بۇل دا – ءبىر كەزەڭ...

بەلارۋسسيانىڭ بەلوۆەج قورىعى – ۇلتتىق پارك. ۆيكۋلي – بيلىك  باسشىلارىنىڭ سونداعى دەمالىس ورتالىعى. مۇندا 1991-جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ 7-كۇنى: رەسەي پرەزيدەنتى ب.ەلتسين، ۋكراينا پرەزيدەنتى ل.كراۆچۋك، بەلارۋس پرەزيدەنتى س.شۋشكەۆيچ نوكەرلەرىمەن جينالىپ، كەلىسسوز جۇرگىزىپ، 8-كۇنى كسرو-نىڭ ىدىراتىلعانىن رەسمي جاريالادى. كەلىسىمگە  قول قويىلىسىمەن ەلتسين اقش پرەزيدەنتى د.بۋشقا تەلەفون سوعىپ، «باتاسىن» الىپتى. شۋشكەۆيچ كسرو پرەزيدەنتى م.گورباەۆتان  «ءشۇيىنشى سۇراپتى».

مۇنى ۇزىنىرعاسىن ايتقان س.شۋشكەۆيچ سودان سوڭعى سۇحباتىندا: - كەلىسسوزگە قازاقستان پرەزيدەنتى نازارباەۆتى قاتىستىرۋدى ءجون كورىپ، ۇلكەن دوسى ەلتسين ونى تەلەفونمەن ىزدەستىرىپ، ماسكەۋدەن  تاۋىپ الىپ، بىزگە قوسىلۋعا شاقىردى: «نۇرسۇلتان، كەل، ءبىز مۇندا ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشپەكشىمىز»، دەدى. داۋىسكۇشەيتكىشپەن سويلەستى، ءبىز ەستىپ وتىرمىز. نازارباەۆ: «ءيا، بارامىن. ۇشاققا جانارماي قۇيىپ جاتىر، قازىر ۇشامىن، جەتەمىن!» دەدى. ول بىزگە كەلگەن جوق، گورباچەۆقا باردى. ول جالپى جاعدايدان حاباردار ەدى. ءبىزدىڭ بە، گورباچەۆتىڭ با، - قايسىمىزدىڭ جىعارىمىزدى بولجاي الماي ساسقان. ميحايل سەرگەەۆيچ ونى قايتكەندە وزىنە قاراتىپ الۋدى كوزدەدى، جەڭگەن كۇندە تۇتقىنداعى اناتولي لۋكيانوۆتىڭ ورنىنا كسرو جوعارى كەڭەسىنىڭ توراعاسى ەتۋگە ۋادە بەرىپتى. نازارباەۆتىڭ بىزدەن سىرت اينالعانى سوندىقتان، - دەدى.

ا.لۋكيانوۆ مەملەكەتتىك توتەنشە جاعدايلار كوميتەتى – گكچپ – بۇلىگىمەن بايلانىسى ءۇشىن تۇتقىندالعان-دى.

كسرو قۇرامىنداعى رەسپۋبليكالار، ەڭ الدىمەن بالتىق بويىنداعى، ودان سوڭ كاۆكاز وڭىرىندەگى كەشەگى وداقتاستار سۋۆەرەنيتەت (دەربەستىك) الۋعا كىرىستى. گورباچەۆ: - سۋۆەرەنيتەت قانشا كەرەك بولسا، سونشا الا بەرىڭدەر! – دەدى. ول ەلتسيندەر جوبالاعان «سودرۋجەستۆو نەزاۆيسيمىح گوسۋدارستۆتى» (سنگ. «تاۋەلسىز ەلدەر دوستاستىعى» - تمد) قۇپتاعانىندا كەيىن ءبارىن قايتادان جيىپ الىپ، «تاۋەلسىز مەملەكەتتەر وداعىن» قۇرىپ الۋدى ويلاعان كورىنەدى. پيعىلداس ن.نازارباەۆتىڭ وعان سەنۋدەن، دامەلى لاۋازىمىن كۇتۋدەن كۇدەرى ۇزىلسە كەرەك، اقىرىندا دەربەستىكتى امالسىز، ەڭ سوڭىندا الدى. 1993-1994-جىلدارى «كومسومولسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ تىلشىمەن سۇحباتىندا: «تاۋەلسىزدىكتى باسقالار الىپ جاتقان سوڭ، ءبىز دە الدىق» دەسە، ماسكەۋدىڭ مەملەكەتتىك ۋيۆەرسيتەتىندەگى (مگۋ) كەزدەسۋىندە: «سوۆەت وداعىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن مەنىڭ اقىرعى پاترونىم قالعانشا سوعىسقانىمدى وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر» دەدى.

...ءبىزدىڭ جوعارى كەڭەس (توراعاسى – سەرىكبولسىن ءابدىلدين) 1991-جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ 23-كۇنگى قاۋلىسىمەن رەسپۋبليكامىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. الايدا، كوپ ۇزاماي، جەلتوقساننىڭ 16-كۇنى «قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى» بولىپ بەلگىلەندى. ەستۋىمشە، ول وزگەرىس  ن.نازارباەۆتىڭ ۇسىنۋىمەن جاسالىپتى. كەيبىرەۋلەردىڭ ايتۋىنشا: «الماتىدا 1986-جىلى جەلتوقسان وقيعاسى باستالعان كۇندى ەستە ساقتاۋ ويلاستىرىلعان». ءۋايدا!.. ەگەر ن.نازارباەۆتىڭ بيلىگى ول كۇندى ەستە ساقتاۋعا، تاريحتا تولىق مانىندە قالدىرۋعا مۇددەلى بولسا، زاڭ جۇزىندە قاۋلى قابىلدانعان كۇندى ساقتاۋ كەرەك ەدى. مەنىڭشە، كەرىسىنشە، وزدەرى دە كىنالى قاندى  وقيعا كۇندەرىن كولەڭكەلەۋ ءۇشىن وعان «تاۋەلسىزدىك  كۇنىن» اپارىپ جاپسىردى. سولاي ەكەنىنە  جاستارىمىزدىڭ ول ساياسي  قيمىلىنا  رەسمي دۇرىس باعا ءالى كۇنگە بەرىلمەگەنى دالەل.

سونداي-اق، ن.نازارباەۆ كەيىندە: «ءبىز تاۋەلسىزدىكتى اتا جولىمەن الدىق، اقىلمەن الدىق»، دەپ شىقتى. ءپالى دەسەڭشى!.. اتا جولىمىز بەلوۆەج قورىعىنان باستالعان بولدى عوي؟ اقىل – گورباچەۆتىڭ  ۋادەسى ەكەن عوي؟..

