تاعى دا ەاەو. تاعى دا وداقتاعى «ورتاق اقشا» دەگەن اڭگىمە. رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ كورشىلەس، وداقتاس ەلدەرمەن ورتاق اقشا ەنگىزسەك دەگەن ارمانى بۇرىننان بار. ءارىسى تمد، بەرىسى ەاەو ەلدەرىندە ورتاق ۆاليۋتا بولسا دەيدى. رەسەي باسشىسىنىڭ بۇل ءسوزدى ايتىپ جۇرگەنىنە از ۋاقىت بولعان جوق. ونىڭ اتاۋى دا ايتىلدى. تۇرلىشە. بىردە – «التىن» دەدى. ەندى بىردە – «ەۆراز» دەدى. بۇل جولى شە؟

بۇل جولعى گاپ ءسال وزگەشەلەۋ. بۇل جولى «ورتاق تسيفرلىق ۆاليۋتا» جايلى ءسوز بولا باستادى.

اۋەلى، بيىل جازدا سەرگەي گلازەۆ دەگەن ادام ەاەو مەن لاتىن امەريكاسى اراسىندا ساۋدا-ساتتىقتى رەتتەۋ ءۇشىن تسيفرلىق ءتاسىل-امالداردى پايدالانايىق دەپ ۇسىنىستادى. ءسويتتى دە: «ەاەو مەن لاتىن امەريكاسى اراسىندا بيزنەستى رەتتەۋ ءۇشىن تسيفرلىق امالداردى قولدانۋ كەرەك. سونىڭ ىشىندە تسيفرلىق اقشا ەنگىزۋ كەرەك. بىراق، بۇل ۇسىنىستى اۋەلى سول بيزنەس وكىلدەرى ايتۋى كەرەك»، - دەگەن.

بۇل گلازەۆ ءپۋتيننىڭ ەكس-كەڭەسشىسى. كەيىندەرى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيانىڭ ينتەگراتسيا جانە ماكروەكونوميكا باعىتى بويىنشا ءمينيسترى بولدى. رەسەيدىڭ سىرتقى بايلانىستار جونىندەگى ەكس-ءمينيسترى. دۋمادا بىرنەشە رەت دەپۋتات بولعان. 2004 جىلى ءتىپتى، رەسەي پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر دە بولعان كورىنەدى.

حوش، سونىمەن، سەرگەي گلازەۆتىڭ اۋزىمەن ايتىلعان بۇل اڭگىمە، كوپ تالقى بولعان جوق. ايتىلدى. ايتىلعان جەرىندە قالدى.

ەندى سول اڭگىمە (ورتاق تسيفرلىق ۆاليۋتا) قايتا ءسوز بولا باستاپتى. بۇل جولى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيانىڭ (ەەك) رەسمي وكىلى يا مالكينا دەيتىن ادام «ورتاق تسيفرلىق ۆاليۋتا» جايلا سويلەپتى.

«ەاەو ءدال قازىر ورتاق تسيفرلىق ۆاليۋتا ەنگىزۋ ماسەلەسىن قاراستىرىپ جاتقان جوق. الايدا، بۇل بۇل تاقىرىپقا ءبىز ناقتى شارتتاردى قاراستىرعان سوڭ قايتىپ ورالۋىمىز مۇمكىن»، - دەپتى مالكينا.

ودان ءارى: «ورتاق تسيفرلىق ۆاليۋتا ەنگىزۋدەن بولەك، ەاەو ەلدەرىندە تسيفرلىق اكتيۆتەردى، كريپتوۆاليۋتانى پايدالانۋ ءۇشىن قۇقىقتىق ورتا قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىندە دە ورتاق پوزيتسيا جوق»، - دەپتى. دەپتى دە ەاەو-عا مۇشە ەكى مەملەكەت ءوز ۆاليۋتالارىنا بالاما رەتىندە، ءوز ەلدەرىندە جەكە-جەكە تسيفرلىق ۆاليۋتا ەنگىزىپ جاتقانىن ايتىپتى. ولار: قازاقستان مەن رەسەي ەكەن.

«ءبىزدىڭ كوميسسيا (ەەك)  بىرنەشە جىلدان بەرى بۇل ماسەلە بويىنشا ءبىزدىڭ ۇسىنىستارىمىزدى قابىلداۋدى سۇرادى. الايدا وداققا مۇشە مەملەكەتتەر بۇعان دايىن بولماي شىقتى. ءسويتىپ، ءبىزدىڭ ۇسىنىستارىمىزدان باس تارتتى. دەسە دە، وداقتاس ەلدەردىڭ ورتالىق بانكتەرى ۇلتتىق تسيفرلىق ۆاليۋتا ماسەلەسىن ءوز ىشىندە قاراستىرىپ جاتىر. مىسالى، بىلتىر رەسەي ورتالىق بانكى «تسيفرلىق رۋبل» تۋرالى بايانداماسىن جاريالادى. ال اعىمداعى جىلدىڭ مامىر ايىندا قازاقستاننىڭ ۇلتتىق بانكى «تسيفرلىق تەڭگە» تۋرالى بايانداماسىن ۇسىندى»، - دەپتى مالكينا.

