بيىل ەلىمىزدە حالىق ساناعى وتەدى. انىعى 1-ماۋسىمنان باستاپ العاشقى كەزەڭى باستالىپ تا كەتتى. حالىق ساناعى ءار ون جىل سايىن ءوتىپ، مەملەكەتتىڭ دامۋ ستراتەگياسىن انىقتايتىن ناقتى سانداردى كورسەتىپ بەرەتىن ماڭىزدى قۇجاتتى جاساقتايدى. 2019  جىلى وتۋگە ءتيىس بولعان حالىق ساناعى ەلىمىزدە ەكى جىل قاتارىنان كەشىكتىرىلدى. 2019 جىلى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا بايلانىستى شەگەرىلسە، 2020 جىلى كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنا بايلانىستى كەيىنگە قالدىرىلعان ەدى. 

1989 جىلعى مالىمەت بويىنشا قازاقستانداعى حالىقتىڭ سانى 16.1 ملن ادام بولعان. ونىڭ ىشىندە قازاقتاردىڭ سانى 6.4 ملن نەمەسە حالىقتىڭ 40,1 پايىزىن قۇراعان. ال كسرو قۇلاپ، قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن حالىق ساناعى 1999 جىلى وتكىزىلدى. ساناق بويىنشا ەلىمىزدە 14.9 ملن حالىق تۇراتىنى انىقتالدى. كسرو تاراعاننان كەيىن ءبىراز 1 ملننان استام حالىق قازاقستاننان قونىس اۋداردى، ولاردىڭ ىشىندە سلاۆيان ۇلتتارى مەن نەمىستەر كوپ بولاتىن. سول سەبەپتى دە 1999 جىلعى ساناقتا حالىقتىڭ سانى 10 جىل بۇرىنعى كورسەتكىشتەن 1.2 ملنعا از بولىپ شىقتى. 1999 جىلعى ساناق بويىنشا قازاقتىڭ سانى 7.9 ملن ادامدى قۇرادى. پايىزدىق كقرسەتكىشتە بۇل جالپى حالىقتىڭ 53,4 پايىزى دەگەن ءسوز. قازاق ءوز جەرىندە قايتادان كوپشىلىككە اينالدى. XX عاسىردىڭ باسىندا باستالعان گەنوتسيدتىك جانە وتارلاۋ ساياساتىنىڭ سالدارىنان اشتىققا ۇشىراپ، اتىلىپ، قۋدالانعان قازاق 50-جىلدارى ءوز جەرىندە 29%-دى قۇراپ، ازشىلىققا اينالعان داۋىردەن كەيىن، اراعا جارتى عاسىر سالىپ، قايتا كوپشىلىككە اينالا باستادى.

2009 جىلى زاڭدىلىق بويىنشا كەزەكتى حالىق ساناعى ءوتتى. ساناق ناتيجەسى بويىنشا ەلىمىزدە 16004800 ادام تۇراتىنى انىقتالدى. قازاقتار سانى 10098600 ادام، پايىزدىق كورسەتكىشتە بۇل 63,10 پايىز دەگەن ءسوز. ون جىلدا قازاقتىڭ سانى پايىزدىق دەيگەيدە تاعى 10%-عا ارتقانى كورىندى. ونىڭ ىشىندە سىرتتان اتاجۇرتقا قونىس اۋدارعان قانداستاردىڭ دا ۇلەسى باسىم بولدى.

2009 جىلعى حالىق ساناعى ۇلكەن داۋمەن اياقتالدى. ساناققا 1,144 ميلليارد تەڭگە قارجى بولىنگەن ەدى. الايدا ساناققا تەك قانا 379 ميلليون تەڭگە عانا جۇمسالىپ، قالعانى جەمقورلىق نەگىزىندە جوعالىپ كەتتى. ساناققا باسشىلىق ەتكەن انار مەشىمباەۆانىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، ول رەسەيگە قاشتى. كەيىننەن رەسەيدەن اكەلىنىپ، 7 جىلعا سوتتالدى. 2009 جىلى 1-قىركۇيەكتە ەل پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ ءوز ۇندەۋىندە ەلىمىزدەگى قازاقتاردىڭ سانى 65% دەپ اتادى. ال 2010 جىلدىڭ اقپان ايىندا ساناقتىڭ جاڭا ناتيجەسى شىعىپ، وندا قازاقتىڭ سانى 63.1% ەكەنى جازىلدى. الايدا كوپتەگەن دەموگرافتار حالىق ساناعىنىڭ ناتيجەسىنە كۇمانمەن قارايدى. ولار ەلدەگى ۇلتتىق كورسەتكىشتە سايكەسسىزدىكتەر كوپ دەيدى. مىسالى دەموگراف ماقاش ءتاتىم بۇل ساناق تۋرالى: "مەن حالىق ساناعى بۇۇ نۇسقاۋلىقتارىن بۇزۋمەن وتكىزىلگەنىن بىلەمىن، سوعان بايلانىستى ول ءوزىنىڭ عىلىمي قۇندىلىعى مەن عىلىمي تالداۋعا جارامدىلىعىن جوعالتتى. ەسەپتەگىش ساۋالناماعا شىنىمەن سۇحباتتاسقان ادامنىڭ مالىمەتتەرىن ەمەس، اقپاراتتى اۋادان ەنگىزگەن كەزدە ەشقانداي وبەكتيۆتىلىك تۋرالى ايتۋ المايمىز. مۇنداي فاكتىلەر سوڭعى ساناقتا بولعان. دەمەك، دەموگرافيا سالاسىنداعى ماماندار ءۇشىن وسىلايشا جۇرگىزىلگەن ساناق ناۋقانى فالسيفيكاتسيا كولەمى جاعىنان قىزىقتى بولۋى مۇمكىن. ءبىز قازاقستاندىق قوعامنىڭ ناقتى كورىنىسىن ەمەس، بۇرمالانعان سانداردى الدىق. ونى دالەلدەۋ ماعان قيىن ەمەس",-  دەگەن ەدى.