ە، نۇرەكەڭنىڭ بۇلايشا «ناقىل» بولىپ كەتكەن سوزدەرى جەتكىلىكتى. تاققا وتىرىسىمەن: «قازاقستاندا شەكارا بولمادى، بۇگىنگى شەكاراسىندا مەملەكەتى بولعان جوق» دەگەنىنىڭ ءوزى «نە تۇرادى»؟!. «قازاقستاننىڭ تاريحى 1991-جىلدان باستالدى دەۋ كەرەك»; «قازاقتا پالەن باتىر، بي، اۋليە بولعانى – بەكەر، اڭىز ءسوز»; «ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور»; «باي باي بولادى، كەدەي كەدەي بولادى»; «اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرمەي قازاقستاندا ۇلتتىق پروگرەسس بولمايدى» دەگەندەرى شە؟!.

ول ەل بيلىگىنىڭ دىزگىن-شىلبىرىن قولىنا العان 1991-جىلدان بەرى جازىپ شىعارعان 102 كىتابىندا (قۇراستىرعاندار: مىرزاتاي جولداسبەكوۆ پەن ماحمۇت قاسىمبەكوۆ), ول تۋرالى جازىلعان 172 كىتاپتا (اسىلحان ماماشۋلى، «نازارباەۆ «سىنوۆنىي دولگ رودينە» وتداەت كنيگامي». «راديو ازاتتىك»، 2012 گ.) قانشا «ناقىل» بارىن بىلمەيمىن، بىلگىم كەلمەيدى دە.

ءيا، سونىمەن، تاۋەلسىزدىك بىزگە دە ويدا جوقتا بۇيىردى. سوۆەت وداعىنىڭ، سوتسياليستىك ەلدەردىڭ اتىن ءوشىرۋدى 1946-1972 جىلدارى ءۇش رەت رەسمي جوسپارلاعان حالىقارالىق ءسيونيزمنىڭ تورىنا شىرمالعان ەلتسين مەن گورباچەۆ توبى قوجايىندارىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ، ساتقىندىق جاساپ تىندى. ساتقىندىقتارى قالايشا، قانشاعا باعالاندى ەكەن؟!.

م.گورباچەۆ 1999-جىلى ستامبۋلداعى «امەريكا ۋنيۆەرسيتەتىندە» سويلەگەن سوزىندە بىلاي دەپتى ء(ۇزىندى):

«مەنىڭ ءومىر بويعى ماقساتىم ادامدى اياۋشىلىعى جوق كوممۋنيزمدى قۇرتۋ بولدى. (قۇرىلماعان كوممۋنيزمدە «ادامدى اياۋشىلىق جوق» ەكەنىن بىلگەنى، ونى قۇرتۋدى ارمانداعانى  «عاجاپ دانىشپاندىق، ءا؟!. – ع.ق.). بۇلاي ىستەۋ كەرەكتىگىن مەنەن بۇرىن تۇسىنە بىلگەن ايەلىم مەنى تولىق قولدادى. مەن  ماقساتىما جەتۋ جولىمدا ەلگە جانە پارتياعا قىزمەت ەتۋدەگى بارلىق مۇمكىندىگىمدى پايدالاندىم. بۇل جولدا مەنىڭ بىرتىندەپ كوتەرىلە بەرۋىمە، بيلىككە جەتۋىمە ايەلىم ۇنەمى كومەستەسىپ ءجۇردى...

باتىسپەن تانىسىپ، ارالاسا باستاعان كەزدە الدىما قويعان ماقساتتان اينىماۋعا تيىستىگىمدى نىق ءتۇسىندىم. ماقساتىمدى ورىنداۋ ءۇشىن سوكپ  مەن كسرو باسشىلىعىن، سونداي-اق سوتسياليستىك ەلدەردەگى باسشىلىقتى تۇگەل وزگەرتۋگە مىندەتتى بولدىم» (م.بۋرلاكوۆتىڭ «بيلىككە جول» كىتابىنان).

«گورباچەۆ 1993-جىلى مامىر ايىندا بەيرەسمي ساپارمەن فرانتسيادا بولعانىندا كسرو-نى ىدىراتۋعا «سىرتقى كومەكتىڭ» اسەرى جايىنداعى  سۇراققا جاۋاپ بەرىپ باقتى. اۋەلدە سىرتتان اسەر بولعانىن راستادى دا،  ودان سوڭ «ول وبەكتيۆتى ارەكەت» دەدى. ال نەگىزگى ارەكەت ەلىمىزدىڭ ىشىندە باستالعانى بەكەر ەمەس. گورباچەۆتىڭ سوعان سۇيەنگىسى كەلگەنمەن، شىندىقتىڭ شەتىن شىعارىپ الدى، - دەپ جازعان «فيگارو» گازەتى ونىمەن سۇحباتتىڭ تاقىرىبىن: «رونالد رەيگاننىڭ ىقپالىن مويىنداۋ ءجون» دەپ  قۇيتىرقىلاپ قويدى. «فيگارو» تىلشىلەرىنىڭ مالىمدەۋىنشە، گورباچەۆ سول سۇحباتىندا رەيكياۆيكتە رەيگانمەن كەزدەسكەن جولى كسرو-نىڭ تاعدىرىن اقش-قا تاپسىرعانىن العاش مويىنداعان. ونىسىنا مىنا ءسوزى كۋا: «رەيكياۆيكتە شىنىندا دراما، ۇلكەن دراما بولدى. مەنىڭشە، رونالد رەيگان سياقتى  كۇشتى تۇلعا بولماسا، ەشتەڭە شەشىلمەس ەدى...  جوعارى دەڭگەيدەگى ول  كەزدەسۋدە، بىلەسىزدەر مە، ءبىز تىم الىسقا كەتىپ قالدىق تا، قايتۋعا شامامىز  جەتپەدى» (ا. شۋتوۆتىڭ «رەسەي تاريحتىڭ ديىرمەنىندە» كىتابىنان).

گورباچەۆ سوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس حاتشىسى بولعان 5 جىل ىشىندە رەسمي، بەيرەسمي جاعدايدا ر.رەيگانمەن 11 رەت، د.بۋشپەن 6 رەت كەزدەسىپتى.

«...ءبىز ءبىر كۇنى سوۆەت وداعىنىڭ باسشىسى (ك.چەرنەنكو، - ع.ق.) كوپ ۇزاماي قايتىس بولادى دەگەن انىق اقپارات الدىق تا، ونىڭ ورنىنا ءبىزدىڭ ۋىسىمىزدان شىقپايتىن كىسىنى وتىرعىزۋدى ويلاستىردىق. مەنىڭ ساراپشىلارىم ىسكە كىرىستى (مەن سوۆەت وداعىن زەرتتەۋشىلەردى سۇرىپتاپ العانمىن، ول توپ بىزگە كەرەك ماماندىق يەلەرىنىڭ سوۆەت وداعىنان كەتۋىنە جول اشۋمەن دە شۇعىلدانۋعا ءتيىس بولدى).

