رەسەي مەن باتىستىڭ اراسى ۋشىعىپ، ۋكراينادا انە-مىنە سوعىس باستالادى دەگەن بولجام ايتىلۋدا. ماسكەۋ اقىلعا قونىمسىز تالاپتار قويىپ، باتىستى ۋلتيماتۋممەن قورقىتپاق بولىپ ەدى، ول ءادىسى ىسكە اسپادى. 10 قاڭتاردا وتكەن اقش-رەسەي كەزدەسۋىندە دە، 12 قاڭتاردا وتكەن ناتو-رەسەي كەزدەسۋىندە دە كرەملدىڭ تالاپتارى ورىندالمايتىنى انىق بولدى. ماسكەۋدىڭ جوسپارى مەن ويى ىسكە اسپادى. ەندىگى تاڭدا ماسكەۋ ءوزى قۇرعان قاقپانعا ءوزى تۇسكەندەي.

ەنتوني بلينكەن بولسا ماسكەۋدىڭ ەندى ەكى عانا تاڭداۋى قالعانىن ايتادى. ول نە سوعىس، نە ديپلوماتيا. باسقا جولى جوق. بەرليندە سويلەگەن ءسوزىن ەنتوني بلينكەن جينالعان قاۋىمعا العىس ايتۋمەن باستادى.

«قايىرلى كۇن جينالعان قاۋىم. بۇگىن مەن ءدال وسى جەردە، گەرمانيانىڭ ۇلى تۇلعالارىمەن جانە ءبىزدىڭ وداقتاس, سەرىكتەس دوستارىمىزبەن باس قوسقانىمىزعا اسا قۋانىشتىمىن. مەن بۇگىن وسى اكادەميادا ءسوز سويلەۋ قۇقىعىنا يە بولعانىما قۋانىشتىمىن. زيگمار ماعان ونىڭ قىسقاشا تاريىحىن ايتىپ، زالدارىن كورسەتىپ شىقتى.

بۇل ءتۇرلى عىلىمي زەرتتەۋگە تاريحى تولى، 300 جىلدىق كەرەمەت ءبىلىم ورداسى. بۇل اكادەميادا البەرت ەينشتەين ءبىلىم بەرگەن، سوندىقتان مەنىڭ بۇگىن استروفيزيكا جايلى ءسوز سويلەمەگەنىم دۇرىس بولار. بۇگىن وسىندا ءسوز العان ءار ينستيتۋتقا العىس ايتقىم كەلەدى، ونىڭ ىشىندە «انلانت كوپىرى» ۇيىمى دا بار. مەن «اتلانت كوپىرىمەن» بىرلەسە قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقانىما 20 جىلدان استام ۋاقىت بولىپتى. مەن كليونتوننىڭ كەزىندە گەرمانياعا كەلىپ، وسىنداعى ارىپتەستەرىممەن بىرلەسە قىزمەت ەتكەن ەدىم»، - دەدى.

بلينكەن ارتىنشا ءوزىنىڭ نەگىزگى ءسوزىن باستادى. ونىڭ بۇل ءسوزىن چەرچيللدىڭ فۋلتونداعى سويلەگەن سوزىمەن سالىستىرۋعا بولادى. چەرچيللدىڭ 1946 جىلى فۋلتونداعى ءسوزى ارقىلى «قىرعي-قاباق سوعىسىن» باستاعان ەدى.

«رەسەي ۋكرايناعا قارسى قوقان-لوققىسىن كۇشەيتۋدە. سوڭعى كۇندەرى ونىڭ اگرەسسيۆتى ساياساتى كۇشەيىپ، ۋكراينا شەكاراسىندا، سونىمەن بىرگە بەلارۋس اۋماعىندا اسكەري كۇش جيناپ جاتقانىنا تاعى دا كوز جەتكىزدىك.

رەسەي قۇرلىقتا ونداعان جىلدار بويى بەيبىتشىلىكتى ساقتايتىن كەلىسىمدەردەن بىرنەشە رەت بەت بۇردى. ول ناتو-عا، ەۋروپا مەن سولتۇستىك امەريكادا ميللياردقا جۋىق ادامدى قورعايتىن قورعانىس سالاسىنا جانە ءبىزدىڭ بارلىعىمىز قورعاۋعا مۇددەلى دۇنيەجۇزىلىك بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتىڭ نەگىزگى پرينتسيپتەرىنە شابۋىلدارىن جالعاستىرۋدا.

