تالىبتەر اۋعانستاندى باسىپ العاننان كەيىن، ورتالىق ازيا ەلدەرىنە تەررورلىق قاۋىپ ارتتى. وعان تالىبتەردەن بولەك اۋعانستانداعى ءتۇرلى سوعىسۋشى لاڭكەستىك توپتاردىڭ بەرى ءوتۋ قاۋپى قوسىلدى. مىنە، وسى ارالىقتا قىرعىزستان اقپارات كوزدەرىندە لاڭكەستىك قاۋىپتى تالقىلاۋ تۋرالى اقپاراتتار كوبەيدى. سونىڭ ءبىرى 19 جىل بۇرىن، 2002 جىلى 27 جەلتوقساندا قىرعىزستانداعى ەڭ ءىرى «دوردوي» ساۋدا كەشەنىنىڭ اۋدانىندا ورنالاسقان «وبەرون» بازارىندا بولعان جارىلىسقا قاتىستى، 

جارىلىس 9 ادامنىڭ ءومىرىن قيدى. جويقىن جارىلىستان 50-گە جۋىق ادام اۋىر كۇيىك جانە ءارتۇرلى اۋىرلىقتاعى جاراقاتتار العان ەدى. جارىلىس جۇما كۇنى، تاڭعى ساعات 10-11 ارالىعىندا، بازاردا ساتىپ الۋشىلار مەن ساۋداگەرلەر ەڭ كوپ بولعان ۋاقىتتا ىسكە اسىرىلدى. ءبىر توننادان استام قىتايلىق پەتاردالار، وتشاشۋلار بار ەكى كونتەينەر قيراپ، كەيىن جارىلعىش زات قويىلعانى بەلگىلى بولعان قويما بولمەسى تولىعىمەن قيرادى.

ەلۋ مەتر راديۋستاعى بارلىق ساۋدا كونتەينەرلەرىنىڭ كۇل تالقانى شىقتى. وقيعادان كەيىن  الدىن الا بولجامدار ايتىلا باستادى. باستاپقىدا  قىتايلىق پيروتەحنيكانىڭ جارىلۋى مۇمكىن دەگەن وي ايتىلدى. بۇل نۇسقا وتشاشۋ مەن پەتاردالاردىڭ قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاماي كونتەينەرلەردە ساقتالۋىنا بايلانىستى ۇسىنىلدى. كەلەسى ءبىر نۇسقادا گاز باللونى جارىلۋى مۇمكىن دەپ مالىمەت تارادى. دەگەنمەن بۇل نۇسقالار تەرگەۋ بارىسىندا راستالمادى.

كەيىن نارىقتا لاڭكەستىك ارەكەت جاسالدى دەگەن نۇسقا ۇسىنىلدى. جارىلىس ورنىندا تروتيل، پلاستيد نەمەسە اممونيت سياقتى جارىلعىش زاتتارعا ءتان جارىلعىش زاتتاردىڭ قالدىقتارى تابىلدى. وقيعا ورنىندا جينالعان ايعاقتاردى قىرعىز رەسپۋبليكالىق سوت-ساراپتامالىق بيۋروسىنىڭ ساراپشىلارى مەن «ماناس» اۆيابازاسىنىڭ امەريكالىق ماماندارى تەكسەردى.

اقش اسكەري ماماندارى مەن قىرعىز ساراپشىلارى كونتەينەردىڭ جارىلۋى اۋماعى 6400 شارشى مەتردەن اساتىن قۋاتتى جارىلعىش زاتتى قولدانۋ ناتيجەسىندە بولعانىن انىقتادى. ءسوزسىز بۇل تەراكت بولاتىن. ەندى باستى سۇراق تۋىندادى: لاڭكەستىك ارەكەتتى كىم جانە نە ءۇشىن جاسادى؟

وسىعان بايلانىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. وقيعانى زەرتتەيتىن ۇكىمەتتىك كوميسسيانى سول كەزدەگى ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەمەر قۇرمانبەك وسمونوۆ باسقاردى. پرەزيدەنت پەن پرەمەر-مينيستر بۇل ماسەلەنى جەكە باقىلاۋىنا الدى. جارىلىسقا قاتىسى بولۋى مۇمكىن ەكى ادامنىڭ فوتوسۋرەتتەرى باق-تا جاريالاندى.

«وبەرونداعى» جارىلىس بويىنشا قىلمىستىق ءىستى پوليتسيا 2003 جىلدىڭ مامىر ايىندا اشتى. سالماعى 20-25 كەلى بولاتىن جارىلعىش زاتتى جارىلىس قارساڭىندا، ياعني 2002 جىلدىڭ 26 جەلتوقسانىندا وزبەكستان يسلام قوزعالىسىنىڭ (ويق) مۇشەلەرى وبەرون قويماسىنا اكەلگەنى بەلگىلى بولدى. ولاردىڭ لاقاپ اتتارى ابدۋلازيز جانە اسادۋللو بولاتىن، كەي دەرەكتە ولاردى اعايىندى دەپ كورسەتەدى.

ءابدۋلازيزدى وشتاعى ارىپتەستەرىنىڭ حابارلاماسى بويىنشا تۋعان جەرى ءاندىجاندا پوليتسيا ۇستاسا، ەكىنشى كۇدىكتى اسادۋللو بىشكەكتە قۇرىقتالدى. قىرعىزستان ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2002 جىلى قىرعىزستانعا ورتالىق ازيا ايماعىنداعى قوعامدىق-ساياسي جاعدايدى تۇراقسىزداندىرۋعا باعىتتالعان ديۆەرسيالىق جۇمىستار، لاڭكەستىك اكتىلەر جانە باسقا دا ءىس-شارالاردى دايىنداۋ جانە جۇرگىزۋ ءۇشىن ويك مۇشەلەرىنىڭ ءبىر توبى جىبەرىلدى. ونىڭ ىشىندە تەررورلىق ارەكەتتەردە تاجىريبەسى مول جاندار دا كوپ ەدى. مىسالى «دوردويداعى» لاڭكەستىك ارەكەتكە قاتىسى بار دەپ ايىپتالعان ابدۋلازيز شەشەنستان مەن اۋعانستانداعى لاڭكەستىك لاگەرلەردە وقۋدان وتكەن، تاحير يۋلداشەۆتىڭ سەرىگى بولعان.

قىرعىزستانعا كەلگەن ءبىر توپ لاڭكەستەر وشتا جالعان قۇجاتتار ارقىلى تىركەلىپ، كەيبىرى جەرگىلىكتى ايەلدەرگە ۇيلەنگەن. باستاپقى نىسانا اقش ەلشىلىگى بولعان، الايدا قورعانىسى مىقتى عيماراتقا شابۋىل جاساي المايتىنىن تۇسىنگەن ولار، اقىرى «دوردوي» ساۋدا كەشەنىنىڭ بازارلارىنىڭ ءبىرى «وبەرون» بازارىن جارۋدى ىسكە اسىرعان.

ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ  مالىمەتىنشە 26 جەلتوقساندا ابدۋلازيز بەن اسادۋللو جارىلىس جاساۋ ءۇشىن بازار ماڭىنا كەلگەن. ولار جارىلعىش زات سالىنعان سومكەنى الىپ، وبەروننىڭ قويماسىنا تاپسىرادى.   جارىلعىش زات ەلەكتروندى ساعات ارقىلى كەلەسى كۇنى، 27 جەلتوقساندا ىسكە قوسىلعان. ول كەزدە ەكى لاڭكەس وشقا جەتىپ ۇلگەرگەن ەدى.

«وبەرون» بازارىنداعى لاڭكەستىك ارەكەتكە قاتىستى دەگەن ايىپپەن وش وبلىسى قاراقۇلجا اۋدانىندا تۋعان حاميدۋللو لاقاپ اتى بار 1975 جىلى تۋعان ماماتوۆ يليمبەك سۇلەيمانۇلىنا ىزدەۋ جاريالانعان بولاتىن. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ول شەشەنستان مەن اۋعانستانداعى اسكەري لاگەرلەردە دايىندىقتان وتكەن، وزبەكستان يسلام قوزعالىسىنىڭ (ويق) مۇشەسى.

2004 جىلى، 19 اقپاندا قىرعىزستاننىڭ اسكەري سوتى وزبەكستاننىڭ ۇستالعان ازاماتتارى اسادۋللو ابدۋللاەۆ پەن يلحوم يزاتۋللاەۆتى وش قالاسىنداعى "وبەرونداعى" جانە بانكتەگى جارىلىستار ءۇشىن ءولىم جازاسىنا كەستى.

بۇگىنگى تاڭدا قىرعىزستان بيلىگى ەلدە تاعى دا لاڭكەستىك قاۋىپتەردىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن ايتۋدا. تەرىس ءدىني يدەولوگيانى باقىلاۋ قيىندىق تۋىنداتۋدا، ال ويق قايتا جاندانۋ ۇستىندە.

كا مىرزا

Abai.kz