ساراپشىلار ميحايل گورباچەۆتى تاڭدادى. ولاردىڭ تۇجىرىمىنشا، گورباچەۆ الاوكپە، ەلىكتەگىش جانە لاۋازىمقۇمار. سوۆەتتىك ساياساتشىلاردىڭ كوبىمەن قارىم-قاتناسى ءتاۋىر. دەمەك، ءبىزدىڭ كومەگىمىزبەن بيلىككە يە بولسا، بىزدەن تەرىس كەتپەيدى.

ساراپشىلار رەسەيدىڭ «حالىق مايدانى» باسشىلىعىنا بوريس ەلتسيندى ۇسىنۋ، ءسويتىپ، ونى رەسەي رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى سوۆەتى قۇرامىنا ەنگىزۋ، سودان سوڭ توراعاسى ەتىپ سايلاۋ (سوۆەت وداعىنىڭ باسشىسى ميحايل گورباچەۆقا قارسى ۇستاۋ) جونىندە ءبىراز ايتىسىپتى. كوپشىلىك ونىڭ بۇرىنعى قىزمەتتەرىن، مىنەز-قۇلقىن جاراتپاي، قارسى بولىپتى. ايتسە دە، اقىرىندا كەلىسىم تاۋىپ، ەلتسيندى «كوتەرىپ جىبەرۋدى» ۇيعارىپتى.

سونىمەن، ەلتسين رەسەي جوعارعى سوۆەتىنىڭ توراعالىعىنا سايلاندى دا، رەسەيدىڭ تاۋەلسىزدىگى  جايىنداعى مالىمدەمەسى دەرەۋ جاريالاندى. كەزىندە سوۆەت وداعىنىڭ ۇيتقىسى بولعان رەسەي كىمنەن تاۋەلسىزدىك الماق؟ ونىڭ دەربەستەنگەنى سوۆەت وداعىنىڭ ىدىراۋى باستالعانى بولدى (انگليانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى مارگارەت تەتچەردىڭ 1991-جىلى قاراشادا حيۋستوندا (اقش) جاساعان «سوۆەت وداعى ىدىرايدى!» بايانداماسىنان).

اقش پرەزيدەنتى د.بۋش بىردە فوتو-سۋرەتتەگى گورباچەۆتى ساۋساعىمەن ءتۇرتىپ كورسەتىپ: «مىنە، بىزگە كەرەك – وسى!» دەپتى...

نيۋ-يوركتىڭ پارك-يست سيناگوگىنىڭ باس ءراۆۆينى ارتۋر شنايدەر «دۇنيە ءجۇزى ەۆرەيلەرىنىڭ قاۋىمداستىعىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن»  گورباچەۆقا 1990-جىلى 1-ماۋسىمدا «ءداۆيدتىڭ التىبۇرىشتى حرۋستال جۇلدىزىن» تاپسىرىپ تۇرىپ: «ءسىز جاريالىلىق پەن قايتاقۇرۋدى باستاپ،  دۇنيەجۇزىلىك ساياسي وقيعالاردى ءبىزدىڭ باعىتقا بۇردىڭىز» دەگەن.

اقش باس بولىپ جاسالعان «گارۆارد جوباسىندا» (1961 ج.) جاريالىلىق پەن قايتاقۇرۋدىڭ قالاي باستالۋى، جۇرگىزىلۋى 3 توم بولىپ ازىرلەنگەن (1946-جىلدان دايىندالىپ), گورباچەۆتىڭ جاريالىلىعى مەن قايتاقۇرۋى – سونىڭ ىسكە اسىرىلعانى.

1975-جىلى 30-سەسسياسىندا ءسيونيزمدى ايىپتاپ، ونى ءفاشيزمنىڭ ءبىر ءتۇرى دەپ شەشىم شىعارعان بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى، گورباچەۆتىڭ تالابىمەن (تالاپتى سيونيستەر قاۋىمى قويدىرعان، ورىنداتقان بولار) 1991-جىلى 16-جەلتوقساندا ول شەشىمىنىڭ كۇشىن جويدى. سول «ادال قىزمەتى جانە كسرو-نى ىدىراتقانى ءۇشىن» دۇنيە ءجۇزى ەۆرەيلەرىنىڭ قاۋىمداستىعى گورباچەۆقا ارنايى «گورباچەۆ قورىن» اشىپ بەرگەن.

گورباچەۆتىڭ بۇۇ-نا ءسوزى وتكەنىنىڭ جانە مۇنشاما قۇرمەت-قامقورلىق كورۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى اتاسىنىڭ اتى-ءجونى اندرەي مويسەەۆيچ بولعاندىعى شىعار؟!

ال كسرو-نىڭ «تاريح ديىرمەنىنە تۇسەرىن» ي.ستالين بىلايشا ايتىپتى (تۇپنۇسقادان ءۇزىندى):

«...منوگيە دەلا ناشەي پارتي ي نارودا بۋدۋت يزۆراششەنى ي وپلەۆانى پرەجدە ۆسەگو زا رۋبەجوم، دا ي ۆ ناشەي سترانە توجە. سيونيزم، رۆۋششيسيا ك ميروۆومۋ گوسپودستۆۋ، بۋدەت جەستوكو مستيت نام زا ناشي ۋسپەحي ي دوستيجەنيا. ون ۆسە ەششە راسسماتريۆاەت روسسيۋ كاك ۆارۆارسكۋيۋ سترانۋ، كاك سىرەۆوي پريداتوك. ي موە يميا توجە بۋدەت وبولگانو، وكلەۆەتانو. منە پريپيشۋت منوجەستۆو زلودەياني.

ميروۆوي سيونيزم ۆسەمي سيلامي بۋدەت سترەميتسيا ۋنيچتوجيت ناش سويۋز، چتوبى روسسيا بولشە نيكوگدا نە موگلا پودنياتسيا. سيلا سسسر - ۆ درۋجبە نارودوۆ. وستريە بوربى بۋدەت ناپراۆلەنو پرەجدە ۆسەگو نا رازرىۆ ەتوي درۋجبى، نا وترىۆ وكراين وت روسسي. ۆ تسەلوم ۆ بۋدۋششەم رازۆيتيە پويدەت بولەە سلوجنىمي ي داجە بەشەنىمي پۋتيامي، پوۆوروتى بۋدۋت پرەدەلنو كرۋتىمي. دەلو يدەت ك تومۋ، چتو وسوبەننو ۆزبۋدوراجيتسيا ۆوستوك. ۆوزنيكنۋت وسترىە پروتيۆورەچيا س زاپادوم.

