«تاليبان» قوزعالىسىنىڭ اۋعانستانداعى جورىعى وتكەن اپتادا دا جالعاسىن تاپتى. قارقىندى نەگىزدە. تالىبتەر بىرنەشە ايماقتى باسىپ الىپ، ورتالىق ازيامەن شەكارالاساتىن بارلىق ەلدى-مەكەندى وزىنە قاراتتى. وتكەن اپتادا تالىبتەر رەسەيگە كەلدى. 2003 جىلى رەسەي جوعارى سوتىنىڭ شەشىمىمەن لاڭكەستىك ۇيىم دەپ تابىلعان «تاليبان» قوزعالىسى ماسكەۋدىڭ قاق ورتاسىندا كەلىسسوزدەر وتكىزدى. رەسەي تاراپىنان تىيىم سالىنعان ۇيىمعا كرەمل ۇلكەن زال، جايلى قوناق ءۇي بەرىپ، پرەسس-كونفەرەنتسيا وتكىزۋىنە رۇقسات ەتتى. «لاڭكەستەرمەن كەلىسسوز جۇرگىزبەيمىز» دەگەن ماسكەۋ وسىلايشا لاڭكەستەردى تورىنە شىعارىپ، «قۇرمەتتى قوناق» سىندى قابىل الدى. 

8 شىلدە كۇنى ماسكەۋگە «تاليبان» قوزعالىسىنىڭ اتىنان ماۆلياۆي شاحابۋددين دەلاۆاري باستاعان ءبىر توپ تالىبتەر كەلدى. ولاردىڭ ءوفيسى كاتاردىڭ دوحا قالاسىندا ورنالاسقان. بۇلار 1996-2001 جىلدارى اۋعانستاندا بيلىكتى قولىنا ۇستاعان «تاليبان» قوزعالىسىنىڭ رەسمي وكىلدەرى. 2001 جىلى باتىستىق كواليتسيا تالىبتەردىڭ بيلىگىن قۇلاتقاننان كەيىن، ولار اراب ەلدەرىنە كەتۋگە ءماجبۇر بولعان ەدى. تاليباننىڭ ماسكەۋ ساپارىنا كەلگەن قۇرامىندا بۇۇ تاراپىنان سانكتسيا سالىنعان لاڭكەستەر دە جەتەرلىك. دەلەگاتسيانى باستاپ كەلگەن ماۆلياۆي شاحابۋددين دەلاۆاردىڭ ءوزى قارا تىزىمدە جاتىر. وعان ادام ءولتىردى، ادامزاتقا قارسى قىلمىس جاسادى، قارۋ ساتۋ، لاڭكەستىك باپتارى بويىنشا سانكتسيا سالىنعان. سوعان قاراماستان ماسكەۋ ولاردى ءوز تورىنە شىعارۋدى ءجون كورگەن.

«تاليبان» رەسەيگە ءبىرىنشى مارتە كەلگەن جوق. 2019 جىلدىڭ مامىرىندا كەلگەن تالىبتەر اراعا ءبىر جىل سالىپ، ءپۋتيننىڭ قالاسىنا تاعى ات باسىن بۇرىپ وتىر. رەسمي ماسكەۋ تالىبتەردى لاڭكەستەر دەپ اتاسا دا، ولارمەن كەلىسسوز جۇرگىزۋگە قارسى ەمەستىگىن مويىندايدى. «ءبىز تالىبتەرمەن بايلانىسىمىزدى جوققا شىعارمايمىز. ءبىز كەلىسسوز ارقىلى ولاردى اۋعان بيلىگىمەن ۇستەل باسىنا وتىرىپ، ماسەلەنى بەيبىت رەتتەۋگە ىقپالداسقىمىز كەلەدى»، - دەيدى لاۆروۆ. وسىنىڭ وزىنەن-اق ماسكەۋدىڭ تالىبتەرمەن ۇزاق ۋاقىت بويى بايلانىس ۇستاپ كەلە جاتقانىن، ءتىپتى ولارعا ىقپال ەتۋ تەتىگى بارىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ياعني ماسكەۋ لاڭكەستەرمەن بايلانىستا دەگەن ءسوز.