ەكى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس پەن قىرعي-قاباق سوعىستان كەيىن قالىپتاسقان جانە بەكىتىلگەن بۇل پرينتسيپتەر ءبىر ەلدىڭ باسقا ەلدىڭ شەكاراسىن كۇشپەن وزگەرتۋ قۇقىعىن جوققا شىعارادى، باسقا ەلدەرگە قانداي ساياسات جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن جانە قانداي شەشىمدەر قابىلداۋ كەرەكتىگىن، ونىڭ ىشىندە كىممەن وداق قۇرۋ كەرەكتىگىن ايتۋدى دا دۇرىس دەپ سانامايدى. رەسەي وسى پرينتسيپتەردى ورەسكەل بۇزۋدا.

ەگەر ءبىز رەسەيدىڭ بۇل پرينتسيپتەردى جازاسىز بۇزۋىنا جول بەرسەك، ءبىز ءبارىمىز دە ءدال وسى زامانىندا ەكىگە بووىنگەن بەرلين قالاسى سىندا جاڭا لاگەردىڭ پايدا بولۋىنا ىقپال ەتىپ، الەمدە بەيبىتشىلىكتىڭ بۇزىلۋىنا سەبەپكەر بولماقپىز. بۇل سونداي-اق, الەمنىڭ باسقا ەلدەرىنە بۇل پرينتسيپتەردىڭ قاجەت ەمەستىگى تۋرالى سيگنال بەرەدى جانە بۇل اپاتتى ناتيجەلەرگە اكەلەدى.

سوندىقتان اقش پەن ەۋروپاداعى وداقتاستارى مەن سەرىكتەستەرى ۋكراينادا بولىپ جاتقان وقيعالارعا باسا نازار اۋدارىپ وتىر. بۇل ەكى ەل اراسىنداعى قاقتىعىس ەمەس. بۇل رەسەي مەن ناتو-دان ارتىق. بۇل جاھاندىق سالدارى بار داعدارىس جانە جاھاندىق نازار مەن ارەكەتتى تالاپ ەتەدى. وسى جەردە جانە بۇگىن، جىلدام دامىپ جاتقان وقيعالاردىڭ اياسىندا مەن ماسەلەنىڭ تۇبىنە جەتكىم كەلەدى»، - دەدى بلينكەن. ارتىنشا ول تىكەلەي ماسەلەلەرگە كوشتى. بلينكەن رەسەي سوعىستان كەيىنگى ەۋروپالىق قۇرىلىمدى جوققا شىعارىپ، ءوزىنىڭ ىقپالىن ارتتىرۋدى ويلاستىرىپ وتىرعانىن ايتادى. ول: «ماسكەۋ ديپلوماتيانى ىزدەپ وتىرعان جوق، ءبىز وعان ماسەلەنىڭ بىرنەشە شەشىلۋ جولىن ۇسىندىق، بىراق كرەمل ونى قابىلدامادى»، - دەيدى.

«بۇگىنگى كۇنى قانداي قاۋىپ ءتونىپ تۇرعانىن، شىن مانىندە كىم زارداپ شەگەدى جانە كىم جاۋاپتى ەكەنىن اشىق قاراستىرايىق. 1991 جىلى ميلليونداعان ۋكرايندىقتار سايلاۋعا بارىپ: «ۋكراينانى ەندى ديكتاتورلار باسقارمايدى، ول ءوزىن ءوزى باسقارادى», دەدى. 2014 جىلى ۋكراينا حالقى دەموكراتيالىق جانە ەۋروپالىق بولاشاق ءۇشىن ءوز تاڭداۋىن قورعاۋعا شىقتى. سودان بەرى بۇل حالىق رەسەيدىڭ قىرىمدى باسىپ الۋى مەن دونباسستاعى اگرەسسياسىنىڭ كولەڭكەسىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.

ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى سوعىس رەسەي مەن ونىڭ جەتەكشىلىك ەتەتىن، دايىندايتىن، جەتكىزىپ بەرەتىن جانە قارجىلاندىراتىن سەنىمدى وكىلدەرى ۇيىمداستىرعان سوعىس 14 000-نان استام ۋكرايندىقتىڭ ءومىرىن قيدى. مىڭداعان ادام جاراقات الدى. بارلىق قالالار قيراتىلدى. ءبىر جارىم ميلليونعا جۋىق ۋكرايندىق ۇيلەرىن تاستاپ، زورلىق-زومبىلىقتان قاشىپ كەتتى. قىرىم مەن دونباسستا ۋكرايندارعا قارسى قاتاڭ رەپرەسسيالار جۇرگىزىلۋدە. رەسەي ۋكرايندىقتاردىڭ ءوز ەلىنىڭ ىشىندە ەركىن جىلجۋىنا جول بەرمەي، ولاردى ەلدىڭ قالعان بولىگىنەن اجىراتۋدا، ءبولىپ تاستاۋدا. ماسكەۋ مەن ونىڭ قولباسشىلارى جۇزدەگەن ۋكرايندىق ساياسي تۇتقىنداردى تەمىر توردىڭ ار جاعىندا ۇستاپ وتىر. جۇزدەگەن وتباسى جاقىندارىنىڭ ءتىرى نەمەسە ءولى ەكەنىن بىلمەيدى.