س وسوبوي سيلوي پودنيمەت گولوۆۋ ناتسيوناليزم. ون نا كاكوە-تو ۆرەميا پريداۆيت ينتەرناتسيوناليزم ي پاتريوتيزم، تولكو نا كاكوە-تو ۆرەميا.

ۆوزنيكنۋت ناتسيونالنىە گرۋپپى ۆنۋتري ناتسي ي كونفليكتى. پوياۆيتسيا منوگو ۆوجدەي-پيگمەەۆ، پرەداتەلەي ۆنۋتري سۆويح ناتسي...» (م.ترۋش، «بەسەدا ي.ستالينا س ا.كوللونتاي. 1939 گ.»).

...سونىمەن، ءبىز دە تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۋىن الاقايلاپ كوتەرىپ، دەموكراتيانىڭ داڭعىل جولىنا تۇسكەنىمىزدى ءماز بولا ايتىپ، شالقي باستادىق. جولىمىزدا كەدەرگى بولماۋىن  تەز ويلاي بىلگەن جاڭا وكىمەت پەن ۇكىمەت جەكەشەلەندىرۋ (پريۆاتيزاتسيا) تۋرالى قاۋلى قابىلدادى. ياعني بۇرىندا «مەملەكەتكە ماسىل بولعاننىڭ» ءبارى: كولحوز-سوۆحوز، زاۋىت-فابريك، كومبينات... ەندى جەكەمەنشىككە اينالادى. قولما-قول ساتىلادى، نەمەسە نەسيەگە بەرىلەدى.

«ومىرشەڭ» قاۋلى باس-اياعى بەس-التى جىلدا ىسكە اسىرىلدى. اۋەلگى «تويىمىز» اۋىل شارۋاشىلىعىمىزدى رەفورمالاۋ بولدى («رەفورما» -  لاتىنتەكتى ءسوز، قازاقشاسى: «تۇبەگەيلى وزگەرتۋ، جاڭارتۋ»).

1980-جىلى-اۋ دەيمىن، كسرو باسشىسى ل.برەجنەۆ الماتىعا كەلىپ، ۇلكەن جيىن الدىندا سويلەپ تۇرىپ: «قازاقستاندا قازىردە 33 ميلليون قوي بار ەكەن، ديماش احمەتوۆيچ، الداعى ون جىلدا 50 ميلليونعا جەتەدى دەپ ويلايمىن» دەگەنىندە  لەكەڭنىڭ ەجەلگى دوسى، ءبىزدىڭ باسشىمىز د.قوناەۆ قول سوعا قۇپتاپ: «جەتەدى، لەونيد يليچ، جەتكىزەمىز!» دەگەن. 1990-جىلى  36,2 ميلليونعا جەتكەن سول قوي دا «تۇبەگەيلى وزگەرىس» استاڭ-كەستەڭ ەتكەن ۇجىمشار مەن كەڭشاردىڭ  باسقا مۇلىكتەرىمەن بىرگە بولىسكە ءتۇسىپ كەتە باردى-اۋ!..

اۋىل  قازاقتىڭ ازىق-تۇلىك قويماسى ەمەس، التىن بەسىگى ەدى، سول بەسىك اۋدارىلدى. كەڭەستىك داۋىردە: «قالادان – اۋىلعا!»; «قالا مەن اۋىلدى  قاتار دامىتايىق!» دەگەن باعىت بولدى. وبلىستىق گازەت رەداكتسياسىنىڭ جۋرنالشىسى كەزىمدە سول يگى نيەتتى قولداعان ماقالالار جازىلۋىنا اتسالىسقانداردىڭ ءبىرى بولدىم. اۋىل-سەلو تىرشىلىگىنە قاجەتتىنىڭ بارىمەن قامتاماسىز ەتىلىپ، جان-جاقتى دامىدى. ءتۇتىنى ءتۇزۋ شىعىپ  تۇرعان 2 مىڭنان استام اۋىل-سەلودان اناۋ «تاريحي رەفورمادان»  سوڭ 2 جۇزدەيى قالىپ ەدى، 30 جىلدا ولار دا ازايىپ، بەرەكەلەرى كەتىپ، الىستاعىسىن  ايتپاعاندا،  تاۋەلسىز ءباسپاسوزدىڭ رەسمي دەرەك نەگىزىندەگى ماعلۇماتى بويىنشا، ءتىپتى الماتى    مەن استانا ماڭىنداعى بىرنەشە اۋىل-سەلو بۇگىندە ەلەكتر جارىعىنا، گازعا، قىلاياعى اۋىزسۋعا جارىماي وتىر.

بي-اعا، بەيىمبەت مايلين: «كوركەيسە اۋىل – كوركەيەمىز ءبارىمىز!» دەگەن عوي. ءبىزدىڭ بيلىك بولسا، ءوزى ازدىرىپ-توزدىرعان «اۋىل شارۋاشىلىعىن قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك» دەپ، سوڭعى ون جىلدا ءۇش قاۋلى قابىلداپ، مەملەكەت بيۋدجەتىنەن جۇزدەگەن ميلليارد تەڭگە ءبولدى. ناتيجەسى قانداي بولدى؟  ايتىپ بەرە الار اۋىز جوق.

ايحوي تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلى!..

مەن  ەكونوميكا  عىلىمىنىڭ بىلگىرى  ەمەسپىن. دەگەنمەن، وقىعان، ەستىگەن، كورگەن جايتتەرىمدى ورتاعا سالىپ بايقايىن.

«كوسەمدەردىڭ» 2-3 سۋرەتىنسىز شىقپايتىن گازەتتەردى شولعانىمدا  اتاقتى دا، بەيمالىم دە اۆتورلاردىڭ  سىپىرا ماقتاۋ-ماقتانۋلارى ۇزدىكسىز جاريالاناتىنىن كورەمىن. ولاردىڭ جازۋىنا، ايتۋىنا سەنەر بولساڭ: ەلدىڭ تىرلىگىندە  الاڭدايتىن اۋىرتپالىق جوق، ەكونوميكامىز جىل سايىن ەسەلەنە نىعايىپ، مادەنيەتىمىز ماۋەلەپ، دەموكراتيامىز دامىپ، ادام قۇقىمىز قىلاۋسىز ساقتالىپ، ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك،  «...بۇگىندە ازاماتتىق قوعامدى قالىپتاستىرعان  قازاقستان بۇكىل الەمدى قىزىقتىرىپ، تاڭداندىرىپ، ۇلگى-ونەگە بولىپ تۇر. الەمدىك ەكونوميكانىڭ عۇلامالارى «قازاقستاندىق دامۋدىڭ كودىن بىلۋگە قۇلشىنۋلى» (مىرزاتاي  جولداسبەكوۆ. «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى).

