ەلىمىزدە مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ قاسيەتتى مەرەكەلەرىنىڭ ءبىرى – قۇربان ايت مەرەكەسى كەشە باستالدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ارنايى قۇتتىقتاۋىن دا جولدادى. ەلدەگى ەپيدەميلوگيالىق جاعدايعا بايلانىستى بيىل قۇربان شالۋ ءراسىمى ونلاين فورماتتا وتكىزىلەتىن بولىپ بەكىتىلگەن. ول ءۇشىن ارنايى سايت تا ىسكە قوسىلعان. 

بۇگىن ايتتىڭ ەكىنشى كۇنى. ءبىز ءدىني احۋالدى تالداۋ جانە ءدىنتانۋ ساراپتاماسى ينستيتۋتىنىڭ باسشىسى بايبول ەرجان قۇرمانعاليۇلىمەن قۇربان ايتتىڭ مەرەكە رەتىندە تويلانۋ تاريحى تۋرالى از-كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

– ەلىمىزدە قۇربان ايت مەرەكە رەتىندە تويلانا باستاعانىنا دا ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى. بارشامىزعا مەرەكە قۇتتى بولسىن دەي وتىرىپ، قۇربان ايتتىڭ مەرەكە رەتىندە تويلانۋ تاريحىنا توقتالىپ وتسەڭىز دەگەن ۇسىنىس بار.

– قۇربان ايتتىڭ حالقىمىز ءۇشىن ماڭىزدىلىعى ەسكەرىلىپ، مەرەكە رەتىندە كۇنتىزبەگە ەنگەنىنە جانە ايتتىڭ العاشقى كۇنى رەسپۋبليكا بويىنشا دەمالىس كۇنى بولىپ بەكىتىلگەنىنە بيىل ون التى جىل بولىپ وتىر. تاريحقا ۇڭىلەر بولساق، مۇنداي شەشىم 2005 جىلدىڭ 22 قاراشاسىندا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 11-سەسسياسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كوتەرگەن باستاماسىنان كەيىن قابىلدانعان بولاتىن. سەسسيا بارىسىنداعى سوزىندە ەلباسى: «مەن ءبىزدىڭ الەمگە ايتارىمىز جانە ۇسىنارىمىز - دوستىق پەن كەلىسىم، گۇلدەنگەن جانە تابىستى دامۋ تاجىريبەمىز بار ەكەندىگىنە ماقتانامىن! بۇگىن مەن ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن ەكى كونفەسسياعا قۇرمەت كورسەتە وتىرىپ، ءارى ولاردىڭ وتىنىشتەرىن ەسكەرە كەلە، مۇسىلمانداردىڭ قۇربان ايتى مەن حريستيان روجدەستۆوسىنىڭ العاشقى كۇندەرىن مەرەكە كۇندەرى دەپ جاريالاۋدى ۇسىنعىم كەلەدى. ۇكىمەتتەن وسى ماسەلەنى پىسىقتاۋىن سۇرايمىن», - دەگەن بولاتىن. وسىلايشا، 2005 جىلدىڭ 30 جەلتوقسانىندا ەلباسى سول كەزدە قولدانىستا بولعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ەڭبەك تۋرالى» زاڭىنا تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» №109 زاڭعا قول قويدى.

سودان بەرى بارلىق مۇسىلمان ءۇشىن ماڭىزدى كۇن – قۇربان ايت مەيرامى ەلىمىزدە دەمالىس كۇنىنە اينالدى. بۇل حالقىمىز، سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، مۇسىلمان جاماعاتى ءۇشىن وتە ماڭىزدى تاريحي وقيعا بولدى. ءبىز مۇنى مەملەكەتتىڭ ءدىن ۇستانۋشىلارعا دەگەن ەرەكشە قۇرمەتى ءارى قامقورلىعى دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك جانە ول راسىمەن دە سولاي.

ءبىزدىڭ ەلىمىزبەن قاتار قۇربان ايت مەيرامى كورشىلەس قىرعىزستان، وزبەكستان، ءازىربايجان ەلدەرىندە جانە رەسەيدىڭ قۇرامىنداعى باش­قۇرت­ستان، داعىستان، تاتارستان، ينگۋشەتيا، شەشەنستان سياقتى مۇسىلماندار كوپ شوعىرلانعان ەلدەردە دەمالىس كۇنى بولىپ، تويلانادى.