گۋمانيتارلىق قاجەتتىلىكتەر ارتىپ كەلەدى. ءۇش ميلليونعا جۋىق ۋكرايندىق، ونىڭ ىشىندە ءبىر ميلليون قارت پەن جارتى ميلليون بالا ازىق-تۇلىككە، باسپاناعا جانە باسقا دا كومەككە مۇقتاج. ءتىپتى سوعىس ءجۇرىپ جاتقان ايماقتاردان شالعايدا تۇراتىن ۋكرايندىقتار دا زارداپ شەگۋدەى. بۇل ولاردىڭ ەلى، بۇل ولاردىڭ جەرلەستەرى. رەسەيدىڭ جاۋلىق ارەكەتتەرىنەن ۋكراينادا ەشكىم دە قاۋىپسىز ەمەس. ماسكەۋ ۋكراينا باسشىلىعىن قورقىتۋ جانە ونىڭ ازاماتتارىنا قىسىم كورسەتۋ ءۇشىن ۋكراينانىڭ دەموكراتيالىق ينستيتۋتتارىن السىرەتۋگە، ۋكراينا ساياساتى مەن سايلاۋىنا ارالاسۋعا، ەنەرگيامەن قامتاماسىز ەتۋ مەن ساۋداعا كەدەرگى كەلتىرۋگە تىرىسىپ جاتىر. ول سەنىمسىزدىك تۋدىرۋ ءۇشىن ۇگىت-ناسيحات پەن جالعان اقپاراتتى پايدالانادى جانە ۋكراينانىڭ ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمىنا كيبەرشابۋىلدار جاسايدى. ۋكراينانى تۇراقسىزداندىرۋ ناۋقانى اياۋسىز جۇرگىزىلۋدە»، - دەدى بلينكەن. ول وسىلايشا رەسەيدىڭ قانداي قىلمىس جاساپ وتىرعانىن اشىق ساندارمەن جانە جاعدايدى ناقتى سيپاتتاۋمەن كورسەتتى.

«پرەزيدەنت ءپۋتيننىڭ شىنايى نيەتى تۋرالى كوپتەگەن قاۋەسەتتەر مەن بولجامدار بار، بىراق ونى شىن بەينەسىن تانۋ قيىن ەمەس. بەينەسىن ول تالاي مىرتە كورسەتىپ، بىزگە نيەتى جايلى تالاي مارتە ايتقان ەدى. پۋتين ۋكراينانى ەگەمەندى ەل دەپ ساناماعاندىقتان باسىپ الۋدىڭ نەگىزىن سالىپ جاتىر. ول بۇل تۋرالى 2008 جىلى پرەزيدەنت بۋشقا اشىق ايتتى. ول «ۋكراينا ءتىپتى مەملەكەت ەمەس», دەگەن ەدى. ال 2020 جىلى ول: «ۋكرايندار مەن ورىستار ءبىر حالىق» دەپ مالىمدەمە جاسادى. بىرنەشە كۇن بۇرىن رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى 1654 جىلى ۋكراينانىڭ رەسەيگە قوسىلعاندىعى جايلى تۆيتتەردە جازبا جاريالادى. بۇل وتە ايقىن سيگنالدار عوي.

دەمەك، ۋكراينانىڭ مۇددەسى وتە ايقىن. اڭگىمە تەك ىقتيمال باسىپ الۋ مەن سوعىس تۋرالى ەمەس، ۋكراينانىڭ ەگەمەندى مەملەكەت رەتىندە ءومىر سۇرۋگە قۇقىعى بار-جوعى تۋرالى. بۇل ۋكراينانىڭ دەموكراتيالىق ەل بولۋعا قۇقىعى بار-جوعى تۋرالى پىكىرتالاس», - دەيدى بلينكەن.

«ۋكراينا سوڭى ەمەس. 1990 جانە 1991 جىلدارى بارلىق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكالار ەگەمەندى مەملەكەتتەرگە اينالدى. سولاردىڭ ءبىرى – گرۋزيا. رەسەي ول جەرگە 2008 جىلى باسىپ كىردى. سودان بەرى 13 جىل ءوتتى، بىراق 300 مىڭعا جۋىق گرۋزين ءالى كۇنگە دەيىن ءوز ۇيىندە تۇرۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلعان. تاعى ءبىر مىسال – مولدوۆا. رەسەي سول جەردە حالىقتىڭ ەركىنە قارسى اسكەر مەن قويمالاردى ورناتىپ، ۇستاپ وتىر. رەسەي ۋكرايناعا شابۋىل جاساپ، وككۋپاتسيالانسا، كەلەسى كىم بولادى؟ ارينە، رەسەي كورشىلەرىن قۋىرشاق مەملەكەتتەرگە اينالدىرۋ، ولاردىڭ قىزمەتىن باقىلاۋ، دەموكراتيانىڭ كەز كەلگەن كورىنىستەرىن باسىپ تاستاۋ ارەكەتتەرىن كۇشەيتەدى. ەگەمەندىك پەن ءوزىن-ءوزى بيلەۋ پرينتسيپتەرى قوقىس جاشىگىنە تاستالعاندا، ءبىز ونداعان جىلدار بويى بىرگە قالىپتاستىرعان قاعيدالارىمىز ىدىراپ، كەيىن جويىلىپ بارا جاتقان الەمگە ورالامىز.