«...ۆ كازاحستانە پوستروەنا ۋسپەشنايا سوۆرەمەننايا ەكونوميكا، وسنوۆاننايا نا رىنوچنىح پرينتسيپاح ي نازۆاننايا ۆ ميرە «مودەليۋ نازارباەۆا» (ولجاس سۋلەيمەنوۆ،  گازەتا «سۆوبودا سلوۆا»).

ەندى وسى «تاريحي سيپاتتامالارعا ساي» تسيفرلار سويلەسىن:

1994-جىل. 1 كيلو ەتتىڭ باعاسى 7,4 تەڭگە; 1 ليتر ءسۇت – 1,5 تەڭگە; 1 بولكە نان – 53-58 تيىن (قالىپ تۇرلەرىنە قاراي).

2021-جىل. 1 كيلو ەتتىڭ باعاسى 3500–4000 تەڭگە; 1 ليتر ءسۇت – 300 تەڭگە; 1 بولكە نان – 180-320 تەڭگە.

كيىم-كەشەكتىڭ، دۇنيە-مۇلىكتىڭ، پاتەراقىنىڭ، ەلەكتر قۋاتىنىڭ  جىل سايىن قىمباتتاۋى - ءوز الدىنا «حيكايات».

ءبارىنىڭ باعاسىن جيناقتاپ، ورتا ەسەپكە اينالدىرعاندا بۇل مەرزىمدە (27 جىلدا) جالپى باعا 78 ەسە وسكەن. «ارزاندادى» دەگەن ءسوزدى ۇمىتتىق، ەستيتىنىمىز – «قىمباتتادى».

1994-جىلى 1 دوللار – 4,5 تەڭگە بولسا، قازىردە – 430 تەڭگە.

بيلىك جۇيەسىندەگى شەنەۋنىكتەر مەن قاتارداعى قىزمەتكەرلەردىڭ    ايلىق اقىسىن سالىستىرساق، بىرىنشىلەر تاۋ باسىندا تايراڭداپ ءجۇر دە، ەكىنشىلەر ەتەگىندە ءسۇرىنىپ-قابىنىپ ءجۇر.

ماسەلەن، تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى ءو.شۇكەەۆتىڭ ايلىق جالاقىسى 2 ميلليون تەڭگە ەكەنى جاقىندا باسپاسوزدەن ءمالىم بولدى. ول – 20-30 مۇعالىمنىڭ، نەمەسە سونشاما دارىگەردىڭ ايلىقاقىسى! وبلىستىق اكىمدىكتەردىڭ، مينيسترلىكتەردىڭ باسشىلارى، پارلامەنت دەپۋتاتتارى قانشا ايلىق الاتىندارىن وسى تۇرعىدان شامالاساق، ءبىردىڭ سورىپ، مىڭنىڭ سورىلۋدا ەكەنى  كورىنەدى.

بۇگىندە ەلدەگى جۇمىسسىز ادامداردىڭ سانى – 455 مىڭ (رەسمي دەرەك).

قازاقستاننىڭ سىرتقا قارىزى 160 ميلليارد دوللار (رەسمي دەرەك).

بىزدە 100-دەن استام ميلليونەر، 20 شاقتى ميللياردەر بار كورىنەدى. بىرنەشەۋىنىڭ  شەت ەلدەردە ميلليونداعان دوللارعا ساتىپ العان باۋ-باقشالى ۇيلەرى بار ەكەن. ينتەرنەتتە، مىسالى، «ازاتتىق راديوسى» سايتىندا، ن.نازارباەۆ اۋلەتىنىڭ وننان استام ساۋلەتتى سارايلارىنىڭ سۋرەتتەرى تۇر، باعالارى جازۋلى، ارينە، ميلليونداعان دوللار.

مىنە، «قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ كودى»، «مودەل نازارباەۆا» وسىنداي.

ەڭ قىسقا دا نۇسقا ءتۇيىن: 30 جىل بويى حالىقتىڭ نە ۇستىڭدەگى كيىمى، نە الدىڭداعى اسى ارزانداماعان، كەرىسىنشە، ۇنەمى قىمباتتاعان قازاقستاندا ەكونوميكالىق دامۋ بولدى دەۋ – دالباسا ءسوز، ءمانسىز ماقتان!

ورىستار ايتاتىنداي، بۇل – «مەدالدىڭ ءبىر بەتى».

ەكىنشى بەتى:

ءجونى ءتۇزۋ جۇيە جوق، تۇزەتە الار يە جوق!

«...بىزدە دەموكراتيانىڭ ازىرشە ەلەس قانا ەكەنىنە دالەل جەتكىلىكتى. ونى تىزبەلەمەي، تەك بىرەۋىن: وي مەن ءسوز بوستاندىعىنا قيانات جاسالىپ، كونستيتۋتسيامىزدا "جويىلدى!" دەلىنگەن (20-نشى بابىندا) تسەنزۋرانىڭ  پوليتسيالىق  شوقپارعا اينالدىرىلعانىن ايتسام، ول ماعان عانا، قازاقستاندىقتارعا عانا ءمالىم ەمەس، ءتىپتى، ەڭ وكىنىشتىسى، دۇنيە جۇزىنە ءمالىم بولىپ وتىر ەمەس پە؟

ادام قۇقىعىن قاداعالاۋ جونىندەگى حالىقارالىق ۇيىمداردى اشىندىرۋشى  بەيباستاق  ىستەرىمىزدى  ەسكە  الۋدىڭ ءوزى ۇيات. ايتسە دە، قىسقاشا عانا اتاپ كورەيىن:

بەلگىلى ساياساتكەرلەرىمىز: سەيداحمەت قۇتتىقادامنىڭ، ءامىرجان قوسانوۆتىڭ، نۇربولات ماسانوۆتىڭ پاتەرلەرىنىڭ سىرتقى ەسىگىن تسەمەنتپەن شەگەندەپ، ىشتەگىلەر شىعا المايتىن ەتىپ كەتتى.

ءامىرجاندى سوققىعا جىقتى.

ەرمۇرات باپيدى سوتتادى.

اكەجان قاجىگەلديندى وڭدى-سولدى قارالاپ، قۋعىنداپ، ەلدەن كەتىردى (كەيبىر اسىرەساۋاتتى اۋەيىلەر: "ول پارانى الىپ-الىپ، ادەيى قاشىپ كەتتى!" دەپ  ساسىقاۋىزدانىپ ءجۇر. بايعۇستار-اي!).

«ححI ۆەك» گازەتىنىڭ رەداكتورى بيگەلدى عابدۋللينگە وق اتىپ، كەڭسەسىن ورتەپ، سوتقا سۇيرەپ، اقىرىندا شەت ەلگە باسساۋعالاپ كەتۋگە ءماجبۇر ەتتى.