– قۇربان ايت مەرەكەسىنە نە سەبەپتى رەسمي دەمالىس بەرىلۋدە، ونىڭ قانداي الەۋمەتتىك، رۋحاني ماڭىزدىلىعى بار دەپ ەسەپتەيسىز؟

– ءدىني مەرەكەنىڭ دەمالىس بولىپ جاريالانۋى، ەڭ الدىمەن، تۇرعىندارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى مۇسىلمان بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتىمىزدىڭ ءوز ازاماتتارىنا جانە ولاردىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىقتارى مەن ءدىني مەرەكەلەرىنە دەگەن قۇرمەت بولىپ سانالادى. تاريحىمىزداعى مادەنيەتىمىز بەن رۋحانياتىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقان ءداستۇرلى دىندەرگە جانە ونىڭ وكىلدەرىنە دەگەن قامقورلىعىن اڭعارتادى ءارى وسىنداي قاتىناستى ءاربىر تۇرعىننىڭ سەزىنۋى وتە ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.

سونىمەن قاتار، بۇل مەيرامنىڭ كوپەتنوستى جانە كوپكونفەسسيالى قوعامدا ادامدار اراسىندا ءبىر-ءبىرىنىڭ ءدىني سەنىمى مەن مادەنيەتىنە دەگەن قۇرمەتتىڭ ارتۋىنا، دوستىق قارىم-قاتىناس پەن ءوزارا سىيلاستىقتىڭ، بەيبىتشىلىكتىڭ ارتۋىنا سەپتىگىن تيگىزەتىنىنە ءمان بەرۋىمىز كەرەك.

قۇربان ايت مەيرامى تەك ايت نامازىن وقىپ، قۇرباندىق مالىن شالۋ سياقتى ءدىني راسىمدەردىڭ جيىنتىعى عانا ەمەس. بۇل مەرەكەنىڭ استارىندا كوزگە كورىنە بەرمەيتىن كوپتەگەن قۇندىلىقتار جاتىر. ياعني، ادامداردىڭ اراسىندا ءوزارا قۇرمەت پەن ىزەتتىلىكتىڭ، مەيىرىمدىلىك پەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ، تاربيە مەن جالپى ادامگەرشىلىك قاعيدالارىنىڭ ناسيحاتتالۋى جۇزەگە اسادى. ەل تۇرعىندارىن يگى ىستەردىڭ اينالاسىندا توپتاستىرىپ، ءبىر-بىرىنە جاردەمدەسۋگە، جاقسىلىق جاساۋعا ۇندەيدى، بىرلىككە شاقىرادى.

قۇربان ايتتا ەل مۇسىلماندارى جاقسى كوڭىل كۇيمەن ءبىر-ءبىرىن مەرەكەمەن قۇتتىقتاپ، قۇشاق جايىپ، ەرەكشە قۋانىشپەن قاۋىشىپ جاتادى. ءوزارا وكپە-نازى بولسا كەشىرىسىپ، ءتۇسىنىسىپ، قايتا تابىسادى. قۇرباندىقتىڭ ءبىر بولىگىن تۋعان-تۋىستارعا، ەكىنشى ءبىر بولىگىن تۇرمىسى تومەن جاندارعا باۋىرمالدىقپەن ۇلەستىرەدى. داستارحان باسىندا الىس-جاقىن تۋىستار، كورشى-قولاڭ مەن جورا-جولداستار جينالادى. جاقسى تىلەكتەر ايتىلىپ، تۋىستىق قارىم-قاتىناستار نىعايا تۇسەدى. ومىردەن وتكەن جاقىندارىن ەسكە الىپ، قابىر باسىنا زيارات جاسالادى، اعاشتار ەگىپ، تازالىق جۇمىستارىن جاسايدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇل مەيرامدا مۇسىلمانداردىڭ يگى ىستەردى بارىنشا مولىنان جاساۋعا تىرىساتىنىن كورەمىز.

قۇربان ايت مەيرامى قوعامدا بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتى، اۋىزبىرشىلىك پەن كەلىسىمدى قالىپتاستىرۋعا، وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەپ، جاس ۇرپاق تاربيەسىنە اتسالىسۋعا، ءداستۇر مەن سالتتى جاڭعىرتىپ، رۋحاني قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋعا جانە دە كوپتەگەن باسقا دا يگى ىستەرگە ۇيىتقى بولۋعا جاعداي جاسايدى. وسى ايتىلعانداردىڭ بارلىعى ءدىني مەرەكەنىڭ مەملەكەتتىك دەڭگەيدە رەسمي تۇردە دەمالىس كۇنى ەتىپ جاريالانۋىنا نەگىز بولدى دەپ پايىمدايمىن.

