1992 جىلى تاجىكستاندا ازامات سوعىسى بۇرق ەتە قالدى. بيلىككە تالاسۋشى توپتار تاجىكستاندى قان مايدان، قىزىل شايقاس الاڭىنا اينالدىرىپ جىبەردى. ورتالىق ازيا – ورتاق ءۇيىمىز. كورشىنىڭ ءۇيى ورتەنسە، وتى سەنى دە شارپۋى مۇمكىن. سوندىقتان قازاقستان تاجىكستانعا ارنايى بىتىمگەرلىك كۇشتەرىن اتتاندىردى.

1993-2001 جىلدار ارالىعىندا تاجىك-اۋعان شەكاراسىندا بولعان سوعىس قيمىلدارىندا 48 قازاقستاندىق اسكەر قازا تاپتى. سولاردىڭ ىشىندە شىعىستىڭ (قاتون-قاراعاي اۋدانى) تۋماسى 19 جاستاعى كىشى سەرجانت، ورىمدەي قازاق باتىرى رادجان باتىرحانوۆ تا بار ەدى.

جوعارى كەڭەستىڭ 1993 جىلى 15 ساۋىردە «تاجىك-اۋعان ۋچاكەسىندەگى تمد سىرتقى شەكاراسىن كۇزەتۋدى كۇشەيتۋ تۋرالى» قاۋلىسى بويىنشا 500 ساربازدى ساپقا جيناعان جەكە قۇراما اتقىشتار باتالونى قۇرىلادى.
رادجان كۇرشىم ۆزۆودى جەكە قۇراما اتقىشتار باتالونىنا ءوز ەركىمەن قوسىلىپ، تاجىكستان رەسپۋبليكاسىنا اتتانادى.

1994 جىلى 28 قىركۇيەكتە حاكيم بانداسى باستاعان 200-دەن استام قارۋلى جاۋىنگەر 9 اۆتوكولىكپەن تاجىكستان شەكاراسى حوروگ قالاسىنىڭ اۋماعى ارقىلى اۋعانستانعا كەسىپ وتپەكشى بولادى. ولاردىڭ الدىنان قازاقستان-رەسەي ساربازدارى توسىپ تۇردى. ۇرىس باستالىپ، ەڭ ءبىرىنشى بوپ العا شىققان جاس سارباز راجدان باتىرحانوۆ ءوز كەۋدەسىن وققا توستى. ونىڭ وسى ەرلىگىنىڭ ارقاسىندا ارتتاعى باتالون دەرەۋ جيناقتالىپ، تىلدان وق اتا باستايدى. رادجان سوعىستا قازا تابادى. وسى ۇرىستا مودجەحەدتەردىڭ تۇتقىنىندا جاتقان ادامدار قۇتقارىلدى.

ونىڭ مايداندا بىرگە بولعان جولداستارى «رادجان باتىرحانوۆ ءبىزدى قورعاۋ ءۇشىن ءوز ءومىرىن قۇربان ەتتى. ءبىز تاۋ اراسىندا، بىرنەشە شاقىرىم الىستان وق اتتىق، ال ول بولسا، ناعىز قان-مايداننىڭ ورتاسىندا ۇرىس جۇرگىزدى. ەگەر ول بولماعاندا، تاۋ ىشىندەگى ءبىز قورشاۋعا تۇسەر ەدىك» – دەيدى ەستە ماڭگى ساقتالعان جاس باتىر تۋرالى ەستەلىكتەرىندە.

رادجان باتىرحانوۆتىڭ وتان قورعاۋ جولىندا قازا بولعانىنا بيىل 27 جىل تولدى. ونىڭ تمد ەلدەرىنىڭ شەكاراسىن قورعاۋدا كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى جارلىعىمەن «ايبىن» II دارەجەلى وردەنى بەرىلدى. تۋعان ولكەسى قاتون-قاراعايدىڭ ءبىر كوشەسى باتىردىڭ اتىمەن اتالدى، ەسكەرتكىشى قويىلدى. بىراق، ەرلىگى ەرەن باتىرعا «حالىق قاھارمانى» اتاعى بەرىلمەي كەلەدى.

رادجاننىڭ كومانديرى بولعان الەكسەي ۆولودين قانشا ۋاقىتتان بەرى «حالىق قاھارمانى» اتاعىن بەرۋدى جازىپ تا ايتىپ تا كەلەدى.
ءبىز «ايبىنمەن» شەكتەلگەندە، تاجىكستان رەسپۋبليكاسى 2021 جىلى 30 قىركۇيەكتەگى پرەزيدەنت روحموننىڭ جارلىعىمەن باتىردى I دارەجەلى گەنەرالدارعا بەرىلەتىن «سپيتامەن» وردەنىمەن ماراپاتتادى.
وردەندى تاجىكستاننىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى يبودزودا حايرۋللو رادجاننىڭ اناسى باتىرحانوۆا قيزات جىلقىباققىزىنا تابىستادى.