ليرا بايسەيىتوۆانىڭ جالعىز قىزىن «ەسىرتكىشى» دەگەن جالعان ايىپپەن  تۇتقىنداپ، «ءوزى اسىلىپ ءولدى» دەپ قازاعا ۇشىراتىپ، قايران انانى قايعى-قاسىرەتكە دۋشار ەتتى. شىعارا باستاعان گازەتىن جاۋىپ تاستادى.

"دات" گازەتىن دە جاۋىپ تىندى.

"تاڭ" تەلەارناسىن اتقىلاپ، جاۋىپ تاستادى.

"سولدات" گازەتى رەداكتسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن ساباپ، مۇلىكتەرىن توناپ كەتتى. بۇل گازەتتىڭ تارالىمىن سان رەت تاركىلەدى، گازەتتى ەرىكتى ساتۋشىلاردى قۋعىندادى ء(الى دە كۇن كورسەتپەي ءجۇر).

"رەسپۋبليكا" گازەتىن جاپتى، كەڭسەسىن ورتەدى، كەڭسەسىنە  يت ولىگىن اپارىپ تاستاپ، ول ءيتتىڭ باسىن رەداكتوردىڭ ءۇيىنىڭ ەسىگىنە ءىلىپ كەتتى.

"قازاقستان" گازەتىن قاقپاقىلعا اينالدىردى.

اندرەي پلاتونوۆتى سابادى.

سەرگەي دۋۆانوۆقا قىلماقشىنى قىلىپ جاتقاندارى اناۋ...

كىمدەر؟

«بەلگىسىز بىرەۋلەر».

نە ءۇشىن؟

جۋرنالشىلاردىڭ كورىپ-بىلگەن شىندىقتارىن اشىق، باتىل ايتقاندارى، جازعاندارى ءۇشىن. بىلىق-شىلىققا بەلشەدەن باتقان، ۇرلىق-قارلىقتى قاۋلاتىپ كەلە جاتقان وزبىرلاردى، جەمقورلاردى، حالىققا قاسكۇنەمدەردى اشكەرەلەگەندەرى ءۇشىن.

ەگەر تاۋەلسىز جورنالشىلار جالعان سويلەپ، اقتى قارا دەپ  جازىپ جۇرسە، وندا زاڭ جولىمەن جازالاۋ وپ-وڭاي ەمەس پە؟  البەتتە. ءويتۋ جوق. سەبەبى: ولاردىڭ "كەيىپكەرلەرى" - ادامگەرشىلىكتەن اتتاپ كەتە بارعان  الاياقتار. ولار اقيقات الدىندا دارمەنسىز، زاڭعا جۇگىنۋدەن قورقادى،  قويالارى اقتارىلا تۇسەتىنىن سەزەدى. دەمەك، جاساعان قىلمىستارىن قىلمىستى جولمەن بۇركەۋدەن باسقا بىلەرلەرى جوق. قىلمىستارىن اشتىرماۋعا كۇشتەرى جەتەتىنىن ءبىلىپ العاننان  كەيىنگى جەردە ەمىن-ەركىن تاسىراڭداۋعا جانە توسەلگەن...».

«قايدا كەتىپ بارامىز، قىرىپ-جويىپ؟!» دەپ اتالعان، 2002-جىلى جاريالانعان ماقالامدا وسىلاي دەگەن ەدىم. سودان بەرى  ون جىل ءوتتى.    وزگەرىس بار ما؟..  بولعاندا قانداي!..  جادىمىزدا، كوز الدىمىزدا:

سول 2002-جىلدىڭ كۇزىندە قۇرىلعان «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» قوعامدىق قوزعالىسىمىز پرەمەر-مينيستر قاسىمجومارت توقاەۆتىڭ جۋان جۇدىرىعىمەن توقپاقتالىپ، جورگەگىندە ءۇنى ءوشىرىلدى ء(سىرا، توقاەۆتىڭ سونداعى تىلالعىشتىعى ەشقاشان ۇمىتىلمايتىن بولسا كەرەك،  بىلتىر بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قۇزىرىنا قىزمەتكە جىبەرىلدى. ول وندا، ارينە، بىزدەن باي، بىزدەن مادەنيەتتى، بىزدەن دەموكراتيالى  ەل جوق دەپ وسيەت تاراتىپ ءجۇر);

قوزعالىس جەتەكشىلەرى عالىمجان جاقيانوۆ پەن مۇحتار ابىلازەۆ جالعان ايىپپەن سوتتالدى (ول ەكەۋىنە قۇرىلعان قارا قاقپان ءالى كۇنگە دەيىن قان كوكسەپ تۇر);

جۋرنالشى-ساياساتكەر سەرگەي دۋۆانوۆ تا جالعان ايىپپەن سوتتالىپ، تۇرمەدە وتىرىپ شىقتى;

ەلدىڭ، جەردىڭ بايلىعى قورقاۋلارعا بۇيىرىپ، «ءبولىپ ال دا، جەي بەر» دەگەن قۇلقىنساياسات ءورشىدى;

«قازاقگەيت» دۇربەلەڭى بولدى;

قىمباتشىلىقتىڭ قىسپاعىنا دۋشار ەتىلگەن ەلىمىزدە حالىقارالىق «فوربس» ءتىزىمى بويىنشا رەسمي ون شاقتى ميللياردەر بار، ال ەگەر ءبىر كەزدە ن. نازارباەۆ قولدانعان «سوزتىركەسىنە» سۇيەنىپ ايتسام، «شۇلىعىنا تىعىپ» بايىعان بەيرەسمي ميللياردەردىڭ سانى وننان دا كوپ ەكەنىنە كۇمانىم جوق;

جۋرنالشى-جازۋشى ءنۇري ءمۇفتاح قازاعا ۇشىرادى;

جۋرنالشى-ساياساتكەر باتىرحان دارىمبەت قازاعا ۇشىرادى;

جۋرنالشى اسحات ءشارىپجانوۆ قازاعا ۇشىرادى، - مەملەكەت، قوعام قايراتكەرى زامانبەك نۇرقادىلوۆپەن سۇحبات جاساعان كۇننىڭ ەرتەڭىندە;

زامانبەك نۇرقادىلەۆ «ءوزىن ءوزى ءۇش رەت اتىپ» قازا تاپتى;

مەملەكەت، قوعام قايراتكەرى التىنبەك سارسەنبايۇلى (اۋتوكولىگىن جۇرگىزۋشىسى جانە وققاعارى ۇشەۋى) اتىپ تاستالدى. ول قاراقشىلىققا پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ الماتىداعى كۇزەت توبىنىڭ «قىرعيلارى» قاتىسقانى دالەلدەندى. قىلمىستى ۇيىمداستىرعانداردىڭ ءبىرى ەكەنى ءسوزسىز ءنان شەنەۋنىك  – رەسپۋبليكانىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ باستىعى گەنەرال ءالنۇر مۇساەۆ  كەيىن، دوسى راحات اليەۆكە ىلەسىپ، ەلدەن قاشىپ كەتتى;

«نۇربانكتە» ويران-توپىر بولىپ، ەكى قىزمەتكەرى ۇرلانىپ، ءولتىرىلىپ، سوعان كىنالى رەتىندە قىلمىستىق جازاعا تارتىلار راحات اليەۆ - پرەزيدەنت   ن.نازارباەۆتىڭ ۇلكەن كۇيەۋبالاسى - ەلدەن دەرەۋ كەتىرىلىپ، سىرتتاي سوتتالىپ،  سودان بەرى شەت ەلدەردە  تىعىلىپ ءجۇر;

استانا  مۇساەۆتى دا، اليەۆتى دە «تابا الار ەمەس»;

اقىن ارون اتابەك قياناتپەن 16 جىلعا سوتتالىپ، تۇرمەدە وتىر;

جازۋشى الپامىس بەكتۇرعانوۆ قياناتپەن سوتتالىپ، تۇرمەدە وتىرىپ شىقتى;

زاڭگەر، ساياساتكەر ەۆگەني جوۆتيس  سوتتالىپ، تۇرمەدە وتىرىپ شىقتى;

جۋرنالشى توقنياز كۇشىكوۆ  سوتتالىپ، تۇرمەدە وتىرىپ شىقتى;

جۋرنالشى رامازان ەسىرگەپوۆ كوپە-كورىنەۋ قياناتپەن سوتتالىپ، تۇرمەدە وتىرىپ شىقتى;

وبلىستاردارداعى تاۋەلسىز جۋرنالشىلاردىڭ ءبارى دەرلىك بەتالدى ايىپپەن جازالاندى، ءبىرى تۇرمەدە وتىرىپ شىقسا، ءبىرى تۇرمەدە وتىر، ءبىرى حابار-وشارسىز جوعالىپ كەتتى;

وبلىستاعى تاۋەلسىز گازەتتەردىڭ اراسىندا اسىرەسە «التىن عاسىر»، ونىڭ  رەداكتورى جۇماباي  دوسپانوۆ كورمەگەن قيانات-قورلىق جوق.

جۋرنالشىلاردىڭ سوتتالۋ سەبەبى نە؟ بيلىك قانداي سەبەپ كەرەك بولسا، سوندايدى قويىن-قونىشىنان سۋىرىپ الادى. كوبىنەسە «پرەزيدەنتتىڭ اتىنا  كىر كەلتىردى، ار-نامىسىنا ءتىل تيگىزدى» دەيدى. استە ولاي ەمەس. ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى جاعدايىنىڭ دۇرىس بولۋىنا، رەسپۋبليكا ازاماتتارىنىڭ قۇقى ساقتالۋىنا كونستيتۋتسيامىز بويىنشا كەپىلدىك بەرەتىن تۇلعا  - پرەزيدەنت. مەملەكەتتىك، ۇكىمەتتىك دەڭگەيدەگى ماسەلەلەر شەشىلمەي جاتقانىنا كوزى جەتكەن  جۋرنالشى سول ءۇشىن  ونىڭ اتىنا سىن ايتۋعا  قۇقىلى ما؟ قۇقىلى!

ن.نازارباەۆتىڭ  ار-نامىسىنا شىن مانىندە نۇقسان كەلتىرگەندەردى  سوتتاۋ زاڭدى بولسا، الدىمەن پارلامەنتتى سوتتاۋ كەرەك ەدى. نەگە؟ ول كونستيتۋتسياعا ءبىرىنشى جولى: پرەزيدەنت وتانىن ساتقان جاعدايدا عانا قىلمىستى دەپ سانالسىن،  دەگەن  تۇزەتۋ  ەنگىزدى مە؟ ەنگىزدى! ول سونىسىمەن پرەزيدەنت قانداي قىلمىس ىستەسە دە ەرىكتى، تەك وتانىن ساتپاسا بولدى دەپ، ونىڭ كەز كەلگەن قىلمىستى ىستەۋى مۇمكىن دەگەندى اڭعارتىپ، اتىنا كىر كەلتىردى مە؟ كەلتىردى!  ال ەكىنشى جولى: پرەزيدەنت مىندەتىن اتقارۋدى دوعارعاننان كەيىنگى جەردە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلماسىن، دەگەن تۇزەتۋ ەنگىزدى مە؟ ەنگىزدى! ول سونىسىمەن پرەزيدەنت قىلمىسكەر دەگەندى ۇقتىپ، ونىڭ ار-نامىسىن اياقاستى ەتتى مە؟ ەتتى! سول باپ بويىنشا، پرەزيدەنتتىڭ ءوزى  عانا ەمەس، ءتىپتى بۇكىل  بالا-شاعاسى  قورعالۋى تيىستىگىن اتاپ كورسەتىپ، بالا-شاعاسى  دا قىلمىس جاساپ ءجۇر دەگەندى مەڭزەپ، الدىن الا ماسقاراعا ۇشىراتتى ما؟ ۇشىراتتى! پارلامەنتتىڭ وسىنداي «كورىپكەلدىگىنە» بۇرىن دا ەرىكسىز تاڭدانىپ: «مۇنداي «قامقورلىققا» نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نەگە تويتارىس بەرمەدى؟» دەگەن سۇراعىما ەندى: «ءوزىنىڭ دە، بالا-شاعاسىنىڭ دا سونداي ەكەندەرىن  ىشتەي مويىنداپ تىنعان-اۋ!» دەگەن پىكىرىمدى جالعاماسقا شارام جوق.

ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جاڭاوزەن قالاسىندا ءوزىنىڭ ادامدىق قۇقىن قورلاۋعا  قارسى  ەرەۋىلگە شىعىپ، جەتى اي سەندەلگەن مۇنايشىلارعا اقىرىندا اسكەر، پوليتسيا  وق  جاۋدىرىپ، ون جەتى ادام ءولتىرىلدى. بيلىك ۋحيت-سۋحيت  تەكسەرۋ جۇرگىزىپ جاتىر، بىراق، بىزدەگى «ءداستۇر» بويىنشا، بۇيرىق بەرگەندەر قۇتىلار، بۇيرىقتى ورىنداعاندار تۇتىلار. ونىڭ ۇستىنە جاقىندا گەرمانيادا بولعانىندا ن.نازارباەۆ: جاڭاوزەندەگى وقيعانى ماس، بۇزاقى جاستار باستادى، پوليتسيا قورعانۋعا ءتيىس بولدى دەپ  سۋدىراتتى. حالىقارالىق دەموكراتيالىق ۇيىمداردىڭ، ونىڭ ىشىندە وبسە-ءنىڭ وكىلدەرى كوز جەتكىزگەن شىندىقتى جوققا شىعارۋعا تىرىستى.