– دۇرىس، بۇل مەرەكەنىڭ ماڭىزدىلىعى زور. ال، وسى قۇرباندىق شالۋ ماسەلەسىمەن بايلانىستى قانداي دا ءبىر كەمشىلىكتەر نەمەسە «اتتەگەن-اي..!» دەگىزەتىندەي ولقىلىقتار كەزدەسەدى مە؟

– قۇربان ايت تەك قانا قۇرباندىق شالۋ عانا ەمەس، سونىمەن قوسا ول ۇلكەن ءبىر مادەنيەت، ماڭىزدى الەۋمەتتىك شارا جانە قوعامعا ۇلگى بولاتىن ايتۋلى مەرەكە. وعان جەڭىل-جەلپى قاراۋعا بولمايدى. ءاربىر ءدىندى ۇستانۋشىنىڭ ارەكەتى سول ءدىننىڭ قادىر-قاسيەتى مەن ابىرويىن باعامداۋعا جاعداي جاسايدى. سوندىقتان قۇربان ايتتا مالدى شالۋ بارىسىندا تەك باۋىزداۋدى عانا ماقسات ەتپەي، قوعامنىڭ تازالىعىن ويلاي وتىرىپ ارەكەت ەتۋ جاعىن دا جوسپارلاپ جۇزەگە اسىرۋ ماڭىزدى.

وكىنىشكە وراي، جىل سايىن قۇرباندىق اياقتالعاننان كەيىن ەل اراسىندا تەرىس پىكىرلەر دە ايتىلىپ جاتادى جانە ولاردىڭ اراسىندا نازار اۋدارارلىق تۇستارى دا بار.  مىسالى، قۇرباندىق شالۋ كەزىندە سويىلعان مالداردىڭ باس-سيراعى، ىشەك-قارىنى، تەرىلەرى قوقىسقا لاقتىرىلىپ تاستالۋ فاكتىلەرى ورىن الۋدا. بۇل جايت ەجەلدەن ءتورت-تۇلىك مالعا، اس-اۋقات پەن ازىققا قۇرمەتپەن قاراپ كەلگەن حالىقتى قىنجىلتىپ قانا قويماي، نارازىلىعىن تۋدىردى.

مالدى سويىپ، ازىق قىلعاننىڭ وزىندە حالقىمىز ەشقانداي ىسىراپشىلىققا جول بەرمەگەنىن بىلەمىز. قويدىڭ باسىن سىيلى قوناقتارىنا كادە رەتىندە تارتىپ، ىشەك-قارىندى ءداستۇرلى تاعامدارعا قوسقان. ال، قويدىڭ سيراعى كىشكەنتاي بالالاردىڭ تالاسىپ جەيتىن سۇيىكتى اسى بولعان. مالدىڭ تەرىسىن دە كوپ نارسەگە پايدالانعانى بەلگىلى. سوندىقتان دا قۇرباندىق شالۋ بارىسىندا، ونى ۇيىمداستىرۋ كەزىندە ىسىراپشىلدىق پەن كەلەڭسىزدىكتەردىڭ ورىن الۋىنا مۇلدە جول بەرىلمەۋى كەرەك.

بۇگىندە شەتەلدىك تاجىريبەلەردە قۇرباندىق مالىنىڭ تەرىسىن، قانى مەن سۇيەگىن قايتا وڭدەپ شىعارۋ تەحنولوگياسى قولدانىلادى. قۇرباندىق مالىنىڭ قانىنان – بوياۋ، سۇيەگىنەن – سابىن، تەرىسىنەن – بىلعارى  جاسالىپ، شيكىزاتتى جاڭا ءبىر ءونىم رەتىندە قايتا وندىرۋگە پايدالانادى. وسىنداي تەحنولوگيالاردى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە قولدانىسقا ەنگىزسە، بۇل قۇرباندىق شالۋ جورالعىسىن وڭتايلاندىرىپ قانا قويماي، ەل ەكونوميكاسىنىڭ جاقسارۋىنا دا سەپتىگىن تيگىزەر ەدى.  سول سەبەپتى قوعامدا قۇرباندىق شالۋ ءراسىمىن قازىرگى زاماننىڭ دامۋ تالاپتارىنا سايكەستەندىرۋ، بەيىمدەۋ مەن جەتىلدىرۋگە قاتىستى ايتىلعان ۇسىنىستاردى وي ەلەگىنەن وتكىزۋ ەرەكشە ماڭىزعا يە. ەلىمىزدىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساراپشىلارى، قوعام جانە ءدىن قايراتكەرلەرى، ازاماتتىق بەلسەندىلەر، الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى تاراپىنان قۇرباندىققا جانە قاجىلىق كەزىندە قۇربان شالۋعا بايلانىستى سىن-پىكىرلەر مەن ۇسىنىستار كوپتەپ ايتىلىپ كەلەدى.

– ءيا، راس ايتاسىز. ەندى سول ۇسىنىستار تۋرالى، ولاردىڭ اراسىنداعى ماڭىزدىلارىنا توقتالىپ وتسەڭىز؟

– مىسالى، ايتىلىپ جۇرگەن ۇسىنىستاردىڭ ءبىرى – قاجىلىق ساپارىنداعى قۇربان شالۋ ماسەلەسى. جىل سايىن قۇربان ايت كەزىنىڭ وزىندە 3000 وتانداسىمىز قاجىلىققا اتتانادى. ساپار بارىسىندا قاجىلارىمىز قۇربان شالاتىندىعى جانە وزدەرى عانا ەمەس، باسقا دا ازاماتتاردىڭ، ياعني تۋىستارى مەن دوستارىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا وزگەلەردىڭ اتىنان دا قۇرباندىق ءراسىمىن ورىندايتىنى بەلگىلى. بۇل ءوز كەزەگىندە قىرۋار قاراجاتتىڭ شەتەلدە قالۋىنا سەبەپ بولۋدا. وسى رەتتە قاجىلارىمىز قۇربان شالۋدى ونلاين تاپسىرىس بەرۋ ارقىلى ەلىمىزدە ورىنداي الاتىنداي مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلسا دەگەن پىكىرلەر ايتىلۋدا. مۇنداي جاعدايدا، ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ءار جىلى شامامەن 200 ميلليوننان استام تەڭگە ەلىمىزدىڭ، حالقىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋگە جۇمىس ىستەر ەدى.

كەيبىر ازاماتتىق بەلسەندىلەر، ەگەر شاريعات عىلىمدارىنىڭ ماماندارى قاجىلارىمىز قۇرباندىقتى مىندەتتى تۇردە مەككە ايماعىندا عانا شالىنۋى كەرەك دەپ ءپاتۋا بەرەتىن بولسا، وندا ازاماتتارىمىزدىڭ قۇرباندىققا شالعان مال ەتتەرىن قازاقستان اتىنان گۋممانيتارلىق كومەك رەتىندە تاراتۋ ماسەلەسى قاراستىرىلسا دەگەن ۇسىنىستار بىلدىرۋدە. ولاردىڭ ايتۋىنشا، جىل سايىن قاجىلارىمىز قۇرباندىققا شالعان 75 تونناعا جۋىق قويدىڭ ەتى ساۋد ارابياسى كورولدىگىندە قالادى. ال ونى قازاقستان اتىنان رەسمي تۇردە گۋممانيتارلىق كومەك رەتىندە مۇقتاج ەلدەرگە جونەلتەتىن بولساق، ەلىمىزدىڭ سىرتقى يميدجىنە دە وڭ اسەرىن تيگىزەتىن ەدى دەيدى.

كوتەرىلىپ جۇرگەن وزەكتى ۇسىنىستاردىڭ تاعى ءبىرى – ول قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ «ۋاقىپ» قورى جانىنان ارنايى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن اگروونەركاسىپ كەشەنىن قالىپتاستىرۋ مۇمكىندىگى بار ەكەندىگى جايلى پىكىرلەر. ساراپشىلار ءمۇفتياتتىڭ ءوز مال شارۋاشىلىعىن قالىپتاستىرۋى ءدىن سالاسىنداعى بىرنەشە ماسەلەنى شەشەر ەدى دەپ ەسەپتەيدى.