قازىر رەسەي ماسەلە ناتو-دا دەپ وتىر. بىراق بۇل ابسۋرد ەكەنى انىق. ناتو گرۋزياعا، ناتو ۋكرايناعا شابۋىل جاساعان جوق. شابۋىلدى رەسەي جاسادى. ناتو – رەسەيگە قارسى اگرەسسيۆتى نيەتى جوق قورعانىستىق وداق. كەرىسىنشە، ناتو كوپتەگەن جىلدار بويى رەسەيمەن بايلانىس ورناتۋعا جانە ءوزارا ارەكەتتەسۋگە تىرىستى، بىراق، وكىنىشكە وراي، ماسكەۋ بۇل ارەكەتتەردى جوققا شىعارادى. مىسالى، سەنىم ورناتۋ، كونسۋلتاتسيالار مەن ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋ ماقساتىن كوزدەيتىن ناتو-رەسەي قۇرىلتايشى اكتىندە اليانس شىعىس ەۋروپاداعى اسكەري قۋاتىن ايتارلىقتاي قىسقارتۋعا ۋادە بەردى. جانە ول مۇنى ىستەدى»، - دەيدى ەنتوني. راسىمەن پوستكەڭەستىك ەلدەرگە شابۋىل جاساپ، ولاردىڭ بەرەكەسىن قاشىرىپ وتىرعان رەسەي ەكەنىن ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن قارتقا دەيىن جاقسى بىلەدى.

رەسەيدىڭ ورتا قاشىقتىققا ۇشاتىن زىمىرانداردى شىعارمايمىز دەگەن كەلىسىمدى بۇزىپ، جاڭا زىمىراندار جاساۋى ەۋروپا ەلدەرىنە قاۋىپتى ەكەنىن دە ايتا كەتتى. مىسالى قازىرگى تاڭدا رەسەيدىڭ ورتا قاشىقتىقتاعى زىمىراندارى ەۋروپا ەلدەرىنىڭ كەز كەلگەنىنە جەتەدى. سونىمەن قاتار رەسەي ۋكراينا شەكاراسىنىڭ ماڭىنا 100 مىڭ اسكەر توپتاستىردى، ال ناتو شىعىس ەۋروپادا 5 مىڭ عانا اسكەر ورنالاستىرعان. وسىنىڭ ءوزى رەسەيدىڭ شىنايى پيعىلىن كورسەتەدى», - دەيدى بلينكەن.

«1994 جىلى رەسەي، امەريكا قۇراما شتاتتارى جانە ۇلىبريتانيا بۋداپەشت مەموراندۋمىنا قول قويۋ ارقىلى «ۋكراينانىڭ تاۋەلسىزدىگىن، ەگەمەندىگىن جانە قولدانىستاعى شەكارالارىن قۇرمەتتەۋگە جانە بۇل ەلگە قارسى كۇش قولدانۋدان اۋلاق بولۋعا» ۋادە بەردى. بۇل مىندەتتەمەلەر ۋكراينانى كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن مۇراعا قالعان يادرولىق ارسەنالدان باس تارتۋعا سەندىردى. جانە بۇل الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ءۇشىنشى يادرولىق ارسەنال بولعان ەدى. ءبىز قىرىم مەن دونباسستا تۇراتىن ادامداردان بۇل مىندەتتەمەلەردى كىم بۇزدى دەپ سۇراي الامىز»، - دەۋ ارقىلى، بلينكەن اگرەسسور رەسەيدىڭ قانداي ەل ەكەنىن ناقتى فاكتىلەرمەن اشىپ كورسەتتى.

بلينكەن ءوز ءسوزىن بىلاي قورىتىندىلادى: «رەسەيدە باسقا جول جوق. ول نە ديپلوماتياعا جۇگىنەدى، نە سوعىسقا بارادى». وسىلايشا باتىس الەمى ماسكەۋدىڭ قوقايىنا ەندى كونبەيتىنىن انىق كورسەتۋدە.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz