قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىن ۇزاق جىلدار باسقارعان، بەلگىلى شىعىستانۋشى، ءدىنتانۋشى، ادەبيەت زەرتتەۋشىسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ءابساتتار قاجى دەربىسالى دۇنيەدەن ءوتتى. بۇل تۋرالى قمدب حابارلادى.

ءابساتتار باعىسبايۇلى 1947 جىلى 15 قىركۇيەكتە قازىرگى تۇركىستان وبلىسى تۇلكىباس اۋدانىندا تۋعان.

م.اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ۇزدىك بىتىرگەن. كسرو عىلىم اكادەمياسى ماسكەۋ شىعىستانۋ ينستيتۋتىندا اسپيرانتۋرانى اياقتاپ، ماروككو كورولدىگى، تۋنيس اراب رەسپۋبليكاسى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە اراب ءتىلى مەن ادەبيەتى بويىنشا بىلىكتىلىك ارتتىرۋدان وتكەن. 1986-1988 جىلدارى كسرو عا ماسكەۋ شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ دوكتورانتى بولعان.

ءابساتتار دەربىسالى – رەسپۋبليكامىزداعى جاس ارابتانۋ عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى. ارابيستيكا سالاسى بويىنشا ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش عىلىم دوكتورى، تۇڭعىش پروفەسسورى، تۇڭعىش اكادەميگى. قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى مەن ونداعى قۇلىپتاستارداعى جازۋلاردى انا تىلىمىزگە اۋدارىپ، زەرتتەدى.

Abai.kz ۇجىمى - مارقۇمنىڭ وتباسى مەن جاقىن-تۋىستارىنا قايعىرىپ كوڭىل ايتامىز.

ناۋرىزباي قاجى تاعانۇلى، قمدب توراعاسى، باس ءمۇفتي:

- ءابساتتار قاجى دەربىسالى دۇنيەدەن وزدى. وسىنداي قايعىلى حابار جانىمىزعا قاتتى باتىپ وتىر. ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ قازاسى – بارشا مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ ورتاق قايعىسى.

عالىمنىڭ اۋىر حالدە جانساقتاۋ بولىمىنە تۇسكەنىن ەستىگەن ساتتە ءدىني باسقارما قىزمەتكەرلەرىمەن دۇعا ەتكەن ەدىك. اللانىڭ امىرىنە امال بار ما؟! جالعان دۇنيەمەن قوش ايتىساتىن ۋاقىتى جەتكەن ەكەن. مارقۇمنىڭ وتباسىنا، تۋعان-تۋىستارىنا، بارشا مۇسىلمان قاۋىمىنا قايعىرا كوڭىل ايتامىن. اللا الدىنان جارىلقاسىن. يمانى سالامات بولعاي.

عۇمىرىن عىلىم مەن بىلىمگە، ءدىني اعارتۋ سالاسىنا ارناعان ءابساتتار قاجى باعىسبايۇلى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىن باسقارعان 10 جىلدان استام ۋاقىت ارالىعىندا ءمۇفتياتتىڭ وقۋ-اعارتۋ سالاسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەردى. ونىڭ قالامىنان تۋعان عىلىمي ەڭبەكتەر مەن عيبراتتى شىعارمالار ءوز وقىرماندارىن ىزگىلىك پەن ىزدەنىسكە، يماندىلىق پەن ادامگەرشىلىككە ۇندەي بەرەتىنى ءسوزسىز.

باس ءمۇفتي لاۋازىمىنا سايلانعان ساتتە باتاسىن بەرىپ، ءدىني باسقارما جۇمىسىن جانداندىرۋ بويىنشا اقىل-كەڭەسىن ايتىپ، جاناشىرلىق نيەتىن ءبىلدىرىپ ەدى. ءمۇفتياتتىڭ قۇرىلعانىنا 30 جىل تولۋىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان حالىقارالىق كونفەرەنتسياعا دا كەلىپ، مازمۇندى بايانداما جاسادى. ءدىني باسقارمانى ءار جىلدارى باسقارعان باس مۇفتيلەردىڭ ەلوردا تورىندە باسقوسۋى تاريحي ساتتەردىڭ بىرىنە اينالدى.

ءابساتتار قاجى دەربىسالى باس ءمۇفتي بولعان كەزدە قىزمەتكە دەگەن ۇقىپتىلىعىمەن، ءىس-قاعازداردى جۇرگىزۋ بارىسىندا تياناقتىلىعىمەن، باسقارۋ ىسىندە اقىلگوي باسشى قاسيەتىمەن، ادامدارمەن ءتىل تابىسۋدا زيالى بولمىسىمەن، عىلىمي ىزدەنىستە تاباندىلىعىمەن، ت.ب. ۇلگى بولار سيپاتتارىمەن ەستە قالدى.