ال، ەكىنشى قاراشادا تمد-عا قاتىسۋشى مەملەكەتتەردىڭ شەكارا اسكەرلەرى قولباسشىلارىنىڭ كەڭەسى - حالىقارالىق ۇيىمى باتىردىڭ اناسىنا «تمد-عا قاتىسۋشى مەملەكەتتەردىڭ شەكارالارىن نىعايتقانى ءۇشىن» مەدالىن بەردى.
باتىر-شەكاراشىنى ماراپاتتاۋ تۋرالى شەشىمدى تمد مەملەكەتتەرىنىڭ (قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، ءازىربايجان، ارمەنيا، بەلارۋس، مولدوۆا، رەسەي، تاجىكستان، تۇركىمەنستان، ۋكراينا) 11 شەكارا ۆەدومستۆوسىنىڭ شەكارا اسكەرلەرى قولباسشىلارىنىڭ كەڭەسى قابىلداعان.

قازاننىڭ التىسىندا جەكە قۇراما اتقىشتار باتالونىنىڭ بۇرىنعى كومانديرى الەكسەي ءۆولوديننىڭ ينتەرنەت جەلىسىنە جاس باتىرعا «حالىق قاھارمانى» اتاعىن بەرۋدى سۇراعان پەتيتسياسى شىقتى. ول پەتيتسيادا بىلاي دەپ جازعان:

«قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە 30 جىل تولۋىنا وراي قازاقستان حالقى ءوز باتىرىنا لايىقتى قۇرمەت كورسەتىپ، ادىلدىك ورناتۋى ءتيىس دەپ سانايمىن. وسىعان بايلانىستى الدارىڭىزداعى پەتيتسياعا قول قويىپ، دوستارىڭىزعا، ارىپتەستەرىڭىزگە، تانىستارىڭىزعا تاراتۋلارىڭىزدى سۇرايمىن. بۇكىل حالىق قولداۋىنىڭ ارقاسىندا وسى جولى ەل باسشىلىعى مەنىڭ كەلتىرگەن دەرەكتەرىمە سەنىممەن قاراپ، نازارعا الادى دەپ سەنەمىن».

ءدال قازىر پەتيتسياعا 5385 ادام قول قويعان. قوعام بەلسەندىلەرى، تانىمال قايراتكەرلەر، جۋرناليستەر، بلوگەرلەر رادجان باتىرحانوۆقا «حالىق قاھارمانى» اتاعىن بەرۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. ءبىز تاجىك-اۋعان شەكاراسىنداعى قاندى مايداندا ەرلىكپەن قازا تاپقان جالعىز قازاق بالاسىنىڭ قاھارماندىعى شىن باعالانۋى كەرەك دەپ سانايمىز.

جات جەردى شارپىعان جالىن تۋعان ەلىنە وتپەسىن دەپ ءومىرىن قيعان جاس باتىردى قازاق بيلىگى ۇمىتقان با؟! پەتيتسيا جازىلىپ، قول قويىلۋدا. تاجىك بيلىگى قۇرمەتتەپ، ارنايى وردەنىن تابىستادى. قازاقتىڭ باتىرىن قازاقتان باسقانىڭ ءبارى باسىنا كوتەرىپ، رۋحىنا توردەن ورىن بەرۋدە. تەك قازاق بيلىگى ەمەس. تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلدىعىندا قۇرمەتكە لايىق جانعا نەگە قۇرمەت كورسەتىلمەيدى؟ «ەرىم دەيتىن ەل بولماسا، ەلىم دەيتىن ەر قايدان بولسىن».

ەل ءۇشىن كەۋدەسىن وققا توسىپ، جانىن بەرگەن جاۋىنگەرگە وتىز جىلدا ءبىر ماراپات بەرە الماۋ ۇيات. نامىستى ەلدىڭ ءىسى ەمەس. تاجىكستاننىڭ سۋىق تاۋىندا ءتانىن قالدىرعان باتىرعا پارلامەنتتىڭ جىلى كرەسلوسى مەن مينيسترلىكتىڭ جۇمساق تاعىندا وتىرعان شەنەۋنىكتەر «حالىق قاھارمانى» اتاعىن بەرە الماسا، نەسىنە وتىر؟ مەرەكە سايىن ءبىر-بىرلەرىن جارىسا قۇتتىقتاپ، كەۋدەلەرىنە لايىقتى-لايىقسىز مەدال تاعىپ جاتاتىن بيلىكتەگىلەر، شىن لايىقتىعا كەلگەندە ءۇنسىز قالعانى قىزىق. بۇل – باتىردى باعالاماۋ، جاۋىنگەردىڭ رۋحىنا دەگەن قۇرمەتسىزدىك. ءوز باتىرىن ءوزى قۇرمەتتەي الماعان ەل وزگەنىڭ باتىرىنا تامسانۋمەن جۇرەدى. قىسقا قايىرىپ ايتقاندا، تاجىككە كەرەك بولعان قازاقتىڭ باتىرى قازاققا كەرەك بولماعانى ما؟

داۋرەن قۋات

Abai.kz