالاس-تارتىسپەن وتكىزەتىن ءبىز – ادامدار نە دەگەن اقىماقپىز؟ قاناعاتسىز يتتەرمىز عوي. قۇرىپ كەتسىنشى جانتالاس ءومىر! اقشاسى دا قۇرىسىن!

مەن ەندى ءبارىن قويامىن. وزىممەن ءوزىم بولىپ، ادامشا ءومىر سۇرەيىنشى. بالالارىم مەن جارىمدى ايالاپ، تۋعان-تۋىسپەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولۋعا تىرىسايىن. قاراپايىم عانا كۇن كەشەيىنشى.

مىنا، سەرگەي نيكولاەۆيچ نە كوردى؟ «سابان اقشا» اقىر تۇبىنە جەتتى. قانشا تاپسا دا ءۇي-ءىشىنىڭ بەرەكەسى بولمادى. وتباسى ىدىراپ كەتتى. جالعىزدان جالعىز قالىپ اراق ىشەتىنى دە بۇل جالعاندا جانىنا سايا تاپپاعاندىقتان بولار. «ۇلى رۋحپەن تىلدەسىپ قايتامىن. ول مەنىڭ قۇرداسىم. مەنى سول عانا تۇسىنەدى» دەۋشى ەدى جارىقتىق...

ايتپاقشى، بۇگىن شىعىس حريستياندارىنىڭ «روجدەستۆو» مەرەكەسى ەكەن عوي. حريستوستىڭ قايتا تىرىلگەن كۇنى. مىنا سايكەستىكتى قاراشى!.. بالكىم جانىڭ ءجانناتتا بولعىر پلاتونوۆ ءدال قازىر يسا پايعامباردىڭ قاسىندا جۇرگەن شىعار؟..».

سوڭى.

تەمىرعالي كوپباي

سۋرەت اۆتورى: قازانعاپوۆ تۇرار

Abai.kz