مۇندايدا ول كىسى تۋرالى وتكەن شاقپەن ەستەلىك جازۋ قانداي اۋىر دەسەڭشى؟! اللا تاعالا قادىرلى اعامىزدى پاناسىنا العاي. «دوستان – دۇعا» دەگەندەي، ەندىگى قولدان كەلەر ءىس – مارقۇمعا اللادان جارىلقاۋ تىلەۋ، قۇران باعىشتاۋ. جانىڭ ءجانناتتا بولسىن، حازىرەت!

مۇحان يساحان، ءدىنتانۋشى، Ph.D دوكتورى، عۇلامالار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى:

- ءابساتتار قاجى دەربىسالى حازىرەتتىڭ باقيلىققا اتتانعانىن ەستىپ، كوڭىلىم قۇلازىپ وتىر. مارقۇمنىڭ قازاققا بەرگەنى مول ەدى. قازاقستانداعى شىعىستانۋ عىلىمىن قالىپتاستىرعان عۇلاما بولاتىن. قانشاما تاريحي عۇلامالاردى حالقىمەن قايتا قاۋىشتىردى. بوزبالا شاعىمدا مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدىڭ ءىزىن قۋىپ، گيمالاي اسىپ، كاشمير بارعانداعى جانكەشتى زەرتتەۋلەرىن وقىپ، «نە دەگەن جانقيارلىق؟!» دەپ ءتانتى بولىپ ەدىم.

حازىرەتىمىز مەنىڭ 2009 جىلى يمام ماتۋريدي تۋرالى جازعان ماقالامدى وقىپ، قمدب-عا جۇمىسقا شاقىرعان ەدى. بارا المادىم. كەيىن 2010 جىلى «دىنباسىعا جات!» اتتى ماقالام جاريالانعاندا، تاعى دا قاسىنا شاقىردى. تاعى دا باس تارتتىم. دوكتورلىق ديسسەرتاتسيامدى قورعاعاندا، عىلىمي كەڭەستىڭ توراعاسى بولدى. قولىمدى قىسىپ، ەرەكشە ءىلتيپات كورسەتىپ، قۇتتىقتادى. مارقۇم، ىشكى مادەنيەتى وتە جوعارى ازامات ەدى. ءتاڭىر-تاعالا الدىنان جارىلقاپ، امال داپتەرى وڭىنان بولعاي!

سەرىكبول حاسان، «مۇنارا» گازەتىنىڭ رەداكتورى:

- بەلگىلى شىعىستانۋشى عالىم، ءدىني باسقارمانىڭ بۇرىنعى باس ءمۇفتيى ءابساتتار قاجى دەربىسالى اعامىزدىڭ ءدام-تۇزى تاۋسىلعان ەكەن. ءابساتتار قاجى ناعىز عالىم ەدى. قازاق عىلىمىنا، شىعىستانۋ عىلىمىنا زور ۇلەس قوستى. مۇحاممەد حايدار ءدۋلاتيدى قازاققا تانىستىرىپ، قابىرىن تاپقان دا وسى كىسى بولاتىن.

ءمۇفتياتتى باسقارعان تۇستا ءدىني باسقارمانىڭ اياعىنان تىك تۇرۋى ءۇشىن تەر توكتى. مەشىتتەر سانى ۇلعايدى. ءدىني كىتاپتار شىعا باستادى. مەشىتتەردىڭ، جالپى ءمۇفتياتتىڭ قۇجاتتارى رەتكە كەلتىرىلدى.

ءدىن مەن ءبىلىم-عىلىمدى قاتار ۇشتاستىردى. ءدىني ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قازىعى قاعىلدى، مەدرەسەلەر سانى ۇلعايدى. مىڭداعان شىعىستانۋشى، ءدىنتانۋشى ماماندار قالىپتاستىردى. يمامداردىڭ بىلىكتىلىگىنە باسا ءمان بەردى. بۇگىندە يمامدار كيىپ جۇرگەن بىركەلكى اق شاپان ۇلگىسىن دە جولعا قويعان وسى ءابساتتار قاجى بولاتىن.

«مۇنارا» گازەتىنىڭ جاناشىرى بولدى. گازەتتە بىرنەشە تىڭ ماقالالارى جاريالاندى. باسىلىمعا باعىت-باعدار بەرىپ، اقىل-كەڭەسىن ايتىپ وتىراتىن. اللا ول كىسىنى پاناسىنا السىن! ءابساتتار اتامىزدىڭ اقىرەتتىك جايى ءجانناتتان بولسىن!

Abai.kz