تالىبتەر كەز كەلگەن الاڭدا كەلىسسوز وتكىزۋگە دايىن ەكەنىن اڭعارتتى. سەبەبى كەلىسسوزدەر وزدەرىن تانىتۋ جانە كورسەتۋ ءۇشىن مۇمكىندىك الاڭى. ولار وسى ارقىلى وزدەرىن حالىقارالىق قاۋىمداستىققا، جەكەلەگەن ەلدەر مەن دەرجاۆالارعا لەگيتيميزاتسيالاۋدى ويلاپ وتىر. ارينە ول ەكىتالاي، الايدا پروپاگاندالىق تۇرعىدان ىشكى اۋديتوريا ءۇشىن ماڭىزدى. «ءبىز رەسەيدە كەلىسسوز وتكىزدىك، ءبىز تاشكەنتتە كەزدەستىك، ءبىز دوحادا باتىسپەن كەلىسسوز جۇرگىزدىك، ءبىزدى الەمدىك قاۋىمداستىق اۋعانستاننىڭ بيلىگى دەپ مويىنداپ وتىر»، - دەگەن مەسسەدج جىبەرۋ ارقىلى، ىشكى اۋديتوريانىڭ قارسىلىعىن ازايتۋدى، ءتىپتى مۇلدە جويۋدى، ولاردىڭ «تاليبانعا» مويىنسۇنۋىن جەدەلدەتۋدى ويلايدى. ول ويى ىسكە اسىپ جاتىر. سەبەبى اۋعان جاساقتارى اراسىندا قارسىلىقسىز لاڭكەستەر جاعىنا ءوتىپ جاتقاندار جەتەرلىك، ال جەرگىلىكتى حالىق كەي ايماقتا تالىبتەرگە قارسى شىعۋعا نيەتتى ەمەس.

«تاليبان» اۋعانستاندا سوڭعى اپتادا ايتارلىقتاي ۇلكەن ناتيجەگە قول جەتكىزدى. ورتالىق ازيامەن شەكارالاس ءۇش ەلدىڭ شەكاراسىن تولىق وزىنە قاراتتى. ولار تۇركىمەن-اۋعان، تاجىك-اۋعان، وزبەك-اۋعان شەكارالارى. سونىمەن بىرگە قىتايمەن شەكارالاساتىن جالعىز ايماق ۆاحان دا تالىبتەردىڭ قول استىنا ءوتتى. يرانمەن شەكارالاس گەرات اۋدانىنىڭ جارتىسىن تالىبتەر باسىپ الىپ، ءوز تۋلارىن ءىلىپ قويدى. وسىلايشا ولار الدىمەن شەكارالاس ايماقتاردى وزىنە قاراتىپ، اۋعان بيلىگىن قۇرلىق ارقىلى كومەك الۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىپ جاتىر. ەلدىڭ ىشكى ايماعىندا قۇندىز بەن قانداعار قالالارىنا شابۋىل باستادى. قانداعار اۋعانستاننىڭ ەكىنشى ءىرى قالاسى. قالادا ميلليونعا جۋىق حالىق تۇرادى. تالىبتەر ءۇلىن بۇل قالا سيمۆوليكالىق ماڭىزعا يە، سەبەبى 2001 جىلعا دەيىن اتالمىش قالادا تاليباننىڭ رەسمي شتاب پاتەر ورنالاسقان ەدى. سوندىقتان قالانى وزىنە قاراتۋ ولارعا ماڭىزدى. قالانى باسىپ الۋ ارقىلى تالىبتەر اۋعان حالقىنا كۇشىن، ال جاقتاستارىنا بۇرىنعى ءداۋىردىڭ قايتىپ ورالعانىن كورسەتكىسى كەلەدى.

تاليباننىڭ قوزعالىسىنا قاراپ، ماسكەۋ بارىنشا ارەكەت ەتىپ جاتىر. «ءتالىب باسىپ الادى» دەۋ ارقىلى، ورتالىق ازيادا اسكەري كۇشىن ارتتىرۋعا تىرىسۋدا. تاليباننىڭ ارەكەتى، ماسكەۋدىڭ ورتالىق ازيادا كۇشەيۋىنە سەبەپكەر بولۋدا. وسىعان قاراپ، ماسكەۋ مەن تاليبان اراسىنداعى بايلانىس تەك قانا كەلىسسوز دەڭگەيىندە دەگەنگە كۇمان كەلتىرۋگە بولاتىنداي.

كا مىرزا

Abai.kz