ەەك رەسمي وكىلى يا مالكينا جوعارىداعى ايتىلعان دەرەكتەر نەگىزىندە، وداقتا ورتاق تسيفرلىق ۆاليۋتا ەنگىزۋ تاقىرىبىنا قايتىپ ورالۋىمىز مۇمكىن ەكەنىن ناقتىلاپ ايتقان.

«بۇل ماسەلەلەر ەاەو مەملەكەتتەرىنىڭ ۇلتتىق قۇزىرەتىنە قاتىستى. بىراق وداقتاس تاراپتاردىڭ بۇل باستاماسى مەن سول ەلدەردە ۇلتتىق تسيفرلىق ۆاليۋتا تەحنولوگيالارىن ءساتتى قولدانعان جاعدايدا، كوميسسيا بۇل ماسەلەگە قايتا ورالۋى مۇمكىن»، - دەپ تۇيىندەيدى مالكينا.

وداقتا ورتاق اقشا ەنگىزۋ يدەياسىنىڭ اۆتورى – رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين. 2014 جىلدان باستاپ ايتىلىپ كەلە جاتىر. ءپۋتيننىڭ ءوزى دە ايتتى. ونىڭ ماڭايىندا توپتاسقان ءتۇرلى لاۋازىمداعى شەندىلەر دە ايتتى. ءتىپتى، قايسىبىر جىلى قازاقستان پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى، ەكس-كوممۋنيست، قازىرگى «حالىقشىل» دەپۋتات ايقىن قوڭىروۆ تا قولداپ سويلەگەن.

ال 2015 جىلى وداقتاعى ورتاق اقشا – «التىن» بولاتىنى ايتىلدى. ءدال سول جىلى دوللاردى الاستاماققا اسىققان رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين دۋماعا ارنايى زاڭ جوباسىن اكەپ ۇسىنعان. ول – ەاەو مەن تمد-عا ورتاق ۆاليۋتا شىعارۋ تۋرالى ۇسىنىس ەدى.

ونان سوڭ، رەسەيلىك ساياساتكەر لەونيد سلۋتسكي ەاەو ەلدەرى ءۇشىن ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ جۇمىستارى باياۋ بولسا دا ءجۇرىپ جاتقانىن ايتىپ، ۆاليۋتانى «ەۋراز» دەپ اتاۋعا ۇسىنىس جاساعان.

ورتاق اقشا جايلى قىرعىزدىڭ بەسىنشى پرەزيدەنتى سوورونباي جەەنبەكوۆ تە، بەلاۋرس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو دا قولداپ سويلەگەن. جەەنبەكوۆ: «مەن ورتاق ۆاليۋتانىڭ بولاشاعىنا ۇلكەن ۇمىتپەن قارايمىن»، - دەسە، لۋكاشەنكو: «ورتاق ۆاليۋتا – رۋبل بولادى»، - دەپ ايتقان. ال قازاقستان بيلىگى الگىندەي اڭگىمەلەردى جوققا شىعارىپ كەلەدى.

ال 2018 جىلى سول كەزدەگى قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «بىزگە بۇل تاقىرىپقا دەيىن ءالى قايدا؟..ول ءۇشىن اۋەلى بارلىق وداقتاس ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىن تەڭەستىرۋ كەرەك. ول ءۇشىن شارتتار دا، ەكونوميكا دا تەڭ دارەجەدە بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن بارلىق وداقتاس ەلدەردىڭ كەلىسىمى بولۋى كەرەك. نيەتى جاقسى بولعانىمەن، ءبىز بۇل تاقىرىپقا جاقىن ارادا ورالمايمىز»، - دەگەن.

ءتۇيىن. ۇلتتىق ۆاليۋتا – تەڭگە. ال ءتول تەڭگە – تاۋەلسىزدىكتىڭ اتريبۋتى. ودان سانالى تۇردە باس تارتۋ – تاۋەلسىزدىكتى تارك ەتۋمەن پارا-پار.

ورتاق ۆاليۋتا تاۋەلسىزدىككە قاۋىپتى ەكەنى ايتىلعانىمەن، بۇل ۇسىنىستىڭ تامىرىنا ءالى تولىق بالتا شابىلعان جوق. سول ءۇشىن تمد-عا، ەاەو-قا مۇشە ەلدەر وسى باستان قاتاڭ تۇردە قارسىلىق تانىتپاسا، رەسەي ەرتە مە، كەش پە ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ ماقساتىنا جەتۋى مۇمكىن...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz