سوڭعى ۋاقىتتا ەڭ ءجيى ايتىلىپ جۇرگەن ماسەلەنىڭ ءبىرى – ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ كۇرت قىمباتتاۋى. تەڭگەنىڭ نىعايۋى مۇناي باعاسىنا بايلانىستى دەسەك، وسى ايدا كەرىسىنشە مۇناي باعاسى ايتارلىقتاي وسكەنى بايقالادى.

ماسەلەن، تەڭگە باعامى ءبىر اقش دوللارى ءۇشىن 425,6-428,7 ارالىعىندا ساۋدالانىپ كەلەدى. الايدا، تەڭگە نەگە ءالى قاۋقارسىز؟ جالپى، الەمدىك نارىقتاعى وقيعالار باعاعا قالاي اسەر ەتەدى؟ بۇل تۋرالى قر ۇلتتىق بانكى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ءاليا مولدابەكوۆا تۇسىندىرىپ بەرەدى.

شىنىندا دا، مۇناي نارىعىندا قازىر جاعىمدى جاڭالىقتار باسىم بولعاندىقتان، ول باررەل باعاسىنا اسەر ەتەدى. مۇناي باعاسى سوڭعى 2 جىلدا العاش رەت 75,90 دەڭگەيىنە دەيىن جەتىپ، ءبىر باررەل ءۇشىن 75 دوللار بەلگىسىنەن اسىپ ءتۇستى. قويمالارداعى قوردىڭ تومەندەۋى جانە قوزعالىس جاساۋعا قويىلعان شەكتەۋلەردى بىرتىندەپ الىپ تاستاۋعا بايلانىستى جاز مەزگىلىندە سۇرانىستىڭ ۇلعايۋىن كۇتكەن ينۆەستورلاردىڭ ءۇمىتى مۇنايدىڭ بەلگىلەنگەن باعاسىنىڭ ءوسۋىن قولداپ وتىر.

دەگەنمەن بىرقاتار ىشكى فاكتورلار تەڭگەگە تەجەۋشى اسەرىن بەرىپ وتىر.

بىرىنشىدەن، ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ جانە لوكداۋن كەزەڭىندە «تىنىش ايماقتا» بولعان تاۋارلار يمپورتىنا كەيىنگە قالدىرىلعان سۇرانىستى ساتۋ ەسەبىنەن ۆاليۋتاعا دەگەن سۇرانىس تۇراقتى تۇردە ساقتالادى. اتاپ ايتقاندا، ءوندىرىس قۇرالدارى مەن ارالىق تاۋارلارعا كەيىنگە قالدىرىلعان سۇرانىس جۇزەگە اسىرىلۋدا.

قازاقستان قور بيرجاسىندا ساۋدا-ساتتىق كولەمىنىڭ ۇلعايۋى ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ جانە شەتەل ۆاليۋتاسىنا سۇرانىستى ارتتىرۋدىڭ ايقىن ايعاعى بولىپ تابىلادى. ەگەر 2021 جىلعى قاڭتار-مامىردا ساۋدا-ساتتىقتىڭ ورتاشا كولەمى ءبىر كۇندە 125 ميلليوندى قۇراسا، ماۋسىمدا ونىڭ كولەمى 146 ملن اقش دوللارىنا دەيىن ءوستى.

2021 جىلعى قاڭتار-ساۋىردە يمپورتتىڭ ءوسۋى وتكەن جىلدىڭ ۇقساس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 11,5%-دى قۇرادى جانە تۇتىنۋشىلىق ازىق-تۇلىككە جاتپايتىن تاۋارلار يمپورتى مەن ءوندىرىس قۇرالدارىنىڭ ەسەبىنەن 11,4 ملرد دوللارعا جەتتى. ەگەر ناقتى مىسالدار كەلتىرەتىن بولساق، ءبىر جىل بۇرىن 200 ملن اقش دوللارىنا كوپ الىپ كەلگەن اۆتوموبيل يمپورتى ەڭ ۇلكەن ءوسىمدى كورسەتتى. قازاقستانعا الىپ كەلگەن تاۋارلار اراسىندا ەرەكشەلەنگەن تاۋارلار قۇرامىندا تۇرمىستىق تەحنيكا: كومپيۋتەرلەر، مونيتورلار جانە پروەكتورلار، تەلەفوندار، توڭازىتقىشتار دا بار.

بارلىق يمپورتتىق تاۋارلاردىڭ شامامەن 40%-ى رەسەيدەن اكەلىنەدى جانە بۇل ءۇردىس كۇشەيىپ كەلەدى. 2020 جىلعى قاڭتار-ساۋىرگە قاراعاندا 2021 جىلعى قاڭتار-ساۋىردە تاۋارلار رەسەيدەن 16%-عا كوپ يمپورتتالدى. رەسەيدەن يمپورتتالاتىن تاۋارلار باعاسىنىڭ ءوسۋى جانە ءبىزدىڭ بيزنەستىڭ ءتيىستى كۇتۋلەرى ساتىپ الۋ كولەمىنىڭ ۇلعايۋىنا اسەر ەتەدى.

ەكىنشىدەن، ماۋسىمدىق وزگەرىستەردى دە اتاپ ءوتۋ قاجەت. ارينە، كوروناۆيرۋس تارالۋىنىڭ جالعاسۋىن جانە شەكتەۋ شارالارىنىڭ ساقتالۋىن ەسكەرسەك، دەمالىس ماۋسىمىنا بايلانىستى ۆاليۋتاعا سۇرانىستىڭ ءوسۋى ونشا ماڭىزدى ەمەس، بىراق ءالى دە بولسا ورىن الۋدا.

سونىمەن قاتار ماۋسىمنىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا نەگىزىنەن شەتەلدىك كاپيتال ۇلەسى بار كومپانيالارعا قاتىستى ديۆيدەند تولەۋ كەزەڭى اياقتالدى. ياعني، بۇل كومپانيالار شەتەلدەگى باس ۇيىمدارعا اۋدارۋ ءۇشىن اكتسيونەرلەردىڭ ديۆيدەندتەرىن ۆاليۋتاعا كونۆەرتاتسيالايدى. بۇل باعامعا تىكەلەي اسەر ەتەدى، ويتكەنى مۇنداي كەزەڭدەردە ۆاليۋتاعا سۇرانىس ارتادى.

ۇشىنشىدەن، ۆاليۋتاعا سۇرانىس فيسكالدىق ىنتالاندىرۋدىڭ ىقپالىمەن جانە زەينەتاقى جيناقتارىن پايدالانۋمەن قولداۋ تابۋدا.

ۇسىنىس تۇرعىسىنان ۇلكەن وزگەرىستەردى كورىپ وتىرعان جوقپىز. ەكسپورتتاۋشى كومپانيالار جانە بيۋدجەتكە ترانسفەرتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن ۇلتتىق قوردىڭ اكتيۆتەرىن كونۆەرتاتسيالاۋ ۆاليۋتانى ساتۋدىڭ نەگىزگى كوزى بولىپ قالىپ وتىر.

وسى فاكتورلاردىڭ بارلىعى ۆاليۋتا نارىعىنداعى سۇرانىس پەن ۇسىنىستىڭ تەپە-تەڭدىگىنە اسەر ەتەدى. قازىرگى شەتەل ۆاليۋتاسىنا سۇرانىستىڭ ارتۋى مۇنايدىڭ سالىستىرمالى تۇردە جوعارى باعاسىنا قاراماستان تەڭگەنىڭ نىعايۋىنا مۇمكىندىك بەرەر ەمەس.

Abai.kz