بىرىنشىدەن، مەشىت-مەدرەسەلەردىڭ قارجىلىق جاعدايىن رەتتەۋگە، ياعني ءوز قىزمەتىن ءوزى قارجىلاندىرۋىنا، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن قامتاماسىز ەتىپ، زامانعا ساي جاڭارتۋعا، كوممۋنالدىق جانە باسقا دا شىعىنداردى وتەۋگە، مەدرەسەدەگى ستۋدەنتتەردى ءوز ازىق-تۇلىك ونىمدەرىمەن تاماقتاندىرۋىنا مۇمكىندىكتەر تۋدىرادى.

ەكىنشىدەن، جىل سايىن قۇربان ايت كەزىندە شارىقتاپ كەتەتىن قۇرباندىققا شالىناتىن مالدىڭ باعاسىن رەتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

ۇشىنشىدەن، مەشىت جاماعاتىنىڭ اراسىنداعى جاستارعا جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلاتىن ەدى. ءتىپتى، ەڭبەك تەراپياسىن قولدانۋ ارقىلى كەيبىر ازاماتتارىمىزعا قاتىستى ءجۇرىپ جاتقان وڭالتۋ، بەيىمدەۋ جۇمىستارىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرا تۇسۋگە بولادى. مىسالى، «جۋسان» وپەراتسياسىمەن ەلگە ورالعان اعايىندارىمىزدى دا جۇمىسپەن قامتۋعا بولاتىن ەدى.

تورتىنشىدەن، ازاماتتاردىڭ تاراپىنان زەكەت پەن ساداقانى ءتىرى مال كۇيىندە بەرۋ ءداستۇرى جۇيەلى ورنىعىپ، ۋاقىپ مۇلكىن كوبەيتۋگە مۇمكىندىك جاسايدى.

بەسىنشىدەن، جوعارىدا ايتىلعانداي، قۇرباندىق شالۋ بارىسىندا، ونى ۇيىمداستىرۋ كەزىندە ىسىراپقا جول بەرىلمەي، شەتەلدىك تاجىريبەنى ەنگىزۋ ارقىلى قۇرباندىق مالىنىڭ تەرىسىن، قانى مەن سۇيەگىن قايتا وڭدەپ شىعارۋ تەحنولوگياسىن قولدانۋعا جاعداي جاسالاتىن بولادى.

قۇرباندىق شالۋ ءراسىمىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن بۇگىنگى زامان تالاپتارىنا ساي جەتىلدىرۋ بويىنشا ۇسىنىمدار عىلىمي-ساراپشىلىق قاۋىمداستىق وكىلدەرى، قوعام قايراتكەرلەرى، ءدىن سالاسىنىڭ ساراپشىلارى، شاريعات ماماندارى، ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگاندار سىندى باسقا دا مۇددەلى تاراپتاردىڭ ورتاق تالقىلاۋىنا ءتۇسىپ، جان-جاقتى قاراستىرىلسا، وزەكتى بولىپ تۇرعان ماسەلەلەر ءبىر شەشىمىن تاباتىنا سەنىمدىمىن.

– بىزگە ۋاقىت ءبولىپ، بۇگىنگىدەي مازمۇندى سۇحبات بەرگەنىڭىز ءۇشىن سىزگە راحمەت! ءبىزدىڭ وقىرماندارىمىز بەن جالپى كوپشىلىككە ايتار تىلەگىڭىز بولسا، مارحابات!

– سىزگە دە راحمەت! جالپى، قازاقستاندا قۇربان ايت ءدىني مەرەكە عانا ەمەس، ول حالقىمىزدىڭ رۋحاني ءومىرىنىڭ ماڭىزدى بولىگىنە اينالدى دەپ ايتۋعا بولادى. وسى رەتتە، ۇلتتىق داستۇرلەرىمىزبەن ساباقتاسقان، تامىرى تەرەڭ وسىناۋ مەرەكەنىڭ ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ، قۇربان ايتتى كۇنتىزبەمىزدەگى رەسمي دەمالىس كۇنى رەتىندە بەلگىلەپ بەرگەن ەلباسىنا العىسىمدى ايتامىن.

سونىمەن قوسا، قازاقستان حالقىن، ەلىمىزدىڭ بارشا مۇسىلمان قاۋىمىن قاسيەتتى قۇربان ايت مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىن! ەلىمىزگە تىنىشتىق پەن بەيبىت دامۋ، كوپەتنوستى ءارى كوپكونفەسسيالى حالقىمىزعا ىنتىماق پەن بىرلىك، ءار شاڭىراققا اماندىق پەن باق-بەرەكە تىلەيمىن. ايتتان ايتقا امان-ەسەن جەتەيىك!

Abai.kz