جاڭاوزەندەگى جاۋىزدىقتى ايىپتاپ ءسوز سويلەگەن، ماقالا جازعان، جاڭاوزەنگە بارىپ، مۇنايشىلارمەن جولىقپاق بولعان، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جيىرما جىلىندا حالىقتىڭ  تالاپ-تىلەگىمەن ساناسپاعان بيلىكتى سىناپ قاڭتاردىڭ 28-ءى كۇنى الماتىدا جيىن جاساعان دەموكرات قايراتكەرلەر: سەرىك ساپارعالي، ۆلاديمير كوزلوۆ،  يگور ۆينياۆسكي، بولات ابىلەۆ، ءامىرجان قوسانوۆ، امىربەك توعىسوۆ سوتتالدى; مۇحتار شاحانوۆقا، جارماحان تۇياقبايعا، گۇلجان ەرعاليەۆاعا، رىسبەك سارسەنبايۇلىنا، مۇحتار تايجانعا، قانات يبراگيموۆكە ايىپ سالىندى.

ادال دا باتىل ءسوزدى رەجيسسەر بولات اتاباەۆ، جۋنالشىلار جانبولات ماماي، ايجانگۇل ءامىروۆا قۋعىنعا ۇشىرادى.

پوليتسيا «رەسپۋبليكا» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا شابۋىل جاسادى.

بيلىكشىلدەر جۇيەسى جۇرگىزىپ وتىرعان سان-ساپالاق وزبىرلىققا قارسىلىق  كورسەتۋ  ءۇشىن قوعامدىق دەموكراتيالىق ۇيىمدار الماتىدا  اقپاننىڭ 25-ءى كۇنى وتكىزگەن جيىن بارىسىندا: بولات  ابىلەۆ، ءامىرجان قوسانوۆ، جارماحان تۇياقباي، ەرمۇرات  باپي، باقىتگۇل ماكىمباي، باقىتجان تورەعوجينا تۇتقىندالىپ، ابىلەۆ پەن قوسانوۆ تاعى 15 تاۋلىككە قامالدى (ولار سوت ۇكىمىنەن كەيىن اشتىق جاريالادى), تۇياقباي ءۇشجارىم ساعات تەرگەلىپ شىقتى. قالعان ۇشەۋىنە 50 ايلىق ەسەپتى كورسەتكىش مولشەرىندە اقشالاي ايىپ سالىندى.

قالا  پوليتسياسى بۇل جولى دا جينالعانداردى اباي ەسكەرتكىشى ماڭىنا جولاتپاي، تومەنگى جاعىنداعى تار كوشە بويلارىنا ىعىستىرىپ، بولشەكتەپ قورشاپ تۇردى، ورتاعا شىعىپ سويلەي باستاعان كارى-جاستى باسسالىپ سۇيرەلەپ، اۋتوبۋسقا توعىتىپ اكەتىپ جاتتى.

بۇل نەنىڭ بەلگىسى؟ بۇل – قازاقستانداعى قازىرگى بيلىك جۇيەسىنىڭ حالىقتى وكىمەتكە، ۇكىمەتكە زاڭدى نارازىلىعىن ءبىلدىرۋ  ءۇشىن ەرەۋىل جاساۋ قۇقىنان دا  ايىرعان سۇرقىلتاي كۇشكە اينالعانىنىڭ بەلگىسى; تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش كونستيتۋتسياسىنا جازىلعان وي ەركىندىگى، ءسوز بوستاندىعىنىڭ ءوشىرىلىپ تاستالعانى!

«رۇحسات ەتىلمەگەن جيىنعا قاتىسقانى ءۇشىن» جازالاۋ بىزدە بىتەۋ زاڭعا اينالدى. قيت ەتسە: - شەت ەلدىڭ اناۋ ەلىندە انانداي جاڭالىق بار، مىناۋ  ەلىندە مىنانداي جاقسىلىق بار، ول بىزدە دە بولۋى كەرەك! - دەپ داۋرىعاتىن  باسشىلارىمىز سول شەت ەلدەردە جۇرتشىلىقتىڭ بەيبىت نارازىلىق جيىن جاسايتىنىن، ولارعا پوليتسيا قاسقىرشا شاپپايتىنىن كورىپ-ءبىلىپ جۇرسە دە، ونداي دەموكراتيالىق ۇردىستەن ۇلگى الار ەمەس. قارا كۇشىن قاعىندىرا ءتۇسىپ، «قىزىققا باتىپ» وتىرعاندارى!

(«جاس الاش»، 25. 02. 2012 ج.)

***

جاقىندا مۇراعاتىمداعى سىني جازبالارىمدى سۇرىپتاۋ، ىرىكتەپ الۋ كەزىمدە بۇدان 9 جىل بۇرىن جاريالانعان بۇل ماقالامنىڭ «مەدالدىڭ ەكىنشى بەتى» ەكەنىن باجايلاپ، وقىرمانعا وزگەرىسسىز ۇسىنۋدى ۇيعاردىم. سودان بەرىدە بيلىك تاراپىنان وڭ وزگەرىس جاسالدى ما؟ ءبىر عانا «وزگەرىس» بولدى، ول – الماتى جۇرتشىلىعىنىڭ نارازىلىق جيىن وتكىزۋىنە «سارىارقا» كينوتەاترىنىڭ اۋلاسىن «قيعانى». باسقا جەردە جينالا باستاعانداردى پوليتسيا كۇشىمەن تاراتۋ، بەلسەندىلەرىن اۋتوبۋسقا تيەپ   الىپ كەتۋ، سوتتاپ ايىپ سالۋ، تۇرمەگە وتىرعىزۋ... 1-پرەزيدەنت قالىپتاستىرعان ول «ءتارتىپتى» 2-پرەزيدەنت ساقتاپ وتىر. ياعني، قۇرمەتتى وقىرمان، وزىڭە ۇسىنىلعان «ەسكى» ماقالامدى بۇگىن قۋعىندالىپ جاتقان ازاماتتاردىڭ اتى-جوندەرىن كەلتىرىپ «جاڭارتۋدىڭ» قاجەتى بولماس دەپ ءبىلدىم.  ءبارى دە ءوزىڭنىڭ كوز الدىڭدا بولىپ  جاتىر ەمەس پە؟

«تاۋەلسىزدىك» دەگەن ءتاتتى ءسوزدىڭ بيلىككە ءتاتتى، حالىققا اششى بولىپ تۇرعانى وتە وكىنىشتى!

عابباس قابىشۇلى

27.ءحى. 2021 ج.

Abai.kz