ەندى مىنە اراعا 12 جىل سالىپ كەزەكتى حالىق ساناعى وتۋدە. بيىلعى حالىق ساناعى جاڭا ادىستەرمەن وتەتىن بولادى. وعان پاندەميانىڭ جانە تسيفرلىق دامۋدىڭ تىكەلەي قاتىسى بار. حالىق ساناعىن وتكىزۋ بويىنشا ەكى ءادىس قولدانىلماق. ءبىرىنشىسى ءۇي ءۇيدى ارالايتىن ءداستۇرلى ءادىس، ال ەكىنشىسى سايت ارقىلى قولدانىلاتىن ءادىس. ءداستۇرلى ءادىس بويىنشا ساناق 1-30 قازان ارالىعىندا وتەدى. ال سايت ارقىلى ساناق 1-قىركۇيەك پەن 15-قازان ارالىعىندا ۇيىمداستىرىلادى. وسى ارالىقتا ءسىز sanaq.gov.kz سايتىنا كىرىپ ءوزىڭىز جانە وتباسىڭىز جايلى مالىمەتتەردى قالدىرا الاسىز.

بيىلعى ساناقتىڭ ۇرانى "قازاقستاندا اركىم ماڭىزدى!" بولىپ وتىر. ال جالپى ساناققا 2018-2023 جىلدار ارالىعىندا 9,1 ميلليارد تەڭگە بولىنگەن. سونىڭ 3.4 ميللياردى يگەرىلگەن. ساناقتاعى سۇراۋ پاراعىندا 87 پۋنكت بار، ونىڭ ىشىندە 67 سۇراق جانە 20 ناقتىلاۋ سۇراقتارى.

الايدا ماڭىزدىسى بۇل ەمەس. ماڭىزدىسى بيىلعى ساناقتا قازاقتىڭ سانى قانشا بولماق؟ مىنە، وزەكتىسى وسى. ارمان بولعان 70%-عا الاش بالاسى بيىل قول جەتكىزە ما؟ قوعام بەلسەندىسى مۇحتار تايجان بۇل جايلى 28-ساۋىردە بىلاي دەپ جازدى. "قازاقستانداعى ۇلتتىق قۇرام بويىنشا اقپاراتتار جاريالاندى. قازاقتىڭ سانى تاعى دا 69%. بىراق 69% دەگەنىمىز 2009 جىلى بولىپ ەدى، ارتىنشا ولار "قاتەلەستىك" دەپ 65%-كە ءتۇسىردى، كەيىن ءتىپتى 63% قۇلاتتى. ەندى مىنە تاعى دا 69% دەپ وتىر. مارقۇم ماقاش ءتاتىموۆتىڭ بولجامى بويىنشا قازاقتاردىڭ سانى 2009 جىلى راسىمەن 69% بولعان، ال  2020 جىلى 80% بولدى. ونى سوقىر دا كورىپ تۇر. قازاقتاردى تاعى دا 69% دەگەنگە سەنبەيمىن مۇلدە". 

قازاقتىڭ سانى 70%-دان جوعارى بولسا مەملەكەتتىك ءتىل، ۇلتتىق ساياسات دەگەن بيلىك ءۇشىن باس اۋىرتار ماسەلەلەردى قايتا قاراپ، قوزعاۋىنا تۋرا كەلەتىنى انىق. 2021 جىلدىڭ حالىق ساناعىندا قازاق تاعى 70%-عا جەتپەي قالا ما؟!

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz